در‌‌آمدی بر فهرست‌نویسی منابع اینترنت

یكی از كار‌كرد‌های اساسی حوزه كتابداری و اطلاع رسانی در طول زمانهای مختلف توسعه و تدوین اصول، روشها و مهارتهای سازماندهی منابع اطلاعاتی بوده است. از طرف دیگر ظهور و پیدایش شبكه جهانی اینترنت به عنوان یك محیط جدید ا طلاعاتی و افزایش شتابناك حجم منابع و رسانه‌های اطلاعاتی در این محیط نوین ضرورت تعریف و تبیین راهبرد‌ها و روشهای نوینی را به منظور فهرستنویسی و دسترس‌پذیر سازی منابع اطلاعاتی این محیط موجب گشته و عرصه‌های جدیدی را برای طرح مفهوم سازماندهی و فهرستنویسی منابع اطلاعاتی گشوده است.
نوشته حاضر دلایل و ضرورت‌های فهرستویسی منابع شبكه اینترنت را تشریح كرده و ارتباط مهارتهای سنتی حرفه كتابداری و اطلاع‌رسانی با نظام نوین شبكه‌ای را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. همچنین به نقش و رسالت كتابداران و اطلاع‌رسانان در فهرستنویسی و دسترس پذیر سازی منابع شبكه اینترنت اشاره شده و بر لزوم آشنایی كتابداران با اصول، روشها و ابزار‌های فهرستنویسی منابع اینترنتی، تعدادی از طرحها، روشها و ابزار‌ها و همچنین وب سایتهای مرتبط با مقوله فهرستنویسی منابع اطلاعاتی اینترنت معرفی می‌شوند. ایجاد نظم و سازمان و طرح‌ریزی و سازماندهی از قدیم‌الایام در نزد افراد و جوامع مختلف وجود داشته است به نحوی كه انسانها برای نظم بخشیدن و سازماندهی محیط كاری و زندگی خود همواره طرحهای خاصی را تدوین كرده‌اند.
از طرف دیگر اصطلاح سازماندهی در حوزه كتابداری و اطلاع رسانی نیز از دیر‌باز به عنوان یك اصل اساسی و پایدار مورد توجه بوده و اصطلاح جدیدی تلقی نمی‌گردد. اصلی كه تابع زمان و مكان خاصی نیست. از زمانی كه نخستین كتابخانه‌ها بصورت ابتدایی ایجاد شدند نیاز به نظم‌دهی مجموعه مواد موجود در آنها متولیان آنها را به فكر ایجاد طرحهایی برای فهرست‌نگاری و رده‌بندی وا‌داشت. در واقع هر كجا مجموعه‌ای از منابع اطلاعاتی وجود داشته باشد برای استفاده سریع و آسان و دسترس پذیر نمودن انها لازم است كه از قبل طرحی برای نظم دادن (سازماندهی) اجرا شود. بنابر‌این یكی از كار‌كرد‌های اساسی حوزه كتابداری و اطلاع‌رسانی در طول زمانهای مختلف آسان نمودن دسترسی به مجموعه‌های كنترل شده از منابع اطلاعاتی از طریق سازماندهی اعم از فهرستنویسی و رده‌بندی منابع می‌باشد.
از طرفی با گسترش فناوری های نوین و ظهور و پیدایش شبكه جهانی اینترنت بعنوان یك محیط جدید اطلاعاتی و افزایش سر‌سام آور حجم منابع اطلاعاتی این شبكه ضرورت تعریف و تبیین راهبرد‌ها و روشهای نوینی را به منظور دسترس پذیر ساختن منابع اطلاعاتی این شبكه موجب گشته است. لذا قرار گرفتن انواع منابع و رسانه‌های اطلاعاتی در شبكه اینترنت فرایند ساز‌ماندهی منابع اطلاعاتی را با تحولات و پیشرفتهای شگرفی روبرو ساخته و چالشهای نوینی را فراروی متولیان سازماندهی منابع اطلاعاتی یعنی كتابداران و اطلاع رسانان قرار داده است. در واقع مقوله سازماندهی منابع اطلاعاتی وارد عرصه جدیدی شده است كه روشها استراتژیها و مسائل و مشكلات خاص خود را دارد.
بنابر‌این این مباحث از مواردی است كه كتابداران باید در محیط جدید از آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند به عنوان متولیان سازماندهی منابع اطلاعاتی، اصول، روشها و ابزار‌های مناسبی را برای سازماندهی و دسترس پذیرساختن منابع اینترنت تدوین كنند. نوشته حاضر نیز بدین جهت و با هدف آشنا سازی علاقمندان با مبحث سازماندهی منابع اطلاعاتی شبكه اینترنت با تأكید بر مقوله فهرستنویسی تهیه شده است. از این رو در این نوشته ضمن تشریح دلایل و ضرورتهای سازماندهی منابع اطلاعاتی شبكه اینترنت، به رسالت كتابداران و اطلاع رسانان در قبال سازماندهی اینگونه منابع اشاره شده و بر لزوم آشنایی آنها، با اصول روشها و ابزار‌های سازماندهی، منابع اینترنت تأكید می‌شود. همچنین ضمن اشاره به مشكلات و محدودیتهای فهرستنویسی منابع اینترنتی، تعدادی از طرحها و ابزار‌ها و وب سایتهای مرتبط با مقوله فهرستنویسی منابع اطلاعاتی اینترنت معرفی می‌شوند.
●دلایل و ضرورتهای فهرست‌نویسی و توصیف منابع اینترنتی
در حال حاضر حجم بسیار زیادی از انواع منابع اطلاعاتی در حوزه‌های مختلف از طریق شبكه اینترنت قابل دسترسی است. از طرفی گسترش فزاینده و سر‌سام آور حجم منابع اطلاعاتی در این محیط جدید مشكلاتی را در دسترسی به اطلاعات ارزشمند و معتبر بوجود آورده است. شبكه اینترنت علاوه بر اینكه امروزه افقهای نوینی را در دسترسی یكپارچه به انواع منابع اطلاعاتی فراروی كتابداران و جستجو‌گران اطلاعات نهاده است، خود از نداشتن یك سازماندهی مناسب و كار‌آمد كه امر باز‌یابی اطلاعات را تسهیل كند رنج می‌برد. اینترنت در حالا حاضر با یك آشفتگی و بی‌نظمی بزرگ روبرو می‌باشد و این آشفتگی و بی‌نظمی بیشتر ناشی از ناكارآمدی روشهای ساز‌ماندهی اطلاعات در این محیط جدید است. در واقع بر خلاف كتابخانه‌ها كه هر ماده اطلاعاتی را بر اساس معیار‌های خاصی انتخاب كرده و با استفاده از اصول و راهكار‌های استانداردی، سازماندهی می‌نمایند، اینترنت پذیرای هر نوعی از اطلاعات از سوی هر شخص یا مؤسسه‌ای می‌باشد.
به عبارت دیگر هیچگونه كنترل چارچوبی برای ورود اطلاعات در شبكه جهانی اینترنت وجود ندارد. آقای ویلیام كتس(۴) یكی از صاحبنظران حوزه كتابداری و اطلاع رسانی، اینترنت را به یك مغازه سمساری تشبیه می‌كند كه در آن هر چیزی آن هم به صورت درهم و برهم یافت می‌شود. از نظر وی اینترنت پدیده‌ای بی‌شكل و قواره بوده و مترادف با هرج و مرج و بی‌نظمی آشكار است. روی همین اصل در هنگام جستجوی اطلاعات در این شبكه در بسیاری از موارد، نتایج جستجو آنقدر زیاد، كم‌ربط و بعضاً نامربوط است كه حاصلی جز اتلاف وقت كاربران ندارد. یك فرد بی‌تجربه می‌تواند ساعتهای مدیدی غرق در جستجوی بی‌فایده در اینترنت شود. حتی جستجو‌‌هایی كه با منطق كافی شروع شوند ممكن است در فضای نامتناهی شبكه گم شوند. بروز این موارد و مشكلات برای كتابدارانی كه با سازماندهی اطلاعات و نظم در دسترس‌پذیری خو گرفته‌اند مشكل آفرین می‌باشد.
اما این نابسامانی و همچنین عدم موفقیت كاربران در یافتن اطلاعات مفید و ارزشمند از ناكار‌آمدی روشهای سازماندهی منابع اینتر‌نتی نشأت می‌گیرد امروزه كار سازماندهی اطلاعات در اینترنت بر عهده موتور‌های جستجو(۲) می‌باشد. موتور‌های جستجو دارای بخشی به نام روبات (۳) نرم افزاری هستند كه به طور مرتب وب را مرور (۴) كرده و سایتها را بازدید نموده و پیوند‌های (۵) دورن سایت و همچنین پیوند آن با سایتهای دیگر را بررسی می‌كند. روبات سپس اطلاعات سایت را جمع آوری كرده و به موتور جستجو گزارش می‌دهد این فعالیت به طور پیوسته ادامه می‌یابد و روباتها سایتها را به طور منظم و مكرر بازدید كرده و تغییرات را گزارش می‌دهد و سپس بر اساس داده‌های گزارش شده به موتور جستجو، نمایه‌‌های حجیم یا پایگاههای اطلاعاتی در موتور جستجو ایجاد می‌شود.
در واقع موتور‌های كاوش از نوعی نظام نمایه‌سازی ماشینی یا خود‌كار برای نمایه سازی و سازماندهی منابع اینترنتی استفاده نموده و ساخت‌نمایه آنها توسط رایانه صورت می‌گیرد. این نمایه‌ها اساس كار موتور‌های جستجو در رتبه‌بندی(۶) نتایج جستجو و تركیب منطقی واژه‌ها برای باز‌یابی اطلاعات در اینترنت را تشكیل می دهند. اما در این میان نكته مهم قابل ذكر این است كه این نوع نمایه و حاصل كاوشی كه در آن صورت می‌گیرد دارای مشكلات و نواقصی است كه هنوز مورد بحث محافل علمی است و تا كنون الگوریتم جامع و كاملی كه منجر به باز‌یابی دقیق اطلاعات شبكه اینترنت بشود ارائه یا مورد توافق قرار نگرفته است.در واقع موتورهای جستجو هرچه قدر هم كه قوی و كار‌آمد باشند به دلیل بالا بودن حجم و تنوع موضوعی اطلاعات و منابع موجود در شبكه اینترنت قادر به ساز‌ماندهی تمامی منابع این شبكه نیستند. همچنین مقوله ریزش كاذب (۷) و باز‌یابی ناخواسته در موتور‌های جستجو و دقت در باز‌یابی اطلاعات در این ابزار‌ها همچون محور بسیاری از فعالیتهای تحقیقاتی بوده و از مقوله‌های مورد توجه متخصصان كتابداری و اطلاع‌رسانی در بهینه سازی فرایند جستجو و بازیابی اطلاعات در این محیط جدید می‌باشد.
از طرف دیگر هر كدام از موتورهای جستجو دید متفاوتی به منابع اینترنت داشته و روشها و شیوه‌های متفاوتی را در ساز‌ماندهی و نمایه‌سازی صفحات وب(۸) در پیش گرفته‌اند و هر كدام از آنها دارای یك رشته ویژگیهای خاص كاوش و باز‌یابی اطلاعات می‌باشند. برخی از آنها قسمتی یا بخشی از منابع اینترنتی مانند صفحات وب یا گروههای خبری(۹) را جستجو می‌كنند و برخی دیگر صرفاً دسته خاصی از منابع اینترنت مانند نشانی پست الكترونیكی(۱۰) افراد و یا پیامهای رد و بدل شده در یك گروه بحث الكترونیكی را كاوش می‌نمایند و بعضی دیگر بخش اعظمی از منابع شبكه اینترنت را جستجو می‌نمایند. اما نكته مهم قابل اشاره اینست كه هیچ یك از موتور‌های كاوش قابلیت جستجوی تمامی منابع اطلاعاتی موجود در شبكه اینترنت را دارا نیستند.
لذا از آنجا كه هر یك از موتور‌های جستجو به شیوه‌أی متفاوت و بدون استفاده از رهبرد‌ها و رویكرد‌های كتابدارانه به شناسایی و نمایه سازی منابع اطلاعاتی اینترنت می‌پردازند، به طور معمول نتایج جستجو در اینترنت بصورت سیاهه‌ای بسیار طولانی و غیر قابل باور از سایتها و منابع كم‌ربط و حتی در مواردی كلاً نامربوط در اختیار جستجو‌گر قرار می‌گیرد كه مورد رضایت وی نیست. در حال حاضر كمتر موتور كاوشی را می‌توان در اینترنت یافت كه بر اساس اصول سازماندهی و نمایه‌سازی كه سالها در كتابخانه‌ها مورد استفاده گسترده است انجام وظیفه كرده باشد. تنها بعضی از موتور‌های جستجو مانند یاهو و گالاكسی دارای رهبرد موضوعی و سلسله مراتبی بوده و از یك رویكرد موضوعی برای نمایه سازی و سازماندهی صفحات اینترنتی استفاده می‌كنند كه آن هم بسیار ابتدایی و ناكار‌آمد است.
