منشور پروژه چیست؟

در اجرای هر پروژه با اندازه‌های کوچک، متوسط و بزرگ نیاز به ورودی اطلاعاتی که قدرت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی را به مدیران پروژه بدهد امری ضروری می‌باشد. یکی از مهمترین دستاوردهای تهیه شده در ابتدای هر پروژه بر اساس اطلاعات مهم و اولیه تهیه شده برای شروع پروژه، منشور پروژه است که تهیه نکردن آن از دید مدیریت نوین پروژه به منزله بی اعتبار بودن پروژه می‌باشد. در این مقاله سعی شده است تا لزوم استفاده از این دستاورد به همراه معرفی ساختار آن شرح داده شود.
در مدیریت پروژه، دستاورد منشور پروژه که تحت عنوان Project charter ، Project definition و نیز Term of reference شناخته می‌شود، در تعریف عمومی بیانیه‌ای است در بر گیرنده محدوده و محتوی، اهداف و مشارکت‌های که در یک پروژه صورت می‌گیرد.
به‌صورت کلی منشور پروژه یک طرح اولیه‌ای است از نقش‌های موجود در پروژه و مسئولیت آن‌ها، اهداف اصلی که اجرای پروژه در جهت دست‌یابی به آن‌ها می‌باشد، شناسایی ذینفعان اصلی پروژه و همچنین معرفی مدیر پروژه و اختیارات او در هنگام اجرای پروژه.
این دستاورد به عنوان یک مرجع اصلی در اجرای پروژه و تصمیم‌های گرفته شده در مراحل آینده پروژه در نظر گرفته می‌شود و در بیشتر مواقع دستاوردی است کوتاه که مدیر پروژه و سطح اختیارات او را مشخص می‌سازد. این دستاورد توسط حامی/آغازگر پروژه و به کمک مدیر پروژه تهیه شده و به امضاء حامی/آغازگر و مدیر پروژه می‌رسد ولی توصیه می‌شود تا در پروژه‌های بزرگ و پیچیده توافق تمامی ذینفعان کلیدی بر روی آن گرفته شود. زیرا این دستاورد دیدگاه و توافق مشترکی است بر روی اهداف و نیازمندی‌های یک پروژه که باید مورد تایید تمامی ذینفعان درگیر در پروژه باشد. امروزه در بسیاری از سازمان‌های کوچک و بزرگ که دارای دفتر مدیریت پروژه PMO می‌باشند تهیه این دستاورد و امضاء آن با مدیر پروژه توسط دفتر مدیریت پروژه صورت می‌گیرد.
در استاندارد مدیریت پروژه ® PMBOK این دستاورد خروجی فرآیندی است تحت عنوان Develop Project Charter که در گروه فرآیندی آغازین (Initiating) و تحت حوزه دانش یکپارچه‌سازی مدیریت پروژه (Project Management Integration) تهیه می‌گردد. لذا می‌توان گفت که این دستاورد جزء اصلی‌ترین و اولین دستاوردهایی که در شروع هر پروژه تهیه شده و اهمیت آن تا حدی است که شروع یک پروژه بدون آن مجاز نمی‌باشد دلیل آن نیز مشخص است زیرا اگر از همان ابتدای پروژه توافق شفاف بر روی فرضیات، محدودیت‌ها، اختیارات مدیر پروژه و اهداف و خواسته‌های ذینفعان کلیدی صورت نگرفته باشد تمامی مراحل بعدی انجام شده توسط مدیر پروژه و تیم پروژه می‌تواند با عدم پذیرش و رضایت ذینفعان پروژه روبرو گردد.
فرآیند تدوین منشور پروژه در پروژه‌هایی که دارای چندین فاز می‌باشند در ابتدای هر فاز مورد اجرا قرار می‌گیرد تا مشخص شود که آیا تصمیم‌های گرفته شده و تعیین شده در منشور پروژه هنوز هم دارای اعتبار می‌باشد یا خیر. همچنین دستاورد منشور پروژه می‌تواند به عنوان یک ملاک رسمی در جهت مجاز بودن به ادامه پروژه نیز به‌کار گرفته شود زیرا اهداف اصلی پروژه و نیز نیازمندی‌های ذینفعان کلیدی پروژه در آن آورده شده است.
لازم به ذکر است که تهیه این دستاورد به‌طور معمول به‌صورت کلی انجام می‌شود تا تمامی جوانب پروژه را دربر گیرد با توجه به این نکته که در طی اجرای پروژه و به‌علت تغییرات در پروژه، تا حد زیادی نیاز به تغییر در اطلاعات نوشته شده در آن نباشد.
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا، عناوین اطلاعاتی آورده شده در درون دستاورد منشور پروژه می‌تواند بر اساس استانداردهای موجود در هر پروژه یا نوع و اندازه پروژه‌ای که اجرا می‌گردد متفاوت باشد لذا در ادامه اهم عناوین مورد استفاده در این دستاورد که در بسیاری از پروژه‌ها کاربرد دارند، آورده شده است.
۱) عنوان پروژه
در این قسمت عنوان پروژه به‌صورت فارسی/ انگلیسی و یا در صورت موجود بودن هر دو مورد آورده می‌شود. همچنین در صورت وجود نام اختصاری برای پروژه، عنوان نام اختصاری نیز در این قسمت آورده می‌شود. روش بیان در این قسمت به شکل زیر می‌تواند باشد.
▪ عنوان فارسی پروژه:
▪ عنوان انگلیسی پروژه:
▪ عنوان اختصاری برای پروژه:
درصورتی‌که هر کدام از موارد زیر داری عنوانی نباشند از کلمه ندارد در جلوی آن مورد استفاده می‌گردد.
۲) توصیف پروژه
در این قسمت، ترجیحا" در قالب یک پاراگراف به توصیف پروژه پرداخته می‌شود. این توصیف می‌تواند در برگیرنده موارد زیر باشد.
▪ بیان کلی مشکل/صورت مسئله
▪ بیان علل اصلی نیاز به تعریف این پروژه
▪ بیان اهدافی که به‌واسطه این پروژه می‌خواهیم به آن‌ها دست پیدا کنیم.
۳) مدیر پروژه و سطح اختیارات
در این قسمت نام و نام خانوادگی شخصی که مسئولیت مدیریت پروژه را دارد، آورده می‌شود. همچنین اختیارات مدیر پروژه در ادامه ذکر می‌گردد که می‌تواند در جهت خوانایی و درک بهتر، سطوحی را برای این اختیارات تعیین نمود. این اختیار باید جامع و با نگرش واقعی باشند تا در مدیریت تیم و پروژه به شخصی که مسئولیت مدیریت پروژه داده شده است، کمک کند.
۴) نیازهای کسب و کار
در این بخش نیازهای اصلی کسب و کار و اهداف اصلی و فرعی که از اجرای این پروژه به‌دست می‌آید مطرح می‌گردد.
۵) توجیه اقتصادی پروژه
در این قسمت توجیه اقتصادی برای پروژه آورده می‌شود. این بخش بحث‌های مالی و بودجه‌ای پیش‌بینی شده و مورد توافق در شروع و نیز اهدافی که با بحث‌های مالی پروژه در ارتباط می‌باشند را در بر می‌گیرند.
۶) منابع موجود
در این لیست کلیه منابع انسانی و غیر انسانی که به‌صورت پیش فرض در اختیار پروژه قرار خواهند گرفت آورده می‌شود. پیشنهاد می‌گردد در صورت امکان در مورد منابع به‌ویژه نوع انسانی آن مواردی از قبیل تخصص و نقشی که قرار است در پروژه ایفا نمایند نیز آورده شود.
۷) ذینفعان
در این قسمت ذینفعان (اصلی) در خارج و داخل پروژه آورده می‌شوند. توجه به این نکته حائز اهمیت است که ذینفعان پروژه به‌ویژه در داخل تیم پروژه در مراحل بعدی (به‌ویژه بخش آغازین پروژه) تعیین می‌گردند و موارد ذکر شده در اینجا شامل ذینفعان شناخته شده تا این مرحله از پروژه است. پیشنهاد می‌گردد تا جایی که امکان دارد این ذینفعان دسته‌بندی شوند تا در مراحل بعد، مدیریت آن‌ها را راحت‌تر سازد.
۸) نیازمندی ذینفعان
ذینفعان پروژه به‌ویژه آن‌هایی که نقش‌های اصلی در پروژه ایفاه می‌کنند. انتظاراتی از اجرای پروژه دارند که در این قسمت آورده می‌شود. ابن انتظارها باید از زاویه دید و نقطه نظر هر ذینفع در پروژه آورده شوند.
۹) دستاوردهای اصلی و محصول نهایی پروژه
۱-۹) دستاوردهای اصلی
در این قسمت عنوان‌های مربوط به دستاوردهای اصلی (به‌ویژه از دید ذینفعان کلیدی پروژه همانند مشتری) که تهیه آن‌ها در پروژه حائز اهمیت است، آورده می‌شوند.
۲-۹) محصول نهایی
در این قسمت عنوان محصول(های) پروژه که هدف از اجرای پروژه نیز تهیه آن‌ها می‌باشد، آورده می‌شود. محصولات ذکر شده در این بخش باید اهداف پروژه و نیازمندی‌های اعلام شده از سمت ذینفعان را پوشش دهند.
۱۰) محدودیت‌ها و فرضیات پروژه
۱-۱۰) محدودیت‌ها
موانع/شرایط محدود کننده هر چیزی است که وجود آن‌ها باعث شود تا تیم پروژه (به‌ویژه تیم مدیریت پروژه) در تصمیم‌گیری‌های خود با محدودیت مواجه گردد. هنگام معرفی، هر محدودیت در یک سطر و در زیر هم به کمک Bullet آورده می‌شوند.
۲-۱۰) فرضیات
فرضیه‌ها در برگیرنده تمام مواردی که وجود آن‌ها با دید درست بودن و صحت داشتن در پروژه‌ها در نظر گرفته می‌شود. هنگام معرفی، هر فرض در یک سطر و در زیر هم به کمک Bullet آورده می‌شوند.
۱۱) ریسک‌ها اصلی پروژه
در این قسمت فهرست ریسک‌های کلان پروژه که می‌تواند اجرا و مدیریت پروژه را با مشکل مواجه سازد، آورده می‌شود.
این لیست کامل نبوده و تنها شامل ریسک‌های اصلی است که در شروع پروژه توسط ذینفعان اصلی مطرح شده است و موارد جزئی‌تر به همراه جزئیات مربوط به هر ریسک در هنگام اجرای پروژه به‌ویژه زمان برنامه‌ریزی تهیه می‌گردد.
هنگام معرفی، هر ریسک در یک سطر و در زیر هم به کمک Bullet آورده می‌شوند. ولی پیشنهاد می‌گردد تا جهت خوانایی و مدیریت بهتر آن‌ها در آینده برروی ریسک‌های اعلام شده دسته‌بندی صورت گیرد.
۱۲) نقاط پایانی اصلی در پروژه
در این قسمت لیست نقاط پایانی اصلی (Major Milestone) و مورد توافق در جهت ارائه دستاوردها و محصولات پروژه آورده می‌شود. این لیست نقاط پایانی اصلی را مشخص کرده که به مدیر پروژه امکان می‌دهد تا در هنگام برنامه‌ریزی برای پروژه و مرحله‌های درونی آن، از اطلاعات این قسمت استفاده نماید و در عمل نقش شرایط محدود کننده را برای تیم مدیریت پروژه ایفا می‌کند.

مهندس ساسان نیکوکار، PMP
رئیس شعبه ACM ایران بخش اعضاء حرفه‌ای

منبع : دوماهنامه گزارش کامپیوتر