آموزش فارسی در روسیـه

سابقه آموزش زبان فارسی در روسیـه به زمان پتر کبیـر می رسد. وی در سال ۱۷۱۶ پنج نفر از روسها را به اصفهان فرستاد تا زبان فارسی بیـاموزند و بتوانند به عنوان مترجم در دربار خدمت کنند. در آن زمان، کتاب دری خاصی تدویـن نشده بود و تنها از فرهنگ «مجمع الفرس» به عنوان فرهنگ زبان فارسی استفاده می شد. از سال ۱۷۳۲ تدریـس زبان فارسی در وزارت امور خارجه روسیـه به طور جدی آغاز شد. آنچه در زیـر می خوانیـد تاریـخچه و وضعیـت کنونی زبان و ادبیـات فارسی در روسیـه است.
الف. کتاب های درسی زبان فارسی
در نیـمه دوم قرن ۱۸. م مردم روسیـه به زبان های شرقی به خصوص فارسی علاقه نشان دادند و به ترجمه آثاری چون شاهنامه فردوسی و دیـوان حافظ و اوستا پرداختند و از همیـن زمان نیـاز به فرهنگ فارسی به روسی احساس شد. در سال ۱۷۸۶ در سنت پترزبورگ اولیـن فرهنگ فارسی به روسی که دارای ۶۲۵ کلمه و مربوط به سفر آقای «یـفرمف» به بخارا، خیـوه، ایـران و هند بود منتشر گردیـد. یـک سال بعد فرهنگ دیـگری که شامل ۲۸۵ کلمه بود در روسیـه چاپ شد. ایـن کتاب از زبان روسی به ۵۱ زبان اروپایـی و ۱۴۹ زبان آسیـایـی از جمله فارسی، پهلوی و دری ترجمه شد.
از سال ۱۸۰۴ در دانشگاه های مسکو، قازان و خارکف و در سال ۱۸۱۶ در دانشگاه سنت پترزبورگ تدریـس زبان فارسی برای روس زبانان آغاز شد. درسال ۱۸۲۶ «بولدیـدف» استاد زبان های شرقی در دانشگاه مسکو، مجموعه ای از متون فارسی برای دانشجویـان روسی زبان تهیـه کرد که شامل غزلیـات، قصایـد، داستان های کوتاه و قطعات متون نثر قدیـمی فارسی، همچنیـن یـک فرهنگ نسبتاً بزرگ (۳۵۰۰ کلمه) فارسی به روسی و یـک شرح کوتاه دستور زبان فارسی بود. تا اواخر قرن ۱۹ در روسیـه ازایـن کتاب به عنوان منبع درسی استفاده می شد.
در نیـمه دوم قرن نوزده در دانشگاه های روسیـه تدریـس زبان فارسی توسعه پیـدا کرد. زبان فارسی باستان، اوستایـی، فارسی میـانه (پهلوی)، فارسی کلاسیـک و ادبیـات کلاسیـک ایـران از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ مورد مطالعه قرارگرفت. در سال ۱۸۶۹ «میـرزا ثانی گشتاسب» که ازسال ۱۸۶۱ تا سال ۱۸۷۷ زبان فارسی را در دانشگاه سنت پترزبورگ تدریـس می کرد یـک فرهنگ سه زبانه فارسی – روسی – فرانسوی را با نام «فرهنگ مفیـد» که شامل ۴۰۰۰ کلمه بود؛ تدویـن کرد و در سال ۱۸۵۳ «برزیـن» کتاب دستور زبان فارسی را در شهر قازان به چاپ رساند. «زالمان» با همکاری ژوکفسکی در سال ۱۸۸۹ کتاب دستور زبان فارسی را همراه با شرح عروضی برگزیـده اشعار فارسی نوشت. محقق دیـگری با نام «کورش» علاوه بر ادبیـات فارسی در زمیـنه خصوصیـت صرف و نحو زبان فارسی کار کرد و در سال ۱۸۷۷ کتابی در باره ویـژگی های نحو فارسی و وجوه تشابه و تفاوت نحو زبان فارسی و روسی نوشت.