در واقع موتورهای جستجوی اینترنت فاقد نظام كنترل واژگانی و ساختار موضوعی سسله مراتبی می‌باشند. بنابر‌این وسعت بالای منابع اطلاعاتی در شبكه اینترنت و ناتوانی موتور‌های كاوش در سازماندهی این گونه منابع، اهمیت و لزوم سازماندهی منابع اینترنتی را به اثبات رسانده و انتظارات زیادی را به ویژه از سو ی كتابداران به عنوان متولیان سازماندهی اطلاعات باعث شده و مسئولیت جدیدی را فرا روی آنها قرار داده است.
در واقع سابقه دیرینه كتابداران در شناسایی، انتخاب ارزیابی و سازمان دادن به منابع اطلاعاتی مهمترین عاملی است كه در عصر اینترنت نیز رسالت سازماندهی منابع ا طلاعاتی شبكه اینترنت و فراهم ساختن راههای دسترسی مؤثر به اطلاعات این محیط جدید را همچنان بر عهده آنها قرار داده است. همچنین با توجه به حجم بالای منابع در اینترنت و عدم امكان فهرستنویسی همه آنها لازم است كه از قبل سیاست مشخصی برای انتخاب منابع ارزشمند جهت فهرستنویسی صورت بگیرد.لذا استفاده از دانش و تجربه كتابداران در طراحی سایتها و صفحات اینترنت، ایجاد وگسترش طرحهای ابر‌داده‌ای بر اساس اصول فهرستنویسی و رده‌بندی و گرایش به رویكرد‌های موضوعی در طبقه‌بندی و سازماندهی منابع، شبكه اینترنت را به محیطی آسان و جذاب برای كاوش و گشت و گذار تبدیل نموده و به كاربران دریافتن اطلاعات دقیق و سر‌نخهای مناسب در میان انبوه داده‌ها كمك خواهد كرد.●نقش و رسالت كتابداران در فهرستنویسی و دسترس‌پذیر‌سازی منابع اینترنتی
همانطور كه اشاره شد سازماندهی همواره یكی از عناصر مهم در فرایند فعالیتهای علمی و آموزشی است و رسالت كتابداران همواره بر آن بوده است كه اصول روشها و ابزار‌های سازماندهی را متناسب با شرایط و ملزومات هر عصری تدوین نماید. لذا با توجه به افزایش گسترده و روز‌افزون منابع اطلاعاتی شبكه اینترنت و آشفتگی و بی‌نظمی آنها و همچنین ناتوانی و ناكار‌آمدی رایانه در سازماندهی اینگونه منابع از كتابداران انتظار می‌رود كه به عنوان متولیان سازماندهی اصول و روشهای مناسبی را برای سازماندهی منابع اطلاعاتی شبكه اینترنت تدوین نماید.
كتابداران سالهای متمادی وظیفه سازماندهی منابع چاپی را بر عهده داشته‌اند بنابر‌این دور از انتظار نیست كه هم اینك آنها وظیفه اصلی سازماندهی منابع اینترنتی را بر عهده بگیرند. بر خلاف تصور آنهایی كه می‌پندارند توانمندیهای شگرف رایانه پاسخگوی هر گونه مشكلی است، باید تأكید كرد كه تنها با استفاده از رویكرد‌های كتابدارانه می‌توان راهها و روشهای مناسب و سود‌مندی را برای سازماندهی اطلاعات در عصر جدید ارائه داد.لذا باز‌گشت به رهبرد‌های كتابدارانه و استفاده از استاندارد‌های فهرستنویسی و نمایه‌سازی می‌تواند تا حدود زیادی مشكلات موجود را برطرف سازد به صورتی كه جستجو‌گران و كاربران اینترنت بتوانند براحتی از اقیانوس رو به گسترش اطلاعات در این محیط جدید استفاده نموده و نا‌امیدانه در آن غرق نشوند. آقای اشنایدرمن(۱۴) در این زمینه نظر جالبی دارد وی می‌گوید: تنها راه اینكه اینترنت به توانمندیهای واقعی خود برسد آن است كه كتابداران از اجزاء اصلی تصمیم‌گیری در‌باره آینده آن شوند. وی معتقد است كه كتابداران تجربه‌های زیادی در یافتن راه‌حلهای مناسب برای مسائل پیچیده ذخیره و باز‌یابی اطلاعات در اختیار دارند و اگر متخصصان رایانه به اندازه كافی هوشمند باشند، باید از دانش و تجربه كتابداران در این زمینه بهره بگیرند، زیرا كتابداران سالهاست كه با دانش نظری و تجربه عملی خود در شناسایی منابع اطلاعاتی و آشنایی با اصول و شیوه‌های مناسب ساز‌ماندهی توانسته‌اند به مجموعه‌های بزرگ و كوچك هزاران كتابخانه و مراكز اطلاع‌رسانی سازمان داده و به نیازمندان اطلاعات خدمت نماید. لذا آنها هستند كه اكنون نیز قادرند مشكل اینترنت را تا اندازه زیاد و به شكل مناسب حل نمایند.
در واقع كتابداران به خاطر آشنایی با نیاز‌های اطلاعاتی(۱۵) كار‌بران و همچنین به واسطه بر‌خور‌داری از دانش و تجربه لازم برای تجزیه و تحلیل محتوا و ارزیابی اعتبار، صحت و كیفیت اطلاعات می‌دانند كه چه نوع سایتی مورد نیاز استفاده ‌كنندگان است و آنها می‌توانند با شناسایی منابع اطلاعاتی ارزشمند موجود در شبكه اینترنت و فهرست كردن سایتهای مناسب و دسترس‌پذیر نمودن آنها جستجو‌گران اطلاعات را در این دنیای آشفته یاری دهند. به همین لحاظ به طراحان صفحات وب توصیه می‌شود از رهبرد‌های كتابدارانه (شیوه‌های متعارف فهرستنویسی و نمایه‌سازی) استفاده نموده و ترتیبی اتخاذ نمایند تا سایتها و صفحات ارزشمند و پر‌محتوا شناسایی شده و همچون سایر منابع اطلاعاتی سازماندهی شود. روی همین اصل و باتوجه به اهمیت مقوله سازماندهی منابع اینترنتی لازم است كه كتابداران و اطلاع ‌رسانان با روشها و مراحل سازماندهی منابع اینترنتی اشنا شده و این تصور كه فقط استفاده‌كننده شبكه اینترنت باشند را كنار گذاشته و خودشان در طراحی راهنماها و ابزار‌های سازماندهی منابع اینترنتی دخیل باشند. بنابر‌این سازماندهی منابع اطلاعاتی در عصر انفجار اطلاعات بسیار ضروری است و كتابداران در این میان نقشی كلیدی دارند.
در واقع اگر كتابداران در انتقال اصول حرفه‌أی و سنتی كتابداری به محیط رسانه‌ای توفیق یابند بی‌شك به عنوان واسطه‌های پویا و لازم در عرصه اطلاع‌رسانی قلمداد می‌شوند.
● طرحها و ابزار‌های فهرستنویسی منابع اینترنت
نابسامانی و آشفتگی منابع شبكه اینترنت و بوجود امدن مشكلاتی در زمینه جستجو و باز‌یابی اطلاعات در این شبكه، ضرورت انتخاب راهبرد‌ها و روشهای نوینی را برای حل این معضل ایجاب كرده است. روی همین اصل و با توجه به اهمیت دسترس‌پذیر‌سازی و همچنین به منظور تسهیل فرایند جستجو و باز‌یابی اطلاعات در این شبكه، تا كنون طرحها و پژوهشهای زیادی توسط كتابداران و متخصصان رایانه در سراسر جهان انجام گرفته و الگو‌ها و ابزار‌های متعددی برای توصیف(۱۷) و فهرستنویسی منابع محیط اینترنت طراحی و تولید شده است كه از معروفترین و مهمترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد.
▪ماركیت Marcit
● نرم افزاری جهت فهرستنویسی منابع اینترنت
ماركیت (marcit ) نرم افزاری است كه توسط شركت فناوریهای نایكلس(۱۸) و به منظور تسهیل فرایند فهرستنویسی منابع اطلاعاتی اینترنت طراحی شده است. لذا كتابداران می‌توانند با استفاده از این نرم‌افزار، منابع اطلاعاتی اینترنت را فهرستنویسی نمایند. روش كار با این نرم‌افزار بدین ترتیب است كه ابتدا سایت یا منبع مورد نظر بر روی اینترنت انتخاب و باز‌یابی می‌شود. سپس با فشار دگمه ماوس بر روی نماد نرم‌افزار ماركیت در بالای مرور‌گروب بخش زیادی از اطلاعات مربوط به سایت یا منبع مذكور به طور خود‌كار باز‌یابی می‌شود. این اطلاعات شامل عنوان سایت یا منبع، نشانه الكترونیكی بر روی شبكه جهانی وب، پدید‌آورنده، موضوع، ناشر، محل نشر، سال نشر و غیره می‌باشد.
همچنین كتابداران و فهرستنویسان می‌توانند با وارد كردن اطلاعات فهرستنویسی دیگر نظیر زبان، شكل، عنوان فرعی، شماره استاندارد بین‌المللیI S SN,ISBN, شماره رده‌بندی دیوئی(DDC ) و كنگره (LC ) یادداشت، خلاصه و غیره در محلهای مخصوص كاربر‌گه الكترونیكی این نرم‌افزار بر فهرستنویسی منبع یا سایت مورد نظر خود پرداخته و سپس فایل تكمیل شده به پایگاه اطلاعاتی سیستم خود‌كار كتابخانه انتقال دهند. یكی از قابلیتها و ویژگیهای بر‌جسته این نرم‌افزار مقایسه لطلاعات كتابشناختی منابع یا سایتها با استاندارد طرح مارك و بازبینی خود‌كار شماره استاندارد بین‌المللی كتاب می‌باشد. در واقع ساختار ركورد‌ها در این نرم‌افزار از استاندارد مارك كتابخانه كنگره آمریكا تبعیت می‌كند. شایان ذكر است كه نرم‌افزار ماركیت ضمن تسهیل فرایند فهرستنویسی منابع از صرف هزینه و زمان زیاد برای فهرست كردن منابع الكترونیكی موجود بر روی اینترنت جلوگیری می‌كند.
رئیس شركت طراح این نرم‌افزار درباره اهداف طراحی این نرم‌افزار می‌گوید: در حال حاضر منابع اطلاعاتی زیادی بر روی اینترنت قرار دارند، این در حالی است كه موتور‌های كاوش در ساز‌ماندهی اینگونه موفق نمی‌باشند. موتور‌های كاوش برای دسترسی به اطلاعات توسط كتابداران طراحی نشده‌اند. كتابداران می‌دانند كه چه نوع سایتی مورد نیاز استفاده‌كنندگان است و نرم افزار ماركیت نیز به این جهت و با هدف سازماندهی و دسترس‌پذیر‌كردن منابع اطلاعاتی اینترنت طراحی شده است. علاقه‌مندان برای كسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با ساختار، روش كار، و همچنین نحوه انتقال یا داونلود كردن اطلاعات آن می‌توانند به وب‌سایت این نرم‌افزار متصل شده و از امكانات و قابلیتهای آن بهره‌ گیرند.● دستنامه فهرستنویسی منابع اینترنت
فهرستنویسی منابع اینترنت دستنامه و راهنمای عملی عنوان كتابی است كه در او‌سی‌ال‌سی(۲۲) برای پروژه فهرستنویسی اینترنت توسط نانسی بی‌السون(۲۳) تألیف شده است. مؤلف در مقدمه كتاب فوق مفروضات اصلی این پروژه را اینگونه بیان می‌كند. اطلاعات ارزشمند فراوانی در اینترنت وجود دارد، این منابع برای دسترسی باید ساز‌ماندهی شود. استفاده از فنون و شیوه‌های موجود كتابداری و ایجاد ركورد‌ها برای باز‌یابی از طریق فهرستهای پیوسته(۲۴) موجود، كار‌آمد‌ترین و بهترین روش دسترسی به این منابع است.
این كتاب مطالب و مباحث مرتبط با مقوله فهرستنویسی منابع اینترنتی را پوشش داده و منبع ارزشمندی برای آشنایی با اصول و روشهای فهرستنویسی منابع اینترنتی به شمار می‌رود مطالب كتاب فوق در هشت فصل و دو پیوست تنظیم شده كه عناوین فصول آن به شرح ذیل می‌باشد.
۱- مقدمه، (دلایل و ضرورتهای فهرستنویسی منابع اینترنت، انتخاب و گزینش منابع اینترنتی برای فهرستنویسی آنها، راهنمای عمومی، استاندارد بین‌المللی توصیف كتابشناختی برای فایلهای كامپیوتری (CF ) (ISBD )
۲- رهنمود‌هایی برای توصیف اطلاعات كتابشناختی منابع اینترنت
۳- توصیف كتابشناختی:( سطوح و مراحل فهرستنویسی (ناحیه عنوان، ویرایش، ویژگی و خصوصیات فایل، انتشارات و توزیع، توصیف فیزیكی و ظاهری، فهرست، یادداشتها.)
۴- دسترسی كتابشناختی:( سر‌شناسه، شناسه‌های افزوده)
۵- سر‌عنوانهای موضوعی
۶- رده‌بندی منابع اینترنتی
۷- موجودی منابع
۸- مثالها
شایان ذكر است كه متن كامل این كتاب ارزشمند به صورت رایگان از طریق شبكه جهانی وب قابل دستیابی است.
● ابر‌داده و كاربرد آن در توصیف منابع اینترنتی
از جمله نخستین و بارزترین تحولات و مباحثی كه در راستای سازماندهی و توصیف منابع اینترنتی روی داد طرح مفهوم ابر‌داده بود. واژه ابر‌داده از ریشه لاتین meta به معنی ماهیت و data به معنی اطلاعات یا داده گرفته شده است. ابر‌داده درساده‌ترین تعریف به داده‌ها و اطلاعاتی درباره منابع اطلاعاتی اطلاق می‌شود. به تعبیر خاص ابر‌داده نوعی روش و ابزار است كه برای شناسایی، توصیف و مكان‌یابی منابع اطلاعاتی الكترونیكی موجود در اینترنت و محیطهای شبكه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع ابر‌داده، داده سازماندهی شده‌ای است كه خصوصیات یك منبع (اطلاعاتی)را تشریح می‌كند. اصطلاح ابر‌داده، اصطلاح جدیدی نیست، كتابداران سالهاست كه در كتابخانه‌ها به فهرستنویسی كتابها و مجلات می‌پردازند، فهرست كتابخانه خود نوعی ابر‌داده است كه برای یافتن كتابها و مجلات در زمینه‌های موضوعی خاص و باز‌یابی آنها از قفسه كتابخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در واقع همانطور كه فهرستها در كتابخانه برای جستجو، سازماندهی و باز‌یابی منابع كتابی و غیر كتابی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ابر‌داده نیز همچون فهرستی برای جستجو، سازماندهی و باز‌یابی منابع الكترونیكی موجود در شبكه اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرد.برای عینی‌تر نمودن مفهوم ابر‌داده می‌توان به این نكته اشاره كرد كه اطلاعات ابر ‌داده‌ای در مورد یك منبع الكترونیكی برای مثال در محیط اینترنت شامل اطلاعات مربوط به عنوان سایت یا منبع، موضوع، پدید‌آورنده سایت، زبان، ناشر، پوشش، تاریخ نشر یا ایجاد سایت، جزئیات مالكیت معنوی اثر، كلید واژه های قابل جستجو برای هر منبع، توصیف و كد‌ها و نشانه‌هایی برای رده‌بندی محتوایی مدارك می‌باشد. شایان ذكر است كه نشانه‌های(۲۵) ابر‌داده‌ای در شرایط معمولی در مرور‌گر‌های وب نشان داده نمی‌شوند، اما با انتخاب گزینهs ource از منوی view در مرور‌گرهای وب مثل اینترنت اكسپلورر(۲۶) یا نت اسكیپ(۲۷) می‌توان ابر‌داده هر سایتی را ملاحظه نمود.
● تاریخچه شكل‌گیری و دلایل گسترش ابر‌داده
مرور تاریخی مفهوم ابر‌داده نشان می‌دهد كه این اصطلاح اولین بار به عنوان نام یك شركت آمریكایی برای ایجاد و توسعه محصولاتی مبنی بر الگوها در سال ۱۹۶۹ به كار رفته است. اما افزایش بسامد كاربرد آن به طور عمده به دهه ۱۹۹۰ و پیدایش شبكه جهانی وب در سال ۱۹۹۳ باز می‌گردد. تنوع منابع و محصولات اطلاعاتی شبكه اینترنت و ضعف و ناكار‌آمدی موتور‌های جستجو در كاوش اطلاعات دقیق و مرتبط همچنین نیاز مبرم كار‌بران به الگو‌ها و قالبهای استانداردی برای جستجو و باز‌یابی سریع و دقیق منابع اینترنت باعث شد تا اندیشه شكل‌گیری ابزاری برای رفع این معضل به طور جدی مطرح شود. در واقع اساس گرایش كنونی به مسئله ابر‌داده در قابلیت این نظام در رها ساختن كار‌بران از نگرانی مربوط به انكشاف منابع و یاری رساندن به آنها در یافتن اطلاعات مورد نیاز می‌باشد.
● اهمیت و كاربرد ابر‌داده
ابر‌داده روشی نظام‌مند است كه منابع اطلاعاتی را برای كاربران دسترس‌پذیر و قابل فهم می‌سازد. اساس كاربرد ابر‌داده تسهیل فرا یند جستجو، مكان‌یابی، انتخاب، ارزیابی و مستند‌سازی منابع شبكه‌ای می‌باشد كه موجب افزایش دقت باز‌یابی و تسهیل جستجوی منابع شبكه‌ای می‌گردد. اما به تعبیر دقیق‌تر كار‌برد‌های مهم ابر‌داده شامل موارد زیر می‌باشد.
۱-تسهیل جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی شبكه اینترنت
۲-نظم بخشیدن به منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت
۳-توصیف پایگاههای اطلاعاتی، تصاویر دیجیتالی، فایلهای صوتی و سایر منابع غیر متنی شبكه
۴-تحلیل محتوا و نمایه سازی و سازماندهی انواع منابع اطلاعاتی شبكه
۵-تطبیق، اشتراك و یكپارچه‌سازی منابع اطلاعاتی ناهمگن شبكه اینترنت
۶-فراهم ساختن زمینه استفاده مجدد از انواع اطلاعات توزیع شده در محیط شبكه از طریق مستند سازی محتوای اطلاعات.
۷-ایجاد امكان برای دسترسی كاربران شبكه به اطلاعات دقیق و مرتبط
۸-مدیریت بر حجم گسترده‌ای از اطلاعات شبكه اینترنت
عناصر و اجزاء تشكیل دهنده ابر‌داده
اجزاء و عناصر تشكیل دهنده ابر‌داده به سه دسته كلی به شرح ذیل تقسیم می‌شود.
