گزارش جهانی دولت الکترونیک سال ۲۰۰۵

گزارش جهانی دولت الكترونیك همه ساله توسط دكتر دارل وست استاد دانشگاه براون ایالات متحدهٔ امریكا به منظور ارزیابی اقدامات كشورهای جهان در مورد اجرای طرح دولت الكترونیك تهیه و چاپ می‌شود.
گزارش سال ۲۰۰۵ شامل خلاصهٔ مدیریتی، نكاتی در مورد روش انجام این تحقیق،‌ اطلاعات همبسته (online)، خدمات الكترونیك، امنیت و حریم خصوصی، دستیابی معلولین،‌ دستیابی به زبان خارجی، دسترسی عموم، كشورهای پرتو، تفاوت‌ها در مناطق مختلف جهان و ضمایم می‌باشد.
دكتر وست در خلاصهٔ مدیریتی این گزارش می‌نویسد كه گزارش پنجم خود را با استفاده ازتحلیلی تفصیلی از ۱۷۹۷ وب‌سایت در ۱۹۸ كشور مختلف كه در تابستان سال ۲۰۰۵ انجام شده ارایه می‌دهم.
وی ادامه می‌دهد كه با نگاهی به دولت الكترونیك از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵، دریافتم كه پیشرفت در حال اتفاق است. اگرچه دولت‌ها در ابعاد مختلف موفق به پیشرفت مستمر شده‌اند، اما جهش عمده‌ای دیده نمی‌شود. عملكرد دولت الكترونیك براساس چندین شاخص كلیدی در حال بهبود است، اما در برخی مناطق،‌ حركت پیش‌رونده به دلیل مشكلات بودجه‌ای و بوروكراتیك و نیز نیروهای بنیادی چندان گسترده و فراگیر نبوده است.
‌●از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
فقط ۱۹ درصد از وب‌سایت‌های دولت‌ها، خدماتی ارایه می‌كنند كه به صورت همبسته (online) كاملاً قابل اجرا است.
تنها ۸۹ درصد از وب‌سایت‌ها شرایط دستیابی به انتشارات را در طول امسال فراهم كردند و ۵۳ درصد صرفاً پیوندهایی به بانك‌های اطلاعاتی می‌دادند.
تنها ۱۸ درصد (۴ درصد بیش از سال ۲۰۰۴) از وب‌سایت‌ها دارای سیاست‌های حریم خصوصی بودند و فقط ۱۰ درصد دارای سیاست‌های امنیتی (۲ درصد بیش از سال ۲۰۰۴).
فقط ۱۹ درصد از وب‌سایت‌های دولتی دارای نوعی دستیابی برای معلولین هستند كه از سال ۲۰۰۴، ۵ درصد بیشتر شده است.
براساس این پژوهش تحلیلی، عملكرد كلی دولت الكترونیك كشورهای جهان دارای تفاوت‌های فاحشی است. در سال ۲۰۰۵ بالاترین رتبه‌ها به تایوان، سنگاپور، ایالات متحده، هنگ‌كنگ، چین، كانادا، آلمان، استرالیا و ایرلند اختصاص داشت.
در میان كشورهای دنیا تفاوت‌های عمده‌ای در عملكرد دولت الكترونیك بنابر منطقهٔ جهانی آنهاست. به طور كلی، كشورهای آمریكای شمالی دارای بالاترین امتیاز هستند كه به دنبال خود، آسیا، اروپای غربی، جزایر اقیانوس آرام، خاورمیانه، اروپای شرقی، آمریكای جنوبی، روسیه و آسیای میانه، آمریكای مركزی و آفریقا را دارد.
●روش پژوهش:
داده‌های این پژوهش تحلیلی حاوی ارزیابی ۱۷۹۷ وب‌سایت ملی دولتی متعلق به ۱۹۸ كشور در سراسر جهان است (برای مشاهدهٔ فهرست كامل كشورها به ضمیمهٔ گزارش اصلی مراجعه شود). سایت‌های بررسی شده به قوهٔ مجریه (نظیر ریاست جمهوری، نخست‌وزیری، رهبر حزب و یا پادشاهان كشورها)، قوهٔ مقننه (مانند كنگره، مجلس شورا یا پارلمان)، قوهٔ قضاییه (نظیر دادگاه‌های عمدهٔ ملی)، دفاتر هیأت دولت و نیز سازمان‌های عمدهٔ دولت مانند خدمات بهداشتی، مالیاتی،‌ آموزش و پرورش، توسعهٔ اقتصادی،‌ امور اداری، منابع طبیعی، امور خارجه،‌ سرمایه‌گذاری خارجی،‌ حمل و نقل،‌ نظامی، گردشگری،‌ و مقررات تجاری و نظایر آن تعلق داشته است. لازم به ذكر است كه وب‌سایت‌های واحدهای منطقه‌ای، دولت‌های محلی، كمیسیون‌ها و هیأت‌های نامشخص و ادارات شهرداری در این تحقیق گنجانده نشده‌اند.
