هضم‌کننده‌های کمکی (دنیای نوین تغذیه)

افزودنی‌های غذائی مانند پروبیوتیک، پری‌بیوتیک و آنزیم‌ها اگر در برنامه‌های عمومی رشد صنعتی جوجه‌های گوشتی و بوقلمون (به‌خصوص در جیره‌های بر پایه ذرت و سویا) اضافه شود، می‌‌تواند عملکرد آنها را بهبود ببخشد. خوراک در تجارت و صنعت طیور به‌تنهائی بیشترین هزینه این صنعت را تشکیل می‌دهد، از این‌رو دستیابی به ضریب تبدیل پائین‌تر، یک هدف اصلی به‌شمار می‌آید. به‌هر حال حداقل کردن ضریب تبدیل لزوماً منجر به‌دست آوردن کمترین هزینه کل وزن زنده نخواهد شد. به‌همین خاطر متخصصین تغذیه و دامپزشکی معمولاً به‌دنبال اجزای غذائی یا افزودنی‌هائی می‌گردند که تحت شرایط استاندارد منجر به رشد قابل قبول طیور شود. ضمن این‌که هزینه کمتری در بر داشته باشد.
محصولاتی (در صنعت طیور) که تحت شرائط مزرعه به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک کند و عملکرد پرنده را افزایش دهد، مشخص و معین نیستند. ترکیباتی که عموماً وجود دارد، آنتی‌بیوتیک‌ها و ضد کوکسیدیوزها هستند. در حال حاضر چندین ترکیب دیگر نیز استفاده می‌شود. بعضی از این ترکیبات به‌همراه محصولات عاری از آنتی‌بیوتیک‌ یا ترکیبات حاوی آنتی بیوتیک به‌کار می‌روند. بقیه ترکیبات به‌منظور کمک به‌هضم غذا و سلامتی حیوان در جیره‌های استاندارد صنعتی همراه با تجربه‌های مدیریتی به‌کار می‌رود. از جمله این مواد، پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها، اسیدهای چرب ضروری، آنزیم‌ها، تنظیم‌کنندهای سیستم ایمنی و اسیدهای آلی هستند که همگی در صنعت طیور استفاده می‌شوند، تا سلامتی و عملکرد آنها را بهبود بخشیده و هم‌چنین امنیت غذائی را بالا ببرند. در مورد این‌که متخصصین صنعت طیور چه دیدگاهی نسبت به این ترکیبات دارند، نظرات این‌چنین است: دکتر دانیل هوگ از جمله متخصصین تغذیه می‌گوید: در این زمینه علاقمندی زیادی نشان داده شده، اما هنوز شک و شبهه زیادی نیز وجود دارد. تعدادی از شبهاتی که در مورد این محصولات وجود دارد، به‌نحوه ارزیابی موارد استفاده آنها بستگی دارد. دکتر پیتر فرکت پروفسور و متخصصین تغذیه از دانشگاه کارولینای شمالی می‌گوید: موفقیت در این زمینه ذهنی است، زیرا عملکرد حیوان به عوامل متعددی بستگی دارد. بعضی مواقع اثرات داخلی قفس تأثیرات این مواد را نشان نمی‌دهد، اما اثرات مزرعه‌ای این تأثیرات را نشان می‌دهد.
او توضیح می‌دهد که شرایط مزرعه‌ای با شرایط آزمایشگاهی در یک دانشگاه قابل مقایسه نیست، او افزود هر کسی فکر می‌کند، افزودن آنتی‌بیوتیک در غذا نتیجه‌بخش خواهد بود. اما در مطالعات و سخنرانی‌ها تنها دو سوم جواب موافق به‌این مسئله داده‌اند. شما همین نتایج را در مورد بعضی از این مواد جایگزینی خواهید گرفت. تحت شرایط تجاری، پرندگان در فارم‌های مختلف با شرایط گوناگون روبه‌رو خواهند بود، که در شرایط دانشگاهی این چنین نخواهد بود. آنتی‌بیوتیک‌ها برای پوشاندن اشتباهات و شبهات، گزینه مناسبی هستند. حالا، مدیران باید تصمیم بگیرند که چه مشکلاتی وجود دارد و سپس اسباب و لوازمی که این مشکلات را به‌خوبی حل کند انتخاب کنند.
● پروبیوتیک‌ها
باکتری‌های مفید دستگاه گوارش می‌توانند مواد قندی، ویتامین‌ها، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب فرار را برای پرندگان فراهم سازند. پروبیوتیک‌ها، میکرو ارگانیسم‌های مفیدی هستند که به حیوانات خورانده می‌شوند. این میکرو ارگانیسم‌ها ضد باکتریابی تعفن‌زا و مولد آمونیاک در روده بزرگ هستند. لاکتوباسیلوس یک پروبیوتیک معمولی است که از طریق تحریک سیستم ایمنی عمل فاگوسیتوز را افزایش داده و تولید ایمونوگلوبین را در خون بالا می‌برد. مخمرها مخصوصاً Saccharomyces cerevisiae باعث آزاد شدن مانانواولگوساکاریدها می‌شوند. مانانواولگوساکاریدها از طریق باند شدن با باکتری‌های روده، تعداد آنها را در آسترروده کم می‌کنند پروبیوتیک‌ها می‌توانند با عوامل بیماری‌زائی که از مواد غذائی مصرف می‌کنند و مکان‌هائی که این عوامل بیماری‌زا می‌خواهند در روده اشغال کند نیز رقابت نماید. Lution ـ Avi (آوی لوشن) در حال حاضر توسعه دادن استفاده از Salmonella typhimurium در موش‌ها با همکاری کمپانی prince Ayre می‌باشد.
آوی‌لوشن یک پروبیوتیک محتوی اسیدلاکتیک و مخمر زنده است. آوی‌لوشن هم‌چنین دارای اسپورهای باسیلوس و دیواره سلولی مخمر نیز می‌باشد. دکتر هوگ گزارش می‌دهد که این محصولات هم‌ وزن را افزایش می‌دهند و هم باعث کاهش ضریب تبدیل در طیور می‌شوند. نشان داده شده که آوی‌لوشن تلفات را نیز کاهش می‌دهد. پروبیوتیک دیگر، Calsporin کالسپرین است که از باسیلوس بوبیلس ۳۱۰۲ـ C ساخته شده است. این محصول به‌وسیله کارخانه آمریکائی کالپیس Calpis ساخته شده و طبق گفته دکتر هوگ باعث بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل شده و تلفات را کاهش می‌دهد. Bacillus subtills می‌تواند از طریق روده پرنده عبور کرده و در بستر، زندگی کند. او گفت که این امر به‌خاطر این‌که باعث کاهش تعداد کلستریدیا در بستر می‌شود می‌تواند مفید باشد. (Bioplus ۲B) تولید Chr.Hansen می‌کند که از دو فرم باسیلوس تشکیل شده است. این محصول به‌منظور افزایش رشد در خوک تهیه شده‌، اما دکتر هوگ گزارش داده است که در اروپا در تغذیه مرغ گوشتی استفاده می‌شود. Primacle یک محصول ترکیبی است که به‌وسیله Starlab ارائه داده شده است. این ترکیب شامل Lactobacillus acidophilus،LCasei،bifidobacteria و Enterococcus faecium می‌باشد. Primacle به‌طور گسترده در آمریکا با مرغ گوشتی و بوقلمون امتحان شده است و چندین سال نیز در بازار بوده است. دکتر هوگ می‌گوید: که محصولات پروبیوتیک در بازار روزبه‌روز بهتر و بهتر می‌شوند. معمولاً پروبیوتیک‌ها به غذا اضافه می‌شوند، اما می‌تواند به همراه آب نیز استفاده شوند. تکنولوژی پوششی Coating thechnology این میکرو ارگانیسم‌ها می‌توانند باعث بقای غذاهای پلتی گردند.
● پری‌بیوتیک‌
اکثر پری‌بیوتیک‌ها به‌وسیله حیوانات تک‌معده‌ای مثل طیور قابل هضم نیستند، اما توسط میکروب‌های موجود در دستگاه گوارش پرنده قابل تخمیر می‌باشند. از جمله پری‌بیوتیک‌ها عبارتند از: کربوهیدرات‌های الیگو فروکتوز، فروکتوالیگوساکارید، مانان‌الیگوساکارید و اینولین پری بیوتیک‌ها ممکن است به‌طور انتخابی جمعیت باکتری‌های مفید موجود در دستگاه گوارش مثل bifidobacters و لاکتوباسیلوس‌ها را زیاد کند. بعضی از پری‌بیوتیک‌ها از جمله فروکتوالیگوساکاریدها گفته می‌شود که یک عمل bifindogenic دارند. bifidobacters اسید استیک تولید می‌نماید، که این اسید عمل باکتری‌کشی انجام می‌دهد. در دیواره سلولی مخمرها، مانان‌الیگوساکارید پیدا می‌شود. هر یک عدد دیواره سلولی می‌تواند ۱۰۰ جفت سلول Ecoli را جذب کند. مانان‌الیگوساکارید جزء فعال Mas ـ Bio است که توسط کارخانه Altech تولید می‌شود. دکتر فرکت که آزمایشات زیادی روی تغذیه Mas ـ Bio انجام داده است گفت: در اولین مصرف توسط گله‌ای که استفاده کرده ممکن است به‌خوبی عمل نکند، اما بعد از چند بار مصرف، یک اثر افزایشی را خواهد داشت. زیرا همان‌طور که میکروفلور داخل بدن پرنده را تغییر می‌دهد میکروفلور محیط پرورش را نیز تغییر می‌دهد.