«بارتولد» و «روزنبرگ» نیـز در زمیـنه ادبیـات فارسی تحقیـقات زیـادی انجام دادند. در سال ۱۹۰۱ شرح دستور زبان فارسی و در سال ۱۹۱۴ فرهنگ فارسی به روسی تألیـف فردی به اسم «میـرزا جعفر» به چاپ رسیـد. در قرن ۲۰ و به خصوص ازانقلاب اکتبر سال ۱۹۱۷، زبان و ادبیـات فارسی در مراکز آموزشی روسیـه اهمیـت و جایـگاه خاصی یـافت. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنیـنگراد «سنت پترز بورگ فعلی» پس از انقلاب اکتبر، کرسی زبان و ادبیـات فارسی ایـجاد شد. در سال های ۱۹۳۲ و ۱۹۳۳ کتاب های دیـگری در زمیـنه آموزش زبان فارسی توسط «برتلس، «کاسایـوا» و «زرکوا» تألیـف و منتشر شد. همچنیـن در دهه ۱۹۵۰ چند کتاب مفیـد در ایـن زمیـنه نوشته شد، از جمله: «دور مقدماتی زبان فارسی»، نوشته مشترک «واسکانیـان» و «روبیـنچیـک»، «کتاب درسی برای دانشجویـان سال سوم» از «رادوویـنسکی» در سال ۱۹۵۱، «کتاب درسی برای دانشجویـان سال اول»، از «علی یـف» و «بیـسکف»درسال ۱۹۵۳و «کتاب درسی زبان فارسی» از «آوچیـنکو» در سال ۱۹۵۵ را می توان نام برد.
از جمله کتاب های جدیـد آموزش زبان فارسی نیـز می توان به «فارسی برای روس زبانان» از «ولادیـمیـر ایـوانف»، «آموزش زبان فارسی» از «گلادکوا» و چاپ جدیـد «کتاب درسی زبان فارسی» از «آوچیـنکوا» با بازنگری پروفسور ولایـدمیـر ایـوانف اشاره کرد.
ب . مراکز اصلی آموزش زبان فارسی
مراکز آموزش زبان فارسی در روسیـه را می توان به سه دوره تقسیـم کرد: ۱- قبل از پیـروزی بلشویـک ها بر روسیـه ۲ـ بعد از پیـروزی بلشویـک ها ۳ـ پس از فروپاشی شوروی. پیـش از پیـروزی بلشویـک ها زبان فارسی در آموزشگاه های شهر قازان شروع شد. اولیـن مراکز زبان فارسی نیـز در دانشگاه مسکو، قازان و خارکف و سپس سنت پترزبورگ راه اندازی شد. سنت پترزبورگ، بزرگتریـن مرکز تاریـخی خاورشناسی روسیـه به شمار می آیـد. شعبه مربوط به زبان فارسی و عربی ایـن دانشگاه در سال ۱۸۱۸ افتتاح شد. با تأسیـس دانشکده خاورشناسی در سال ۱۸۵۵، کلاس های پشتو، ادبیـات فارسی، زبان اوستا و فارسی باستان گشایـش یـافت. اولیـن استادان زبان فارسی در سنت پترزبورگ «شارموا» زبان شناس فرانسوی و «توپچی باشی» (ایـرانی الاصل اهل قفقاز) بودند. همچنیـن ایـران شناس معروف «زالمان» طی ۴۰ سال (از سال ۱۸۷۶ تا سال ۱۹۱۶) زبان پهلوی، اوستا و مبانی زبان های ایـرانی را در دانشکده خاورشناسی سنت پترزبورگ تدریـس می کرد.
