چهره گشایان طنز اندیش

در این اثر نقاش، پادشاه را به شکل گلابی درآورده بود که در فرهنگ فرانسه «نماد» ساده لوحی و حماقت است. اما کاریکاتور چهره از سده نوزدهم میلادی تاکنون، در عرصه های گوناگون به حیات پررونق خود ادامه می دهد و به خصوص در کاریکاتورهای سیاسی حضوری جدی دارد. شوخی با چهره های برجسته سیاسی و هنرمندان و ورزشکاران، توسط کاریکاتوریست ها در جهان معاصر پذیرفته شده است و به ندرت، چنین آثاری به تنش و شکایت و آمد و شد به دادگاه می انجامد. البته، مرز تحمل و خط قرمز های سیاسی در حکومت ها و به اعتبار سلایق و مقررات داخلی یک کشور، فضاهای گوناگونی را برای چاپ و عرضه این آثار رقم می زند. اما در عرف جهانی، طنز ترسیمی و به اعتبار آن کاریکاتور چهره پذیرفته شده است.
در هفتمین دو سالانه کاریکاتور تهران، بخش کاریکاتور چهره بسیار متنوع و تماشایی است. به خصوص که نسل تازه ای از هنرمندان کاریکاتوریست ایرانی استعدادهای چشمگیر خود را در این بخش، به نمایش گذاشته اند. حضور «مولاتیه» کاریکاتوریست نامدار فرانسوی و از معروف ترین کاریکاتوریست های چهره جهان در هفتمین دو سالانه تهران، امکان خوبی برای ارزیابی و ارتقاء این رشته در ایران فراهم کرده است. برپایی کارگاه های آموزشی با حضور این هنرمند برجسته، که در برنامه این دوره از دو سالانه تهران گنجانده شده، فرصت نیکویی است که به ندرت دست می دهد.
کاریکاتور چهره، با رواج فن آوری های تصویری با کامپیوتر در جهان غنی تر شده است و کاریکاتورهای سه بعدی به هنرمندان مجال می دهد که ویژگی های شخصیتی سوژه مورد نظرشان را با وضوح بیشتری به اثر منتقل کنند و ارتباط حسی بهتری با مخاطبان برقرار نمایند.
در هفتمین دوسالانه کاریکاتور تهران در بخش کاریکاتور چهره، بیشترین موضوعات از میان هنرمندان سینما برگزیده شده است. این موضوعی بود که پیشاپیش از سوی برگزارکنندگان این نمایشگاه اعلام شده بود. نکته مهم و جالب توجه، رغبت جمعی هنرمندان کاریکاتوریست به کشیدن کاریکاتور از چهره، نسل قدیمی هنرپیشگان سرشناس سینماست، همه آنان که بسیاری شان روی در نقاب خاک کشیده اند. مثل چارلی چاپلین، آنتونی کویین، استیو مک کوئین، جان وین، و از میان آنها که هنوز در قید حیات می باشند وودی آلن کمدین معروف سینما، بیشترین سهم را در کاریکاتور چهره به خود اختصاص داده است.
در میان کاریکاتوریست های چهره جهان هنوز «دیوید لیواین» آمریکایی به این دلیل که علاوه بر پرتره، نمادی مرتبط با ویژگی های شغلی، فکری و یا خصوصیات رفتاری سوژه را در اثر خود می گنجاند، در صدر قرار دارد. «مولاتیه» کاریکاتوریست معروف چهره، در ذکر جزئیات و اغراق، مرزها را پشت سر گذاشته است اما هنوز کاریکاتورهای دیوید لیواین به دلیل مکتب خاصی که او در این زمینه بنیان نهاد بی همتا می باشند.
در ایران، باید از مرحوم «محسن دولو» که از پیشکسوتان کاریکاتور چهره بود یاد کرد.
دولو ضمن آنکه در سال ۱۹۶۳ میلادی در مسابقه بین المللی کاریکاتور کانادا، نخستین مدال را برای ایران به ارمغان آورد، در کاریکاتور چهره صاحب سبک ویژه ای بود که بعدها مورد استقبال هنرمندان دیگر قرار گرفت.
در مراحل بعدی، و در میان نسل جدید هنرمندان کاریکاتوریست ایران، استعدادهای تازه ای به صحنه آمده اند و فصل تازه ای در کاریکاتور چهره گشوده اند. افشین سبوکی، بزرگمهر حسین پور، صافی، رادمند، نیما جمالی و بهار موحد از نام آشنایان این دوره اند.

اسماعیل عباسی

منبع : روزنامه همشهری