▪خرابی‌های منطقه‌ای وب‌سایت‌های مورد مطالعه در این پژوهش از این قرار است:
۲۰ درصد در كشورهای غربی اروپایی، ۱۴ درصد افریقایی، ۱۳ درصد خاورمیانه، ۱۲ درصد آسیایی، ۹ درصد اروپای شرقی، ۸ درصد آمریكای جنوبی، ۷ درصد اقیانوسیه، ۷ درصد آمریكای مركزی، ۵ درصد آمریكای شمالی (كه آمریكا، كانادا و مكزیك را هم شامل می‌شود) و ۵ درصد روسیه و آسیای میانه (نظیر مناطق شوروی سابق).
تمامی وب‌سایت‌های این پژوهش براساس ویژگی‌های مختلفی كه به سه عامل اصلی یعنی دستیابی اطلاعات، ارایه خدمات و دسترسی عموم مردم مربوط می‌شود، مورد ارزشیابی قرار گرفتند.
▪ویژگی‌های مورد ارزیابی عبارت بودند از:
انتشارات همبسته (online)، بانك‌های اطلاعاتی همبسته، كلیپ‌های ویدیویی و صوتی،‌ زبان‌های غیربومی یا ترجمه به زبان خارجی،‌ آگهی‌های بازرگانی،‌ حق عضویت یا كاربری كامل، پرداخت‌های كاربران، دستیابی معلولان،‌ سیاست حریم خصوصی، خصوصیات امنیتی، وجود خدمات همبسته، تعداد خدمات مختلف،‌ امضاهای دیجیتالی، پرداخت‌ها از طریق كارت اعتباری، نشانی اینترنتی (email)، فرم نظرخواهی، بهنگام‌سازی خودكار‌ پست الكترونیكی، شخصی‌سازی وب‌سایت، دستیابی به دستیار شخصی دیجیتال (PDA)، و نسخهٔ انگلیسی وب‌سایت.
از آنجا كه وب‌سایت‌های ملی دولت‌ها به زبان انگلیسی نیست، گروه مطالعاتی از افراد مسلط به زبان‌های خارجی برای ارزشیابی وب‌سایت‌های دولتی استفاده كرد.
●اطلاعات همبسته (online)
حدود ۸۹ درصد از وب‌سایت‌های دولتی در سراسر جهان اقدام به ارایهٔ نشریاتی كرده كه هر شهروند می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد (كه با آمار سال ۲۰۰۴ تفاوتی نمی‌كند) و ۵۳ درصد از این وب‌سایت‌های دولتی دارای بانك‌های اطلاعاتی هستند (كه ۹ درصد كمتر از سال ۲۰۰۴ است).
●خدمات الكترونیكی
برای پذیرش ارایهٔ خدمات دولت الكترونیكی، باید اشاره شود كه اگر شهروندی می‌بایست تقاضایی را چاپ كرده، آن را تكمیل و به سازمان ذی‌ربط پست كند و پس از آن از خدمات مربوط بهره‌مند شود، نمی‌توان آن را به منزلهٔ خدمات الكترونیكی تلقی نمود.
از میان وب‌سایت‌هایی كه در سراسر جهان مورد بررسی دقیق قرار گرفتند، فقط ۱۹ درصد بودند كه خدمات خود را به صورت كاملاً الكترونیكی ارایه می‌دهند كه در مقایسه با آمار ۲۱ درصدی سال ۲۰۰۴ كاهش داشته است. این آمار در سال ۲۰۰۳، ۱۶ درصد و در سال ۲۰۰۲، ۱۲ درصد بوده است. از این گروه، ۸درصد فقط یك نوع خدمت، ۳ درصد فقط ۲ نوع خدمت و ۸ درصد تنها سه نوع خدمت یا بیشتر را به صورت همبسته یا online ارایه می‌كنند. حدود ۸۱ درصد هیچ نوع خدمت همبسته‌ای ارایه نمی‌كنند.
جدول روبرو، مناطق و درصد ارایه خدمات الكترونیكی همبسته را به تفكیك نشان می‌دهد.
بسیاری از سایت‌ها، خدماتی نظیر جستجوی كار، انواع گواهینامه‌ها و مجوزها و اشتراك نشریه‌های مختلف را ارایه می‌كنند.
▪از میان خدمات الكترونیكی در كشورهای مختلف می‌توان به نمونه‌های جالبی اشاره كرد:
كشورهای متكی به اقتصاد گردشگری در وب‌سایت‌های خود، خدمات ذخیرهٔ جا در زمان تعطیلات را ارایه می‌كنند. در كشور آلمان می‌توان از طریق اینترنت به اشتراك تعداد بیشماری نشریه درآمد، بدون اینكه دچار دیوانسالاری یا فرآیندهای زاید اداری شد. سایت پورتال دولت تایلند دارای پیوند به نقشه‌های ترافیكی است كه می‌توان آن را بر روی تلفن همراه بارگزاری (download) و مرتباً مورد استفاده قرار داد.
كشور مالزی برای ایجاد انگیزه در مردم برای استفاده از خدمات الكترونیكی، اقدام به رایگان كردن تمامی خدمات كرده است، به‌طوری‌كه تمامی تقاضانامه‌ها یا فرم‌ها را می‌تواند از طریق اینترنت به‌صورت همبسته، تكمیل و ارسال كرد.
●حریم خصوصی و امنیت
مسأله امنیت و حریم خصوصی افراد از جمله نكات مهمی است كه می توان عموم را نسبت به استفاده از خدمات و اطلاعات دولت الكترونیكی ترغیب كرد. با این وجود، تنها ۱۸ درصد (۴ درصد بیش از سال ۲۰۰۴) از وب‌سایت‌های دولتی دارای سیاست حریم خصوصی و فقط ۱۰ درصد دارای سیاست امنیت شبكه (۲ درصد بیش از سال ۲۰۰۴) هستند.
●دستیابی معلولین
دستیابی معلولین از طریق بررسی دسترسی واقعی معلولان به وب‌سایت‌های دولتی از طریق نرم‌افزار خودكار "Bobby ۵.۰" تولیدی شركت Watchfire مورد ارزیابی قرار گرفت.براساس تحلیل صورت گرفته با استفاده از نرم‌افزار Bobby، تنها ۱۹ درصد از سایت‌های دولتی برای معلولین قابل استفاده هستند (این آمار در سال ۲۰۰۴، ۱۴ درصد بود.)
●دستیابی به زبان خارجی
حدود ۴۹ درصد از وب‌سایت‌های ملی دولتی دارای ویژگی‌های زبان خارجی هستند كه به افراد خارجی اجازهٔ كاربری را می‌دهد. (آمار سال ۲۰۰۴، ۵۰ درصد بود)
▪حق عضویت، آگهی‌های بازرگانی و حق كاربری:
●دسترسی كامل عموم مردم به مقامات:
دولت الكترونیك بطور بالقوه باعث می‌شود كه شهروندان با دولت خود ارتباط نزدیك‌تری پیدا كنند. برای مثال ویژگی پست الكترونیك (Email) به شهروندان عادی این امكان را می‌دهد تا از مقامات دولتی خود سؤال و یا درخواست اطلاعات یا خدمات كنند.
در این تحقیق مشاهده شد كه ۸۰ درصد (۸ درصد كمتر از سال ۲۰۰۴) سایت‌های دولتی از ویژگی پست الكترونیك برخوردارند تا امكان تماس‌های كاربران از طریق پست الكترونیكی با فرد خاصی در اداره یا سازمان ذی‌ربط (بجز مدیر سایت) وجود داشته باشد
●بهترین دولت الكترونیك:
به منظور رتبه‌بندی ۱۹۸ كشور مورد بررسی، یك شاخص تا ۱۰۰ امتیازی ایجاد و بر اساس عواملی نظیر دستیابی به انتشارات، بانك‌های اطلاعاتی و تعداد خدمات همبسته (online) برای وب سایت‌های ملی به كار گرفته شد.
در این رتبه‌بندی، كشور تایوان با ۲/۵۷ درصد اول شد و كشورهای سنگاپور، ایالات متحده، هنگ‌كنگ، چین، كانادا، آلمان، استرالیا و ایرلند به ترتیب در مقام‌های دوم تا نهم قرار گرفتند.