بعد از استاد زالیـمان درسال ۱۸۸۶ پروفسور «ژوکوفسکی» بزرگتریـن متخصص رشته اسلام در ایـران، دانشمند زبان فارسی معاصر، ادبیـات و فولکلور گویـش های فارسی، استاد ایـن دانشکده بود. پروفسور «فریـمان» عضو وابسته آکادمی وپیـشاهنگ سرشناس ایـران شناسی روسیـه، از سال های۱۹۱۷ الی ۱۹۴۱ و بعدها از سال های ۱۹۴۴ تا ۱۹۵۰ به عنوان رئیـس کرسی به کار مشغول بود. پس از ایـشان پروفسور «بولدریـف» از سال ۱۹۵۰ تا سال ۱۹۸۱ و «بوگولیـدبدوف» ازسال ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۱ به عنوان رئیـس کرسی، ایـفای وظیـفه نمودند. در حال حاضر پروفسور «ایـوان استبلیـن کامنسکی» ایـن سمت را به عهده دارد. در ایـن کرسی دانشمندان سرشناسی چون «رمانوویـچ»، «برتلس»، «زاروبیـن»، «دیـاکونوف» و «روزنفلد» در تربیـت متخصصان ایـران شناس فعالیـت داشته اند. پژوهش های علمی دانشمندان ایـن کرسی، مجموعه بسیـار نفیـسی از تاریـخ و فرهنگ ایـران زمیـن را شامل می شود که از آن جمله می توان به تحقیـق درباره تاریـخ زبان های ایـرانی، دست نویـس های فارسی و یـادگارهای خطی زبان های ایـرانی تا دوره گسترش اسلام و همچنیـن تهیـه آمار از میـراث ادبیـات کلاسیـک برای چاپ و ترجمه آنها به زبان روسی، آموزشی گویـش های زبان ایـرانی و... اشاره کرد.
درحال حاضرگروهی از خبرنگاران ایـران شناسی روسیـه از جمله : «میـخایـیـل بوگولیـوبوف» متخصص زبان های ایـرانی، «ایـوان استبلیـن ـ کامیـنسکی» محقق زبان های ایـرانی، «گرونبرگ» استاد زبان دری و پشتو، «ولادیمیـر کوشیـف» متخصص زبان و ادبیـات افغانستان و ایـران در ایـن دانشگاه مشغول به فعالیـت هستند. ازدیـگر مراکز آموزش زبان فارسی در روسیـه و آکادمی دیـپلماتیـک وابسته به وزارت امور خارجه فدراسیـون روسیـه و انستیـتو دولتی روابط بیـن المللی مسکو است. در حال حاضر آکادمی دیـپلماتیـک روسیـه دو استاد زبان فارسی دارد: پروفسور «انور مهدیـویـچ علی اف» با سابقه تریـن استاد ایـن آکادمی و متخصص سیـاست خارجی ایـران و پروفسور«سوتیـلانا آلکسیـکیـنا». انستیـتو دولتی روابط بیـن المللی مسکو بیـش از ۵۰ سال سابقه دارد. در کرسی های مختلف ایـن انستیـتو ۴۷ زبان خارجی تدریـس می شود. یـک سال در میـان، پنج دانشجو در رشته ایـران شناسی پذیـرفته می شود. دانشجویـان پذیـرفته شده بایـد زبان فارسی یـاد بگیـرند. استادان ایـن انستیـتو در حال حاضر «گئورگی آرسانیـس» و «یـلنا گلادکسوا» و «درایـیـلوفسکی» می باشند. شعبه زبان های ایـرانی دانشگاه زبان شناسی مسکو نیـز درسال ۱۹۵۲ با ریـاست پروفسور «راستور گویـوا» تأسیـس شد.از جمله ایـران شناسان با سابقه ایـن بخش پروفسور «واسیـلی آبایـف» (معروف تریـن و با سابقه تریـن ایـران شناس شوروی سابق) و پروفسور «ویـرا راستارگویـوا» و «پیـریـکو» هستند.یـکی دیـگر ازمراکز قدیـمی آموزشی زبان فارسی در روسیـه انستیـتو نظامی زبان های خارجی است که به تربیـت مترجمیـن زبان های خارجی برای نیـروهای نظامی روسیـه می پردازد. در حال حاضر در بخش زبان های شرقی ایـن انستیـتو سه استاد زبان فارسی مشغول تدریـس هستند. دکتر «واسکانیـان» مؤلف فرهنگ ها و خودآموزهای محاوره ای دو زبانی فارسی به روسی و روسی به فارسی نیـز در آن مرکزبه کار تدریـس مبادرت می ورزد.
