سپهبد فرج ‏الله آق‏اولی

سپهبد فرج‏الله آق‏اولی، فرزند امان‏الله خان نصیرخاقان طبیب، در سال ۱۲۶۷ در اصفهان متولد شد. دورهٔ ابتدایی را در مدرسهٔ ادب طی کرد و پس از آن به آموختن زبان انگلیسی روی آورد و به معلمی پرداخت. او برای ادامهٔ تحصیل به مدرسهٔ ژاندارمری رفت و با درجهٔ سلطانی فار‏غ‏التحصیل شد و به استخدام ژاندارمری خزانه درآمد. این واحد ژاندارمری توسط مستشار مالیه مورگان شوستر ایجاد شده بود و با خروج او از ایران منحل شد. با انحلال این واحد، نیروهای آن در سال ۱۲۹۰ ش به ژاندارمری دولتی پیوستند. آق‏اولی در ژاندارمری به فرماندهی گردان قزوین، گردان تهران و ریاست اجرائیات ژاندارمری منصوب شد و در سال ۱۲۹۹ نیز فرماندهی گردان مستقل مازندران جهت سرکوبی خوانین محلی به او واگذار شد. پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، تغییراتی در ساختار ارتش به وجود آمد. لشکرهای پنجگانه تشکیل شد و یاور فرج‏الله خان آق‏اولی در سال ۱۳۰۰ش به ارتش منتقل شد و با درجهٔ نایب سرهنگی به ریاست ارکان حربی لشکر غرب ارتقا یافت.
پس از تصویب قانون نظام وظیفهٔ اجباری در سال ۱۳۰۵ش از سوی رضاخان سردار سپه به ریاست این اداره منصوب شد و با توسل به زور و نظامی‏گری به اجرای این طرح موفق شد. در سال ۱۳۰۷ ش از سوی رضاشاه با درجهٔ سرتیپی به حکومت خوزستان منصوب شد این انتصاب، پس از سرکوب و دستگیری شیخ خزعل صورت گرفت و انتخاب یک نظامی برای حکومت بر خوزستان در راستای سرکوب هر حرکتی دیگر و نمایش قدرت بود. آق‏اولی در بدو ورود خود به خوزستان بر نظامی‏گری حکومت خود تاکید کرد، او به مدت سه سال در این منطقه حاکم بود ولی محبوبیتش در نزد شاه چندان دیر نپایید. و از سوی وی متهم به همکاری با ایلات و عشایر سرکش شد. به همین دلیل در سال ۱۳۱۰ با درجهٔ سرتیپی به بازنشستگی اجباری تن در داد. او در همین سال به ریاست ادارهٔ کل آمار و ثبت احوال منصوب شد و تا شهریور ۱۳۲۰ در این پست ابقاء بود. با تبعید رضاخان بار دیگر افسران بازنشسته در ارتش به کار گرفته شدند و آق‏اولی در آذر ماه ۱۳۲۰ به فرماندهی ژاندارمری کل کشور برگزیده و به درجهٔ سرلشکری ارتقا یافت.
در سال ۱۳۲۲ عده‏ای از افسران به جرم همکاری با آلمانها توسط متفقین دستگیر شدند. سرلشکر فرج‏الله آق‏اولی نیز در لیست دستگیرشدگان بود که به مدت یک سال و نیم در اراک محبوس بود. پس از آزادی، در سال ۱۳۲۴ برای مدتی کوتاه به ریاست دادرسی ارتش منصوب شد و در پی اختلافات سرلشکر رزم‏آرا و سرلشکر حسن ارفع که هر کدام به نوبت چندی به ریاست ستاد ارتش منصوب می‏شدند او برای این پست انتخاب شد ولی در این پست نیز چندان باقی نماند و بار دیگر رقابت رزم‏آرا و ارفع برای ریاست ستاد ارتش آغاز شد و آق‏اولی مجدداً ریاست دادرسی ارتش را برعهده گرفت.
سرلشکر فرج‏الله آق‏اولی در خرداد ۱۳۲۴ در دولت قوام به وزارت کشور منصوب شد، ولی به علت برقراری حکومت نظامی از سوی دولت قوام، سپهبد امیراحمدی وزیر جنگ و وزیر کشور سرلشکر آق‏اولی استعفا دادند. ولی در دی ماه همان سال در دولت حکیمی بار دیگر به وزارت کشور منصوب شد و این آخرین پست دولتی مهم او محسوب می‏شد.
سپهبد آق‏اولی از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۵۲ ریاست بانک سپه را برعهده داشت و از دیگر مشاغل وی باید به ریاست انجمن آثار ملی اشاره کرد. او در سال ۱۳۵۳ در تهران درگذشت. از وی نزدیک به ۷۰ برگ سند در مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران موجود است.

فاطمه معزی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران