انتخابات از نگاه حقوق اساسی

اصل بر این است که در انتخابات همگانی، همه افراد جامعه امکان انتخاب شدن را نیز داشته باشند، همان گونه که امکان انتخاب کردن را دارند. از نگاه حقوق اساسی مدرن همان گونه که حق انتخاب کردن باید مبتنی بر معیارها و عرف حقوقی پذیرفته شده بین المللی باشد، حق انتخاب شدن باید مبتنی بر این حقوق بوده و کشورها حتی المقدور تلاش کنند از این جنبه فاصله خود را به منظور برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه با این معیارها کاهش دهند. امروزه حق انتخاب شدن برای زنان و مردان برابر است و نباید در این زمینه تبعیض روا داشته شود. همان طور که معیارهای نژادی، قومی و مذهبی نباید مانع از انتخاب شدن شهروندان یک جامعه برای به دست گرفتن سمت نمایندگی مجلس یا ریاست جمهوری شود.
ماده ۲۱ اعلامیه حقوق بشر مقرر می کند؛ هر کس حق دارد در اداره امور عمومی کشور خود، خواه مستقیماً و خواه با وساطت نمایندگانی که آزادانه انتخاب شده باشند شرکت جوید. همچنین ماده ۲۵ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی بیان می کند هر انسان عضو اجتماع حق و امکان خواهد داشت... بدون محدودیت های غیرمعقول، با حق تساوی طبق شرایطی کلی به مشاغل عمومی کشور خود نائل شود. بنابراین شرط محدودیت های معقول برای امکان انتخاب شدن پیش بینی شده است. یا ماده ۵ کنوانسیون بین المللی بر رفع هر گونه تبعیض نژادی تاکید کرده است دول عضو طبق تعهدات اساسی مندرج در ماده دو متعهد می شوند که تبعیضات نژادی را به هر شکل و صورتی که باشد، ممنوع و ریشه کن سازند و حق هر فردی به مساوات در برابر قانون و به ویژه در تمتع از حقوق زیر بدون تمایز از لحاظ نژاد یا رنگ یا ملیت یا قومیت تضمین نمایند.
همچنین حقوق سیاسی و به خصوص حق شرکت در انتخابات و رای دادن و نامزد شدن براساس سیستم اخذ رای همگانی و یکسان و حق مشارکت در حکومت و اداره امور عمومی و حق نیل به مشاغل عمومی دولتی به هر رتبه و مقام در شرایط مساوی. به هر حال حق انتخاب شدن همانند حق انتخاب کردن مطلق نیست و در قوانین کشورها شرایط و محدودیت هایی برای داوطلبان انتخاب شدن در نظر گرفته شده است. اما این محدودیت ها باید معقول باشند. معمولاً اتباع بیگانه از امکان انتخاب شدن محروم هستند، یا اینکه مجرمانی که به مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده باشند یا ورشکستگان نیز امکان داوطلبی ندارند. در قوانین کشورها حداقل سن برای انتخاب شدن نیز پیش بینی شده است، همچنین مستخدمان دولت و شاغلان نیروهای نظامی و لشکری باید قبل از اعلام داوطلبی از شغل خود استعفا دهند. اصل ۱۱۵ قانون اساسی ایران شرایطی را برای انتخاب رئیس جمهور بیان کرده است. در این اصل آمده است؛ رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب گردد. ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور. اما بند یک ماده ۵۴ قانون اساسی آلمان شرط انتخاب رئیس جمهوری را این گونه بیان کرده است؛ هر آلمانی که حق داشته باشد به داوطلبان عضویت مجلس فدرال رای دهد و به ۴۰ سالگی رسیده باشد، واجد شرط انتخاب شدن خواهد بود.
همچنین شرط به دست آ وردن پست نخست وزیری در انگلستان عضویت در مجلس عوام است. هر حزبی که در مجلس عوام دارای اکثریت مطلق بوده یا اینکه بتواند اکثریت نسبی کرسی های این مجلس را به دست آورد، رهبر آن حزب به سمت نخست وزیری برگزیده خواهد شد. بنابراین سایر شرایط از قبیل جنس یا داشتن عقیده و مذهب خاصی برای احراز پست نخست وزیری پیش بینی نشده است.
اما در قانون اساسی امریکا شرط تابعیت و تولد و سن مورد توجه قرار گرفته است، ولی شرط مذهبی قید نشده است. در ردیف شماره چهار از بند اول از ماده دوم قانون اساسی امریکا شرایط انتخاب رئیس جمهور این گونه بیان شده است؛ هیچ کس واجد شرایط انتخاب شدن به مقام ریاست جمهور نخواهد بود مگر اینکه شهروند فطری متولد ایالات متحده بوده، یا هنگام لازم الاجرا شدن این قانون اساسی شهروند ایالات متحده باشد. همچنین شخصی که به ۳۵ سالگی نرسیده و ۱۴ سال در داخل ایالات متحده مقیم نبوده واجد شرایط انتخاب شدن به مقام مزبور نیست.

محمدحسن علیپور

منبع : روزنامه اعتماد