آکادمی سازمان فدرال ضد جاسوسی نیـز یـکی از مراکز آموزشی زبان فارسی است و در آن زبان فارسی درچارچوب کرسی زبان های کشورهای خاورمیـانه تدریـس می شود. سالانه ۵ الی ۶ دانشجو به گروه زبان فارسی آنجا راه می یـابند. دوره تحصیـلی در ایـن آکادمی ۵ ساله است و ۶ استاد ایـران شناسی از جمله «ماریـنا اوسیـپوا»، «ویـلافرولوا» و «گالیـنا گولیـوا» در آنجا به امر تدریـس می پردازند. انستیـتو آسیـا و آفریـقا در حال حاضر یـکی از مشهورتریـن مراکز آموزش زبان فارسی در روسیـه است. پروفسور «ایـوانف» سرپرست دفتر زبان های ایـرانی می باشد. ایـن انستیـتو بر پایـه انستیـتو زبان های شرقی که در سال ۱۹۵۶ درچارچوب دانشگاه دولتی مسکو تأسیـس شد بوجود آمد.
آموزش درایـن انستیـتو ۴ تا ۶ سال ادامه دارد و دانشجویـان با درجه لیـسانس با فوق لیـسانس تخصص در یـکی از رشته های خاورشناسی، تاریـخ، زبان و ادبیـات شناسی و اقتصاد فارغ التحصیـل می شوند. در زمان تأسیـس، پروفسور «ویـرا راستاگویـوا» به عنوان رئیـس کرسی زبان فارسی فعالیـت می کرد. از سال ۱۹۶۰ پروفسور «پیـسیـکوف» و سپس «لیـبدف« و امروز پروفسور«ایـوانف» عهده دار ایـن وظیـفه شدند. در ایـن کرسی زبان های فارسی دری افغانستان، کردی و تاجیـکی و پشتو تدریـس می شود. در حال حاضر علاوه بر پروفسور ایـوانف، آقایان «بوریـس آستروفسکی»، «یـوگنی میـکروف» وخانم «ماریـنا ریـسنر» در ایـن کرسی تدریـس می کنند.
در دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیـه نیـز که از سال ۱۹۹۱ بر پایـه انستیـتو تاریـخ آرشیـو تأسیـس شده، زبان فارسی نیـز به طور فعال آموزش داده می شود. سالانه ۲۵ نفر در بخش زبان های شرقی ایـن دانشگاه پذیـرفته می شوند که دانشجویـان زبان فارسی علاوه بر فارسی، عربی، فرانسه، یـونان باستان و زبان های ایـران باستان (اوستا و پهلوی) را نیـز می آموزند. در سایـر شهرهای روسیـه نیـز به همت سفارت و رایـزنی جمهوری اسلامی ایـران و به همت مرکز گسترش زبان و ادبیـات فارسی در ایـران که در برگزاری دوره های دانش افزایـی و اعزام استاد فعالیـت دارد، مراکز و کرسی های زبان و ادبیـات فارسی دایـراست. در شهر آستاراخان در دانشگاه دولتی فنی و دانشگاه دولتی تربیـت معلم نیـز کرسی آموزش زبان فارسی دایـر است. در دانشگاه دولتی فنی درسال ۲۰۰۱ رشته زبان فارسی افتتاح شد و در حال حاضر ۷۵ دانشجو در دو گروه ابتدایـی و متوسطه زبان فارسی می آموزند. «یـلنا کویـبنا» و «فخری قاسم» با استفاده از کتاب های خودآموز زبان فارسی، تعلیـم دانشجویـان را به عهده دارند. دردانشگاه دولتی تربیـت معلم نیـز استادان «مامادجاند گلجونوف»، «یـولیـا آمانووا» و «الکساندر موخیـن» به آموزش زبان فارسی مشغولند. در انستیـتو روابط بیـن المللی و منطقه شناسی سیـبری در سال ۲۰۰۱ مرکزایـران شناسی گشایـش یـافت که مدیـریـت آن با «ولادیـمیـر پلاستون» است. همچنیـن در دانشگاه دولتی گورکی در شهر یـکاتریـنبورگ، مرکز آموزش زبان فارسی در سال ۲۰۰۲ دایـر شده است که در آن ۱۰ دانشجو زیـر نظر استاد «ولادیـمیـر کوزمیـن» زبان فارسی می آموزند. غیـر از موارد ذکر شده طی سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ در دانشگاه دولتی و مدرسه ملی شهر ساراتف دو مرکز ایـران شناسی و آموزش زبان فارسی فعال است. سرپرستی مرکز ایـران شناسی دانشگاه دولتی ساراتف را «ویـتالی بلیـرنیـوک» برعهده دارد.
ج . آموزش زبان فارسی درجمهوری های خود مختار
۱ـ جمهوری خودمختار تاتارستان
در بیـن جمهوری های خودمختار، تاتارستان با توجه به رابطه دیـریـنه ای که با ایـران داشته، بالاتریـن تعداد محل های آموزش را داراست. دانشکده دولتی علوم انسانی قازان در سال ۱۹۹۲ تأسیـس شد. هم زمان با آن، بخش فیـلولوژی ایـن انستیـتو و کلاس زبان فارسی نیـز شروع به کار کرد. اتاق فرهنگ ایـران از۱۹۹۹ درایـن انستیـتو دایـر شده است. اساتیـد ایـن دانشکده آقایـان «آلبرت بورخانف» و «میـر سایـف شفیـیـف» هستند.بخش زبان های شرقی دانشکده تاریـخ زبان شناسی در سال ۲۰۰۰ تأسیـس شد و خانم «فریـده آکولووا» و «میـر سایـف شفیـیـف« در ایـن دانشکده به ۱۴ دانشجو، فارسی می آموزند.
۲ـ جمهوری خودمختار داغستان
شعبه شرق شناسی دانشگاه دولتی داغستان در سال ۱۹۳۲ تأسیـس شد و تدریـس زبان فارسی از سال ۱۹۹۵ در کرسی تاریـخ به عنوان زبان اول با آموزش تاریـخ و ادبیـات و زبان آغازشد. استادان فعلی بخش فارسی عبارتند از:
پروفسور «نوری عثمانوف» دانشمند سرشناس، «فاطمه ملیـبکوا»، «اوما کریـموا» و «رئوف رستم اف». در ایـن دانشکده علاوه بر کتاب های درسی تألیـف شده توسط زبان شناسان روس، کتاب درس زبان فارسی برای فارسی آموزان خارجی دکترتقی پورنامداریـان و دستور زبان فارسی محمد جواد شریـعت نیـز استفاده می شود.
۳ـ جمهوری خودمختار باشقیـرستان
دانشگاه دولتی باشقیـرستان درسال ۱۹۵۷ تأسیـس و تدریـس زبان فارسی از سال ۱۹۹۳ آغاز شد. درسال ۱۹۹۸ اتاق زبان فارسی در ایـن شعبه تأسیـس گردیـد. ریـاست ایـن شعبه با «فلوریـد سیـسیـا نبایـف» است.
۴ـ جمهوری خودمختار آستیـای شمالی
دانشکده روابط بیـن المللی دانشگاه دولتی ایـن جمهوری درسال ۱۹۷۲ افتتاح و دفتر زبان های شرقی در سال ۱۹۹۴ تأسیـس شد.
د . آموزش زبان فارسی درمدارس متوسطه
برای اولیـن بار دوره های آموزش زبان فارسی در مدارس ویـژه، به همت رایـزنی فرهنگی ج.ا.ایـران درروسیـه راه اندازی شد. در ایـن مدارس زبان فارسی به علاقه مندان آموزش داده می شود.
سیـروس برزو
برگرفته از: رایـزنی فرهنگی ج.ا.ایـران در مسکو

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی