نقدپذیری یا نقدناپذیری، مساله این است!

کثرت اشتغالات و مسوولیت‌های مدیران دستگاه‌های اجرایی کشور و کوتاهی متوسط عمر مدیریت‌ها را باید دو مشخصه بارز نظام مدیریت دولتی کشور طی سال‌های اخیر دانست، به ویژه آنکه تعداد قابل توجهی از مدیران، (البته به دلیل شیوع آفت قحط‌الرجال در کشور)، مجبور می‌شوند که قبول زحمت فرموده و مسوولیت‌های متعدد و متنوعی را تقبل کنند. به طور مثال، اکثریت قریب به اتفاق مدیرانی که از دانشگاه به دستگاه‌های اجرایی کشور مامور می‌شوند، اصرار یا اجبار دارند که برای عقب نماندن از قافله علم و پژوهش، در کنار اشتغالات مدیریتی که گاه به خودی خود زمانی بیش از یک کار تمام وقت را طلب می‌کند، دستی بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی نیز داشته باشند. البته در کنار همه اینها، در برخی موارد اشتغالات و فعالیت‌های شخصی و در همه موارد مسوولیت‌های مربوط به خانه و خانواده را نباید از نظر دور داشت. در خوش‌بینانه‌ترین تحلیل، باید گفت که مجموعه شرایط و عوامل مورد اشاره، می‌توانند ضریب خطاپذیری عملکردهای مدیریتی را افزایش داده و یا دستگاه‌های اجرایی مربوطه را دچار «ایستایی» و «انفعال» کنند. به علاوه، در چنین شرایطی بروز انحراف، کج‌روی و قصور یا تقصیر در عملکرد مدیران دستگاه‌های اجرایی کاملا محتمل است. پس به همین دلیل است که همه دستگاه‌های حکومتی و به ویژه دستگاه‌های اجرایی کشور باید به طور مداوم و فعال زیر ذره‌بین نقد و پایش قرار داشته باشند که با شناسایی به موقع معایب و کاستی‌ها یا انحرافات سیستم، به معالجه آنها پرداخته و از آسیب دیدن منافع ملی، مصالح مردم، حیثیت کشور و اعتبار نهاد‌های حکومتی جلوگیری شود.
درست به همین دلیلی است که از سال‌ها پیش تاکنون در ساختار تشکیلات حکومتی، نهادهای نظارتی و کنترلی متعددی پایه‌گذاری شده است تا با پایش و پالایش مداوم و مستمر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، سلامت نهادهای حکومتی را صیانت کرده و تحقق اهداف برنامه‌های توسعه کشور را تضمین کنند. اما واقعیت این است که کارآمدی خود این نهادها گاه در معرض تاثیر‌پذیری از دیوان سالاری، روابط، جهت‌گیری‌های سیاسی، محدودیت‌های منابع مالی یا منابع نیروی انسانی و ملاحظات گوناگون قرار دارند. بر این عوامل باید افزود که این نهادها همیشه سیگنال‌های وجود ناهنجاری یا اختلال در عملکرد دستگاه‌های اجرایی را به هنگام دریافت نمی‌کنند تا نسبت به آنها واکنش درخور نشان دهند. در کنار این دستگاه‌ها، ‌نظارت عمومی ‌مردم را باید تشکیلات خودجوش و فراگیرتر اجتماعی دانست که خود را نسبت به نظارت بر عملکرد مدیران مسوول می‌داند. در نظام اجتماعی اسلام، همه مردم وظیفه دارند که بر عملکرد حاکمان و والیان نظارت مستمر داشته و نسبت به هر گونه انحرافی از منظر امر به معروف و نهی از منکر واکنش مناسب نشان دهند. چه آنکه در جهان‌بینی اسلامی ‌یکایک مردم به طور همزمان رعیت و مسوول شناخته شده و همه افراد امت نسبت به یکدیگر و نسبت به مصالح و منافع جامعه مسوولیت مشترک دارند.