الف-عناصری كه اساساً مربوط به محتوای منبع یا سایت می‌باشند. مثل: عنوان، زبان، موضوع، توصیف،● ارتباط، پوشش
ب-عناصری كه با مالكیت منبع در ارتباط می‌باشند. نظیر مؤلف یا پدیدآورنده، همكار، حقوق
ج-عناصری كه در اصل به ظاهر فیزیكی منبع مربوط هستند. مثل تاریخ، شكل یا قالب، مشخص‌كننده یا شناسه‌گر بدیهی است كه ابر برچسبها(۲۸) با استفاده از عناصر بالا ایجاد می‌شوند و به عنوان سرصفحه (۲۹) در اسناد وب جایگیر می‌شوند لذا فهرستنویسان و كتابداران می‌توانند از اطلاعات موجود در این ابر بر‌چسبها برای فهرستنویسی استفاده كنند و موتور‌های كاوش از این اطلاعات برای توصیف دقیق‌تر یك سایت استفاده می‌كنند. البته اگر ابر بر‌چسبها كامل و صحیح باشند، در وقت و هزینه فهرستنویسی صرفه‌‌جویی خواهد شد.
● نحوه تولید و ایجاد ابر‌داده
با توجه به اینكه ابر‌داده هر منبع الكترونیكی می‌تواند بصورت یكپارچه در خود منبع یا جدا از آن تولید شود، دو روش مشخص برای تولید و ایجاد ابر‌داده وجود دارد.
۱-كد‌گذاری همزمان عناصر ابر‌داده‌ای در منابع از طریق استاندارد‌هایی چون زبان نشانه‌گذاری فرامتن، زبان نشانه‌گذاری گسترش‌پذیر و زبان نشانه‌گذاری استاندارد عمومی توسط پدید‌آ‎ورندگان وب در جریان ایجاد صفحات وب.
۲-كد‌گذاری غیر همزمان بعد از ایجاد صفحات وب و یا به عبارتی دیگر ایجاد پایگاه اطلاعاتی از ركورد‌های ابر‌داده‌ای كه این پایگاه جدا از منبع الكترونیكی و با استفاده از نظامهای مدیریت پایگاه اطلاعاتی طراحی می‌شود. و این امر می‌تواند بعد از ایجاد صفحات وب توسط متخصصان فهرستنویسی و كتابداران انجام بگیرد. در حقیقت ابر‌داده را می‌توان در حین خلق یك منبع و یا پس از تولید و اشاعه منبع و به عنوان بخشی از فرایند فهرستنویسی انجام داد. متخصصان عقیده دارند كه روش اول یعنی ایجاد ابر‌داده همزمان با تولید منبع اولویت داشته و باصرفه‌ترین روش می‌باشد. زیرا با رشد و گسترش سر‌سام‌آور منابع الكترونیكی، فهرستنویسی آنها پس از خلق و تولید آن امری سنگین، هزینه‌بر و زمان‌بر خواهد بود. بنابر‌این بهتر است كه ابر‌داده هر منبعی در همان مرحله اول یعنی در زمان ایجاد صفحات وب تولید شود.
● انواع طرحهای ابر‌داده‌‌ای
با توجه به افزایش روز‌افزون منابع الكترونیكی در اینترنت و چالشهای جدی برای سازماندهی این منابع، مفهوم ابر‌داده اهمیت واقعی خود را بیشتر نشان داده و تلاشهای زیادی در این رابطه صورت گرفته است. در همین راستا تا كنون طرحهای ابر‌داده‌ای متعددی در این رابطه طراحی و تدوین شده است، كه پرداختن به همه آنها در این مقال نمی‌گنجد، اما برای آشنایی با انواع طرحهای ابر‌داده‌ای، به تعدادی از معروفترین آنها اشاره می‌شود.
● طرحهای ابر‌داده‌ای دابلین‌كور(۳۴)
قالب ابر‌داده‌ای دابلین‌كوربه منزله یك استاندارد جامع كه توسط او‌سی‌ال‌سی (o c l c ) تدوین یافته است از اعتبار و جامعیت بیشتری بر‌خوردار است. طرح دابلین كور نام خود را از كارگاهی به همین نام كه در سال ۱۹۹۵ توسط او‌سی‌ال‌سی در شهر دابلین اوهایو در ایالات متحده بر‌گزار شد گرفته است. قالب ابر‌داده‌ای دابلین‌كور اگر‌چه در سال ۱۹۹۵ توسعه یافته است، اما به واسطه مشاركت گروههای مختلف در طراحی و توسعه آن و همچنین به خاطر جامعیت، سهولت كار‌برد و كار‌آیی آن یكی از الگوهایی است كه در سطح بین‌المللی از مقبولیت و كاربرد‌پذیری قابل توجهی بر‌خوردار شده است. از سوی دیگر انجام طرحهای تحقیقاتی مختلف مبنی بر این الگو كه در كشور‌های مختلف جهان صورت گرفته است، قابلیتها و كار‌برد‌های عملی و عینی این قالب را در بستر‌ها و محیط‌های مختلف به اثبات رسانده است. به همین خاطر استاندارد بین‌المللی دابلین كور مورد پذیرش بسیاری از كتابخانه‌ها و مراكز فهرستنویسی قرار گرفته و مبنای كار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است. علاقه‌مندان برای استفاده از این قالب ابر‌داده‌ای و همچنین برای آشنایی با تاریخچه شكل‌گیری، مجموعه عناصر ابر‌داده‌ای، گروههای كاری و قابلیتها و امكانات آن می‌توانند به سایت وب این قالب در شبكه وب متصل شده و از خدمات آن بهره‌مند شوند.
● قالب ابر‌داده‌ای خدمات مكان‌یاب اطلاعات دولتی
این قالب ابر‌داده‌ای توسط دولت فدرال امریكا و به منظور ارائه ابزاری برای مكان‌یابی اطلاعات مناسب نهاد‌ها و ادارات دولتی در سال ۱۹۹۴ شكل گرفت. ساختار این قالب به واسطه تأثیر‌پذیری آن از قالب مارك و استاندارد ۳۹/۵۰ Z نسبتاً پیچیده است. اگر‌چه ركورد‌های این قالب می‌تواند توسط افراد آموزش ندیده تهیه شود، اما قالب آن امكان تهیه ركورد‌های پیچیده و غنی را فراهم می‌سازد. تأثیر‌پذیری این قالب از استاندارد مارك امكان یكپارچه‌سازی مارك با قالب خدمات مكان‌یاب اطلاعات دولتی را میسر می‌سازد. عناصر توصیفی اصلی در قالب ابر‌داده‌ای خدمات مكان‌یاب اطلاعات دولتی شامل عنوان، مؤلف، تاریخ نشر، محل نشر، چكیده، برنامه اداره، توصیف منبع می‌باشد. برای توصیف موضوعی در قالب گزینه‌هایی چون نمایه موضوعی كنترل شده، اصطلاحنامه موضوعی، اصطلاحات موضوعی كنترل شده، اصطلاحات موضوعی كنترل نشده، اصطلاحات كنترل شده و نمایه موضوعی محلی وجود دارد.