مانان‌الیگوساکارید با باندکردن سالمونلا و E.Coli می‌تواند مشکلات کلستریدیائی را کاهش دهد. بر طبق گفته‌های دکتر هوگ، مانان‌الیگوساکارید می‌تواند باعث بهبود افزایش وزن، ضریب تبدیل و قابلیت ماندگاری در مرغ گوشتی و بوقلمون گردد. دکتر فرکت توضیح داد که یک لایه ساختمانی گلیکوپروتئینی در دیواره سلولی مخمر وجود دارد که خیلی شبیه گلیکوپروتئین موجود در آستر روده پرنده می‌باشد. باکتری به‌جای روده به مانان‌الیکوساکارید باند می‌شود. او گفت: که به‌نظر می‌رسد که باکتری‌های باند شده باعث افزایش پاسخ سیستم ایمنی می‌شود، زیرا این باکتری‌ها از بین رفته و خاصیت آنتی‌ژنتیک دارند، اگرچه نمی‌توانند باعث آلودگی پرنده شوند. تعداد دیگری از مواد سلولی مخمر شبیه بتاگلوکان، خاصیت آنتی‌ژنتیک دارند و به‌نظر می‌رسد باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شوند. چندین کارخانه مخمرسازی، مخمر را به‌منظور استفاده در غذای طیور تولید می‌کند. مخمر زنده یک پروبیوتیک به‌شمار می‌آید اما، تولیداتی که بر پایه دیواره سلولی مخمر ساخته می‌شوند، پری‌بیوتیک محسوب می‌شوند.
● آنزیم
آنزیم‌ها پروتئین‌هائی هستند که به‌عنوان کاتالیزورهای بیلوژیکی بسیار فعال عمل می‌کنند. کاربرد آنزیم در غذا باعث افزایش قابلیت هضم مواد مغذی شده و میکروفلور دستگاه گوارش را تغییر می‌دهد. در جیره‌های دارای گندم یا جو استفاده از آنزیم خیلی معمول است. دکتر فرکت می‌گوید که: آنزیم‌ها به‌منظور بهبود استفاده از مواد مغذی به غذا اضافه می‌شوند. اما مردم به‌‌منظور کاهش هزینه فرموله کردن جیره از آن استفاده می‌کنند. در عمل شما بعضی مواقع شاهد بهبود رشد و تحمل بیشتر در برابر بیماری‌های مشخصی هستید. در تئوری، غذا به‌کمک آنزیم بیشتر به‌وسیله پرنده هضم می‌شود و پتانسیل سوبسترا برای بعضی از باکتری‌ها در مقایسه با پرنده کاهش می‌یابد. هم‌چنین آنزیم‌ها با عمل روی بعضی از ترکیبات مشخص جیره و تولید محصولات هضمی که باکتری‌های مفید بتوانند استفاده کنند، میکروفلور محیط روده را به‌سمت محیط سالم‌تری سوق می‌دهند، کاربرد آنزیم‌ها به‌منظور تصحیح یا کنترل میکروفلور روده قابل مشاهده خواهد بود. دکتر فرکت می‌گوید که ممکن است تغییرات کمی در میزان جذب مشاهده شود؛ اما مسئله مهم‌تر تغییر در فلور میکروبی دستگاه گوارش و سلامتی بهتر طیور است. مثال در این مورد این است که چگونه آنزیم می‌تواند بعضی از پلی‌ساکاریدهای غیر نشاسته‌ای شبیه آن چیزی که در گندم و جو یافت می‌شود را بشکند و رشد باکتری‌های مفید را بهبود بخشد. با اضافه کردن آنزیم، نشاسته غیرقابل هضم شبیه یک پری‌بیوتیک عمل می‌کند. چندین مزارع پرورش بوقلمون در آمریکا هم‌اکنون در حال استفاده از آنزیم‌ها در جیره‌های بر پایه ذرت و سویا هستند، ضمن‌این‌که اکثر مزارع برزیلی نیز در جیره‌هایشان از آنزیم استفاده می‌کنند. آنزیم‌ها معمولاً اگر در جیره‌ای با انرژی کم به‌کار روند بهتر عمل می‌کنند.
با اضافه کردن آنزیم فیبر شکسته شده و رشد باکتری‌های مفید را بهبود می‌بخشد. در آمریکا، معمولاً از جیره‌هائی با انرژی بالا استفاده می‌شود زیرا چربی‌های ارزان زیادی وجود دارد، امروزه آنزیم‌های بسیار زیادی در بازار وجود دارد. اخیراً کمپانی Prince Agri محصول Reap را به‌عنوان بهبود دهنده قابلیت هضم نشاسته ارائه کرده است. آنزیم فعال در Hemicell از تعاونی Chem، بتاماناز است که کربوهیدرات‌های متصل به پروتئین را در کنجاله سویا می‌شکند. کنجاله سویا حاوی فیبرهای ضد تغذیه‌ای است که مانع استفاده طیور از خوراک می‌شود. بتاماناز فیبر را هضم کرده و سودمندی غذا را بهبود می‌بخشد. Rovabio محصول Adisseo شامل گزیلاناز و بتاگلوکوناز است. این ماده افزودنی می‌تواند در جیره‌های بر اساس ذرت و سویا و هم‌چنین بر اساس گندم استفاده شود. Danisco سازنده (۱۵۰۲ Avizyme) است، که می‌تواند قابلیت هضم ذرت را بهبود ببخشد. Kemzyme محصول Kimen مخلوط آنزیم‌هائی است که منظور بهبود قابلیت هضم تمام جیره‌ها استفاده می‌شود. فیتاز آنزیمی است که به‌منظور استفاده از فسفرهای آلی موجود در غلات در طیور استفاده می‌شود.
این آنزیم می‌تواند میزان نیاز به‌ مکمل‌های آلی فسفات را در جیره کاهش دهد و در نتیجه میزان فسفر را در مدفوع کاهش دهد. فیتاز هم‌چنین می‌تواند از طریق شکستن پیوند بین فسفر و مولکول‌های آلی در غذا، انرژی و آمینواسیدهای بیشتری برای پرنده فراهم کند. کارخانه‌های متعددی آنزیم فیتاز را به‌منظور استفاده در جیره طیور می‌سازند. تحقیقات اساسی انجام شده در جیره‌های براساس گندم، مشخص کننده وجود فیتاز طبیعی در گندم است. بنابراین در جیره‌های بر پایه ذرت و سویا نسبت به جیره‌هائی که براساس گندم متعادل می‌شود، مقدار کمتری فیتاز وجود دارد. به‌همین‌خاطر فسفر کمتری در اختیار طیور قرار می‌گیرد. از این‌رو کسانی که در کار تغذیه طیور هستند مقدار بیشتری فیتاز در جیره به‌کار می‌برند، تا فسفر دفع‌شده از طریق مدفوع کاهش یابد. روش مشخص کردن میزان کارائی پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها، آنزیم‌ها و بقیه افزودنی‌ها معمولاً آسان نیست. هوگ می‌گوید: اگر این مواد اثرات تغذیه‌ای داشته باشد، عملکرد پرندگان را در داخل قفس بهبود می‌دهد. اما اگر این مواد اثر بهبود سلامتی داشته باشند، از نظر صفات داخل قفسی خوب عمل نمی‌کنند.
با افزایش تراکم پرنده سودمندی استفاده از پروبیوتیک و آنتی‌بیوتیک افزایش می‌یابد. دکتر هوگ گفت: که برای ارزیابی یک ماده غذائی نیاز به ارائه سئوالات و فهم روش عمل آن ماده می‌باشد. اگر کسی عنوان کرد که سه نکته می‌تواند باعث بهتر شدن ضریب تبدیل شود، باید بحث شود و سئوال شود که این عمل چرا و به‌چه شکل صورت می‌پذیرد. در ابتدا متخصصین تغذیه پی به‌نحوه عمل محصول برده و سپس می‌تواند محصولاتی را که در سیستم مورد نظر بهتر جواب می‌دهد را سفارش دهند. دکتر هوگ می‌گوید: میزان استفاده از این نوع افزودنی‌ها افزایش خواهد یافت، اگرچه ما سعی در استفاده از آنتی‌بیوتیک را داشته باشیم. وی افزود که پذیرش و استفاده از این نوع ترکیبات رو به‌ رشد است. افزایش آگاهی در مورد نحوه کار این مواد منجر به افزایش استفاده از این نوع مواد خواهد شد.

ترجمه: مهندس علی مشگلی، کارشناس ارشد تغذیهه دام و طیور و مسئول روابط عمومی مرکز آموزش جهاد کشاورزی همدان
منابع مورد استفاده
Okeefe,T(۲۰۰۵) Digestive aids: A brave new world of nutrition. Poultry International. Vol. ۴۴,No. ۷,pp:۲۶-۳۰

منبع : نشریه آموزشهای علمی کاربردی