●تفاوت‌های موجود در مناطق جهان:
امتیاز‌بندی مناطق مختلف جهان در امر دولت الكترونیك در جدول زیر آمده است كه آمریكای شمالی با ۳/۴۷ درصد رتبه اول و آسیا با ۳/۳۷ درصد رتبه دوم را به خود اختصاص داد
●●نتیجه‌گیری:
از آنجا كه اینترنت به‌عنوان وسیله‌ای بصری است، مهم‌ترین گام برای دولت‌ها به منظور بهبود دولت الكترونیك خود این است كه وب‌سایت‌های خود را اصلاح كنند. هر سایت باید دارای یك پیوند مشخص به نقشه سایت در پورتال یا صفحه اصلی باشد. این امر باعث سهولت مشاهده سایت می‌گردد.
البته، سازمان‌های دولتی در هر كشور باید روی یك قالب ملی برای تمامی وب‌سایت‌های دولتی خود به توافق برسند و شهروندان خود را با شكل و كاربردهای سایت‌های مختلف دولت خود آشنا سازند. همین آشنایی دست كم سهولت استفاده شهروندان از سایت‌های درون كشوری را به‌دنبال خواهد داشت.
نكته‌ای كه اغلب مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، مراقبت و نگهداری از سایت است. بدین ترتیب، هر سایت هم به‌موقع بهنگام شده و هم پیوند‌های جدید به آن افزوده می‌گردد.
●بخشی از جدول رتبه‌بندی كشورها از لحاظ دولت الكترونیك (۲۰۰۵)
/ردیف /نام كشور / امتیاز /ردیف / نام كشور / امتیاز
۱ تایوان ۲/۵۷ (۳/۴۴ در ۲۰۰۴) ۲۴ رژیم اشغالگر صهیونیستی ۳۱
۲ سنگاپور ۵/۵۴ (۸/۴۳ در ۲۰۰۴) ۲۵ جمهوری اسلامی ایران ۷/۳۰ (۲۹ در ۲۰۰۴)
۳ آمریكا ۵/۵۰ (۹/۴۱ در ۲۰۰۴) ۲۶ زلاندنو ۴/۳۰
۴ هنگ‌كنگ ۲/۴۶ (۷/۳۳ در ۲۰۰۴) ۲۷ قطر ۱/۳۰
۵ چین ۳/۴۴ (۳/۳۷ در ۲۰۰۴) ۲۸ امارات عربی ۱/۳۰
۶ كانادا ۳/۴۳ (۳/۴۰ در ۲۰۰۴) ۲۹ سوریه ۰/۳۰
۷ آلمان ۳/۳۵ (۳/۴۰ در ۲۰۰۴) ۳۰ دانمارك ۷/۲۹
۸ استرالیا ۱/۳۵ (۷/۳۶ در ۲۰۰۴) ۳۱ مكزیك ۷/۲۹
۹ ایرلند ۶/۳۴ ۳۲ بنین ۳/۲۹
۱۰ واتیكان ۵/۳۴ ۳۳ ایسلند ۳/۲۹
۱۱ بریتانیا ۳/۳۴ ۳۴ نروژ ۲/۲۹
۱۲ باهاما ۰/۳۴ ۳۵ سنت لوسیا ۰/۲۹
۱۳ شیلی ۱/۳۲ ۳۶ سوازیلند ۰/۲۹
۱۴ مقدونیه ۰/۳۲ ۳۷ تووالو ۰/۲۹
۱۵ چاد ۰/۳۲ ۳۸ برونه‌ای ۰/۲۹
۱۶ استونیا ۰/۳۲ ۳۹ كلمبیا ۰/۲۹
۱۷ فنلاند ۰/۳۲ ۴۰ آندورا ۰/۲۹
۱۸ گینه بی‌سائو ۰/۳۲ ۴۱ دومینیك ۰/۲۹
۱۹ هلند ۴/۳۱ ۴۲ مالت ۸/۲۸
۲۰ سوییس ۲/۳۱ ۴۳ تیمور شرقی ۷/۲۸
۲۱ لیختن اشتاین ۰/۳۱ ۴۴ پرتغال ۷/۲۸
۲۲ بحرین ۰/۳۱ ۴۵ بوسنی و هرزگوین ۶/۲۸
۲۳ بلیز ۰/۳۱ ۱۹۸ سومالی و كریباتی ۰/۱۲

تهیه شده: دكتر دارل ام وست
ترجمه و تنظیم: احمدرضا اشرف‌العقلایی