در متون فقهی ما به تفصیل از وجوب ارایه نصیحت به مدیران و رهبران جامعه اسلامی‌سخن رفته است. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نخستین روزهای تصدی حاکمیت، جامعه مردم را به نظارت بر عملکرد خود و رودربایستی نداشتن و بیم نکردن از ارایه نقد و نصیحت مشفقانه به وی فرا می‌خوانند. اما با کمال تلخی باید گفت که هنوز در فضای مدیریتی کشور، نقد‌پذیری به عنوان یک اخلاق غالب جمعی در نیامده است. هنوز برخی از مدیران، ادبیات تملق و چاپلوسی همکاران و زیردستان خود را بیش از ادبیات نقد و نصیحت مشفقانه آنان می‌پسندند. هنوز برخی مدیران ما در مقابل امر به معروف و نهی از منکر و نقد و انتقادهای دلسوزانه‌ای که هدفی جز دفاع از منافع ملی و مصالح مردم ندارند، ناشکیبایی نشان داده و آگاهانه چشم و گوش بر آنها بسته و همچون کرام از کنار همه نقدها و هشدارها می‌گذرند. هنوز رفتار برخی از مدیران اجرایی کشور در تناقض کامل با سیره علوی است که فرمود: «خدایش رحمت کند آن کس را که عیب‌هایم را بر من هدیه کند.» چرا که شناخت معایب و قبول آن به تعدیل رفتار و تصحیح مسیر و در نهایت موفقیت بیشتر مدیر در انجام مسوولیت‌های محوله منجر خواهد شد.
هنوز برخی از مدیران کشور در مقابل هرگونه نقد و انتقاد، ناپخته و ناشکیب واکنش نشان می‌دهند. نمونه‌هایی از این ناپختگی‌ها را می‌توان در واکنش خشم‌آلود برخی مدیران نظام سلامت کشور نسبت به نقدهای علمی، منصفانه و دلسوزانه‌ای که طی ماه‌های اخیر در نشریه سپید منتشر شده است، ملاحظه کرد. از جمله این موارد می‌توان به خودداری از مصاحبه با نشریه، جلوگیری از توزیع نشریه در برخی مراکز دولتی بهداشتی درمانی و اعمال فشار بر شرکت‌های دارویی برای امتناع از درج آگهی در نشریه سپید اشاره کرد. در عین حال نباید ناگفته گذاشت که طی ماه‌های اخیر تغییرات و تحولات مثبتی در ساختار و عملکرد مدیریت نظام سلامت و به ویژه در حوزه مدیریت داروی وزارت بهداشت و درمان رخ داده است. شاید تحلیل‌ها و نقدها و انتقادهایی که طی این ماه‌ها در نشریه سپید منتشر شد، سهمی‌ در تغییرات و تحولات حاصله داشته باشند. اینکه میزان این سهم چقدر است، چندان دارای اهمیت نیست، مهم این است که امروز در عرصه سلامت کشور، نشریه‌ای منتشر می‌شود که با فراغت نسبی از گرایش‌های سیاسی و حب و بغض شخصی، به نقد خویش و نظام سلامت کشور و مدیران این نظام می‌پردازد. این رویکرد میمون و مبارک را باید غنیمت شمرد و قدر شناخت. فراموش نکنیم که امروز مطبوعات در کنار سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه، رکن چهارم مدیریت کلان کشورها را تشکیل می‌دهند.
امید آنکه این شمع برافروخته شده در عرصه نشریات پزشکی کشور همچنان فروزنده باقی مانده و نقش خود را در حفظ سلامت نظام سلامت کشور موفق‌تر از دو سالی که از عمر آن می‌رود ایفا کند. برای همه دست اندرکاران صدیق سپید آرزوی سلامت و سربلندی در هر دو سرا را می‌نمایم.

دکتر سید حمید خوئی

منبع : هفته نامه سپید