● قالب ابر‌داده‌ای طرح كد‌گذاری متن(۳۶)
رهنمود‌های طرح كد‌گذاری متن در سال ۱۹۹۴ در نتیجه یك طرح تحقیقاتی بین‌المللی كه در سال ۱۹۸۷ آغاز شده بود، منتشر شد. هدف اصلی از این طرح تعیین مجموعه‌ای از رهنمود‌های كلی برای نمایش منابع متنی الكترونیكی به گونه‌ای است كه محققان هر رشته قادر به تبادل و استفاده مجدد از منابع مستقل از نرم‌افزار، سخت‌افزار و عرصه كار‌برد باشند. سه نهاد انجمن رایانه وعلوم انسانی، انجمن زبانشناسی و رایانه و انجمن كار‌برد رایانه برای متون ادبی و زبان‌شناسی مسئول طراحی و توسعه كد‌گذاری متن بوده‌اند.طرح كد‌گذاری متن بر اساس زبان استاندارد نشانه‌گذاری عمومی توسعه یافته است و ویژگیهای متن بر اساس این زبان توصیف می‌شود. عناصر طرح كد‌گذاری متن به چهار دسته اصلی مجموعه هسته، مجموعه پایه، مجموعه ضمیمه، و مجموعه كمكی تقسیم می شوند. هر یك از سر‌عنوانهای طرح كد‌گذاری متن دارای عناصر توصیفی به صورت مجموعه‌ای از نشانه است كه شامل چهار جزء اصلی عنصر توصیف فایل، عنصر توصیف كد‌گذاری، توصیف پروفایل و توصیف باز‌نگری می‌باشد. قالب ابر‌داده‌ای طرح كد‌گذاری متن همچون قالب مارك به توصیف هویت‌های فیزیكی گرایش دارد و هیچگونه‌ ملاحظه‌ای در مورد توصیف خدمات را در بر ندارد. این قالب ابر‌داده‌ای بیشتر برای آرشیوهای علوم انسانی كار‌برد دارد.
● مشكلات و محدودیتهای فهرستنویسی منابع اینترنت
همانطور كه ذكر شد منابع اینترنتی به طور جدی نیاز به فهرستنویسی و توصیف دارند، اما در این میان فهرستنویسی منابع اینترنتی با مشكلات و محدودیتهای عمده‌ای روبرو هستند كه از مهمترین آنها می توان به موارد ذیل اشاره كرد.
۱-فقدان ثبات به سبب تغییر و حذف داده‌ها.
یكی از مشكلات عمده فهرستنویسی منابع اینترنتی عدم ثبات و تغییر فراوان این منابع می‌باشد. چون قابلیتها و امكانات خاص محیط اینترنت ، تغییر و اصلاح منابع این محیط را به اسانی امكان‌پذیر می‌كند و همین امر باعث می‌شود كه تعیین ویژگیهای ثابت برای منابع اینترنتی كار دشوار و سنگینی باشد و وقت و انرژی زیادی را صرف نماید. فرضاً در محیط چاپی اگر كتابی تغییر كند، ویرایش جدید با پیشینه كتابشناختی (۳۷) تازه‌ای ایجاد خواهد شد. پیانید‌ها كه به عنوان مجله‌ هم آنها را می‌شناسیم، اغلب تغییر می‌كنند، اما تغییرات انها قابل پیش‌بینی هستند. به عبارت دیگر تغییرات می‌تواند بنابر فاصله انتشار روزانه، ماهانه یا سالانه رخ دهد ولی در محیط اینترنت وب‌سایتها و اطلاعات انها به گونه‌ای نامنظم و غیر قابل پیش‌بینی تغییر می‌كنند.
و به واسطه همین تغییرات و قابلیت اصلاح منابع اینترنتی، ممكن است عنوان، محتوا، محل استقرار، نویسنده یا دیگر اطلاعات مرتبط با یك مدرك نیز مكرراً تغییر كند. در نتیجه اگر فهرستنویسان بخواهند یادداشتها و نقاط دستیابی مربوط به هر عنصری را كه تغییر می‌كند اضافه نمایند، نتیجه احتمالی افزایش انفجار‌گونه تعداد ركوردها و یا تعداد ركورد‌های بسیار طولانی در پایگاه است.همچنین ممكن است كه بسیاری از منابع محیط اینترنت در اثر بسته شدن سایت و یا تغییر آدرس از محلی به محل دیگر منتقل و جابه‌جا شده یا حتی گاهی ناپدید شده و از دسترس كا‌بران دور بماند و همین امر باعث می‌شود كه كاربران نتوانند اثری را كه قبلاً بدان رجوع كرده‌اند، بازیابی نمایند.
۲-فقدان واژگان مهار شده پذیرفته جهانی:
از آنجا كه فرایند نمایه‌سازی منابع اینترنت توسط موتور‌های جستجو صورت می‌گیرد و این ابزار‌ها دارای مهار واژگانی نیستند و از اصلاحنامه استانداری پیروی نمی‌كنند، نمایه ها از واژه‌های بكار رفته در متن تشكیل می‌شوند. از سوی دیگر هر پدیدآوری فكر خود را با واژگان خاص خود بیان می‌دارد و ارتباط بین واژه‌های مترادف، هم‌نویسه، هم معنی در متون مختلف برقرار نمی‌شود. همچنین ممكن است عبارت جستجوی كاربران نیز با واژگان به كار رفته در منابع تطابق نداشته باشد. به دلیل این عدم یكدستی واژگان نمایه، دسترسی به بسیاری از منابع ارزشمند و مفید، با مشكل مواجه شده و یا تا حدودی ناممكن می‌شود. در واقع در محیط اینترنت هیچ منبع پذیرفته‌ای برای مستند سازی اصطلاحات اختصاص یافته به یك سایت وجود ندارد.
● عدم امكان بررسی جنبه‌های مختلف منابع اینترنتی
به دلیل خصوصیات و ویژگیهای خاص منابع محیط اینترنت، امكان بررسی و تورق این منابع وجود ندارد. منابع اینترنتی دارای پیوند های زیادی به منابع و سایتهای دیگر هستند كه بررسی همه آنها، استخراج اطلاعات و بلاخره گنجاندن آنها در پیشینه فهرستنویسی تا حدودی غیر ممكن بوده و وقت و هزینه زیادی را صرف می‌نماید. در واقع تورق و در دست گرفتن منابع اینترنتی و مشاهده رابطه منظم بین صفحات آنها و یادانستن شماره صفحات و اندازه انها بر اساس سانتی‌متر، آنگونه كه در مورد كتاب اتفاق می‌افتد، غیر ممكن می‌باشد.

«منابعی برای مطالعه بیشتر»
۱.Digital libraries: catloging and Indexing of electronic Resources. Available
at:www.ifla.org/II/catalog.htm
۲.Tools for cataloging internet Resources.
Availeble at:www.blowdoin. edu/~ kfattig/nets۱/Index.html
۳.cataloging Internet Resources . Available
at: http:// alexia . lis. Uiuc.edu/~ inoss/ libhall/ catin.htm
۴.cataloging and meta data Resources. Available at: http://slis.cua.edu/ihy/catmeta.htm
۵.cataloging Internet Resources workshop. Available at: www.fis.utoronto.ca/Inforum/cir.htm
۶.Intecat: catalog of Internet Resources . Available at: http//Purl.org/net/Intercat.htm.
۷.TPOT: cataloging- Electronic Resources cataloging. Available at: http://tpot.ucsd. edu/cataloging/Electronic/guidelines.html.
۸.journal of Internet cataloging. Haworth Press> ۱۹۹۶.]on line[ Available at : www.haworthPressinc.com/۸۰۸۱/jic
۹.cataloging : organizing Internet Resource: NOWn cataloging aPProach . ] online[ available at: www.Itcompany.com/inforetriever/catinet ۱ . htm.
۱۰.cataloging internet Resource: why, what,How. Cataloging and classification quarterly. ۲۰۰۰, volum ۲۹, isse ۳, Page ۴۹-۶۱
] online[ available at: http://cataloging and classificationquarterly.com/ccq۲۹nr۳.html
۱۱.Beyond Book marks: schemes for organizing the web. ] on line [ availableat:www.Public.iastatu.edu/~CYBERSTAKS/CTW.htm
۱۲.cataloging Documentation on the web. ] online[ available at:http://libweb.uoregon.edu/~ catdept/tools/catdoc.html.
یادداشتها
۱.william katz
۲.search Engines
۳.Robot
۴.Brows
۵.links
۶.Ranking
۷.False Drope
۸. web Pages
۹.News Groups
۱۰.Electronic mail
۱۱. yahoo: www.yahoo.com
۱۲.Galaxy: www.galaxy.com
۱۳.meta data
۱۴.schneiderman
۱۵.Information Needs
۱۶.Accessability
۱۷.Description
۱۸.Nichols Advanced Technologies
۱۹.web Browser
۲۰.International standard Book Number(ISBN)
۲۱.Download
۲۲.online computer library center (oclc) www.oclc.org
۲۳.Nancy B olson
۲۴.online Public Access catalog (OPAC)
۲۵.Tags
۲۶.Internet Explorer
۲۷.Net scape
۲۸.meta Tags
۲۹.Header
۳۰.Encoding
۳۱. Heper Text mark up languge (html)
۳۲.Extensible mark up languge (xml)
۳۳. standardized Generalized mark up languge (sgml)
۳۴. Dubline core: www.dublinecore.org
۳۵. Government Information locator service (Gils): www.gils.net
۳۶. Text Encoding Initivatire (TEI) www.tei-c.org
۳۷.Bibliographic Records
۳۸.Access Points
منابع و مأخذ
۱-باتیلی، سیو. فهرستنویسی و رده‌بندی منابع الكترونیكی: چیره‌دستی‌های كهنه در محیطی نو؛ ترجمه علی اكبر پور سرباز. كتابداری و اطلاع‌رسانی(فصلنامه كتابخانه مركزی و مركز اسناد آستان قدس رضوی، دوره دوم شماره چهارم (زمستان ۱۳۷۸ ) ص۱۳۲-۱۳۷.
۲-فتاحی، رحمت‌الله. چالشهای سازماندهی منابع دانش در آغاز قرن بیست‌ویكم با نگاهی بر دانش فهرستنویسی در ایران. فصلنامه كتاب، دوره دوازدهم، شماره چهارم (زمستان ۱۳۸۰) ص۶۰-۷۷.
۳-فتاحی، رحمت‌الله. بلبشوی اینترنت: گفتاری پیرامون مشكلات سازماندهی، جستجو و بازیابی اطلاعات در وب جهانگستر. كتابداری و اطلاع رسانی (فصلنامه كتابخانه مركزی و مركز اسناد آستان قدس رضوی ) دوره دوم، شماره دوم، (تابستان ۱۳۷۸) ص۲-۱۹.
۴-محمدی، حسین. ابر‌داده: مفاهیم و كاربرد‌ها. مجله الكترونیكی مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران. شماره سوم – دوره دوم
http://www.irandoc.ac.ir/data/e_j/vol۲/metadata.htm
۵- cataloging: organizing Internet Resources: Traditional cataloging APProach. [online] arailable at: <www.Itcompany.Com/Inforetriever/catnet۲.Htm >Accessed in[۵ sept ۲۰۰۳]
۶-caplan priscilla. Cataloging internet Resources. [online] available at: <http://Info.Lib.uh.edu/pr/v۴/n۲/caplan.۴n۲ >Accessed in [۱۲ sept ۲۰۰۳]
۷-Proceeding of the oclc Internet cataloging colloquium. ] on line[ available at:<www.oclc.Org/oclc/man/collq/toc.htm> Accessed in [۲۱ oct ۲۰۰۳]
۸- Guidelines for cataloging Internet Resources. ] online[ availeble at:<www.Itcompany.Com/Inforetriever/catinpol.htm> Accessed in ] ۷ NOV ۲۰۰۳ [
۹-marcit – Nichols Advanced Technology Inc. ] on line[ available at: < www.marcit.Com/Index.htm> Accessed in ۱۳ sept ۲۰۰۳
۱۰- ۰lson. Nancy B. cataloging Internet Resources: manual and Practical Guide. [online] available at: <www.oclc.Org/oclc/man/۹۲۵۶cat/toc.htm>Accessed in [۱۶ oct ۲۰۰۳]
۱۱-Global information loacator service GILS [ online ] Availablea at : <http://gils.net/index.html> Accessed in ۲۷ sept ۲۰۰۳
۱۲. Dubline core meta data Initiative orerriew . [ online] available at :<www.dublinecore.org/overriew> Accessed in [۶ jun ۲۰۰۳]
۱۳ . Text Encoding Initiavative TEI [online] Available at : <www.tei–c.org/guidelines۲/Index.html>Accessed in ]۱۷ may ۲۰۰۳
۱۴. what is meta data ? { online } Available at : www.alexandria.ucsb.edu/public–documents/metadata Accessed In
[۱۷ NOV ۲۰۰۳]
سید حسین محمدی
كارشناس كتابداری دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران