آسیاب‌های آبی ، استان مرکزی

در محدوده استان و به ویژه در كانون‌های روستایی آن به لحاظ شیوه زیست و اهمیت منابع آبی موجود، آسیاب‌های آبی متعددی وجود دارد كه تنها در شهرستان خمین تعداد آنها بیش از 100 آسیاب است. این آسیاب‌ها از دو نظر می‌‌توانند جالب توجه باشند. یكی از نظر شیوه معماری بنای آسیاب‌ها و مكانیزم‌های كاركردی آن و دیگری از دیدگاه فرهنگی و مردم‌شناختی. آسیاب‌های آبی موجود عمدتاً به منظور بهره‌برداری از نیروی آب به وجود آمده و با شیوه زیست و تأمین معیشت مردم منطقه عجین شده است. این آسیاب‌ها به صورت دائم‌گرد، همیشگی، زمستان‌گرد و موقتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آسیاب‌های دائم‌گرد از منابع آب جاری دائمی و آسیاب‌های زمستان‌گرد از هرز آب‌های برف و باران زمستانه و بهاره بهره می‌گیرند. در آسیاب‌های زمستان‌گرد هدایت آب‌های زمستانی از بستر رودخانه به طرف آسیاب، به وسیله فردی انجام می‌شود كه او را «ایمال»، «درازآب»، «آبمال» و یا «میراب» می‌‌نامند و كار او را «درازآبی» می‌دانند. در صورت نزول برف باران كافی مدت كار این آسیاب‌ها، دو تا سه ماه در سال طول می‌كشد كه معمولاً از اوایل تا اواخر زمستان و در سالهای پرآبی حدود 40 روز بعد از بهار را در بر می‌‌گیرد. كاهش نزولات آسمانی مشكلات اساسی این آسیاب‌‌هاست، به خصوص كه بیشتر آن‌ها از طرف مالكین به صورت اجاره واگذار می‌شود.