غیرت

غیرت صفتی است که داشتن آن در مکتب انسان‌ساز اسلام تأکید بسیار شده و رهبران معصوم همیشه آنرا گوشزد کرده‌اند و دینداری هر مسلمان ایجاب می‌کند: علاوه بر اینکه نسبت به وابستگان خود (همانند زن، فرزند و ...) لازم است غیرت اعمال شود، در مورد مملکت اسلامی و قوانین آن و مخصوصاً در مورد اوضاع رقت‌بار مسلمانان در سرتاسر جهان که هر کدام به نحوی در زیر یوغ استکبار جهانی فریاد مظلومیتشان بلند است و از جمهوری اسلامی استمداد می‌طلبند نیز احساس وظیفه نموده و لحظه‌ای بی‌تفاوتی را بر خود روا ندارد.
آری، اینک بر ما است که با مال و جان از اسلام و انقلاب اسلامی دفاع کرده و آن را به تمام نقاط تشنهٔ حق و عدالت صادر نمائیم و بکوشیم که با تمام شجاعت و غیرت تا پای جان از این انقلاب اسلامی دفاع کنیم و مثل آنان نباشیم که اسلام را وسیله‌ای برای رسیدن به هوا و هوس‌های خود ساخته‌اند بلکه با چنین افرادی حتی اگر از وابستگان هم باشند، به شدت مقابله نموده و آنان را طرد نائیم. زیرا این قرآن کریم است که می‌فرماید:
ای گروه مؤمنان! پدران و برادرانتان را که کفر را بر ایمان ترجیح داده‌اند، ولّی خویش قرار ندهید و اگر کسی از شماها آنان را ولّی خود بداند ظالم و ستمگر است. (ای محمد) به مردم بگو اگر در نظر شما پدران، فرزندان، برادران، همسران، طائفه‌تان، اموالی که بدست آورده‌اید، تجارتی که از کساد شدنش بیم دارید و مساکن مورد علاقه‌تان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، پس منتظر باشید تا خداوند عذابش را بر شما نازل کند. و خداوند گروه فاسقان و کسانی را که از او فرمان نمی‌برند هدایت نمی‌کند.
(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لٰا تَتَّخِذُوا آبٰائَکُمْ وَ اِخْوٰانَکُمْ اَوْلیٰاءَ اِنِ اسْتَحَبُّو الْکُفْرَ عَلَی الاْیمٰانِ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَاُولٰئِکَ هُمُ الظّٰالِمُونَ، قُلْ اِنْ کٰانَ آبٰائُکُمْ وَ اَبْنٰائُکُمْ وَ اِخْوٰانُکُمْ وَ اَزْوٰاجُکُمْ وَ عَشیَرتُکُمْ وَ اَمْوٰالٌ اقْتَرَفْتُمُوهٰا وَ تِجٰارَهٌٔ تَخْشَونَ کَسٰادَهٰا وَ مسٰاکِنُ تَرْضَوْنَهٰا اَحَبَّ اِلَیْکُمْ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهٰادٍ فی سَبیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتّیٰ یَاْتِیَ اللهُ بِاَمْرِهِ وَاللهُ لٰا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفٰاسِقینَ) (سورهٔ برائهٔ، آیهٔ ۲۳ و ۲۴)
به هر حال باید همه چیز را فدای اسلام و قرآن کرد، اما بسیار جای تأسف است که عده‌ای در حالی که خود را مسلمان می‌نامند، بی‌تفاوتی را تا حدی رسانده‌اند که حتی با دشمنان اسلام سازش نیز می‌کنند. این گروه از مسلمانان جا دارد که از آن زن شجاع و قهرمان اصفهانی سرمشق بگیرند که می‌گوید:
”دوست دارم اسلحه به دست گرفته و اولین گلوله را بر قلب فرزندم که منافق شده و خیانت به امام عزیز و ملت شهیدپرور ایران نموده بچکانم!!.“
آری به راستی که مسلمان باید چنین باشد نه آنکه اعمال خائنانه و منافقانهٔ فرزندش را توجیه نموده و از آن دفاع کند اسلام به ما می‌گوید: ”در صورتی که فرزندانتان ناخلف و منحرف شدند دیگر نباید جزو افراد خانواده شمرده شوند“ چنانکه خدا در مورد فرزند نوح می‌فرماید:
بدرستی که او از اهل تو نیست.
(اِنَّهُ لَیْسَ مِنْ اَهْلِکَ) (سورهٔ هود، آیهٔ ۴۶)
● سخنانی از پیشوایان دین دربارهٔ غیرت
▪ از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است:
همانا خداوند متعال غیور است و هر غیرتمندی را دوست دارد و به خاطر غیرتش فحشاء (اعم از ظاهر و باطن) را حرام کرد.
(اِنَّ اللهَ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ غَیُورٌ یُحِبُ کُلَّ غَیُورٍ وَ لِغَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَوٰاحِشَ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ) (مشکاهٔالأنوار، ص ۲۳۶)
▪ پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌ الله علیه وآله وسلم) نیز می‌فرماید:
حضرت ابراهیم غیرتمند بود و من از او غیرتمندترم، اگر شخصی از مؤمنین غیرت نداشته باشد خداوند پوزه‌اش را بر خاک می‌مالد.
(کٰانَ اِبْرٰاهیمُ صَلَوٰاتُ اللهِ عَلَیْهِ غَیُوراً وَ اَناَ اَغْیَرُ مِنْهُ وَ جَدَعَ اللهُ اَنْفَ مَنْ لٰا یَغٰارُ مِنَ الْمُؤْمِنین) (مشکاهٔالأنوار، ص ۲۳۶)
▪ امیر‌المؤمنین (علیه‌السلام) خطاب به مردم عراق می‌فرماید:
ای مردم عراق! آیا از اینکه زن‌هایتان در ازدحام کوچه و بازار کنار مردان قرار می‌گیرند شرم و حیاء نمی‌کنید؟!
(اَمٰا تَسْتَحْیُونَ وَلٰا تَغٰارُونَ نِسٰاؤُکُمْ یَخْرُجْنَ اِلَی الْاَسْوٰاقِ یُزٰاحِمْنَ الْعُلُوجَ) (مشکاهٔالأنوار، ص ۲۳۶)
● دستوراتی چند برای جلوگیری از فساد
اسلام برای جلوگیری از فحشاء و فساد در جامعهٔ اسلامی، مسائل و مقرراتی را مقرر فرموده که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
▪ علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
زن‌ها را بر مرکب‌های زین‌دار سوار نکنید چرا که با این عمل مقدمات گناه فراهم می‌شود.
(لٰا تَحْمِلوُا الْفُرُوجَ عَلَی السُّرُوجِ فَتُهَیِّجُوهُنَّ لِلْفُجُورِ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۲۸)
▪ پیامبر اکرم (صلّی الله علیه‌ وآله وسلم) می‌فرماید:
زن‌ها نباید از وسط راه عبور نمایند بلکه باید از کنار آن بگذرند.
(لَیْسَ لِلنِّسٰاءِ مِنْ سَرٰاهِٔ الطَّریقِ وَ لٰکِنْ جَنْبَیْهِ [یعنی وسطه]) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۳۲)
▪ امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
از جمله بیعت‌هائی که پیامبر اکرم از زنان گرفت این بود که: در خلوت با مردان مسافرت و نشت و برخاست نکنند.
(فیمٰا اَخَذَ رَسُولُ اللهِ (ص) اَلْبَیْعَهَٔ عَلَی النِّسٰاءِ اَنْ لٰا یَحْتَبینَ وَ لٰا یَقْعُدْنَ مَعَ الرِّجٰالِ فِی الْخَلٰاءِ) (وسائل، ج ۱۴، ص ۱۳۳)
▪ پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرماید:
کسی که ایمان به خدا و روز جزا دارد در جائی که نفس زن نامحرم را می‌شنود نمی‌خوابد.
(مَنْ کٰانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلٰا یَبِتْ فی مَوْضِعٍ یَسْمَعُ نَفَسَ اِمْرَآهٍٔ لَیْسَتْ لَهُ بِمَحْرَمٍ) (وسائل، ج۱۴، ص۱۳۴)
▪ ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال کردم که:
ین چگونه است که زنی از راه عبور می‌کند و مرد از پشت سر به او نگاه می‌کند؟ حضرت فرمود: آیا هیچ یک از شما دوست دارید که مردی همسر شما را (اینگونه) نگاه کند؟ گفتم نه، فرمود: پس آنچه را که برای خود دوست داری، برای دیگران نیز بخواه.
(اَلرَّجُلُ تَمُرُّ بِهِ اْلمَرْأَهُٔ فَیَنْظُرُ اِلٰی خَلْفِهٰا قٰالَ: اَیَسُرُّ اَحَدُکُمْ اَنْ یَنْظُرَ اِلیٰ اَهْلِهِ وَ ذٰاتِ قَرٰابَتِهِ قُلْتُ لٰا، قٰالَ؛ فَارْضِ لِلنّٰاسِ مٰا تَرْضٰاهُ لِنَفْسِکَ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۴۵)
▪ امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
بهشت بر آدم بی‌غیرت حرام گشت.
(حُرِّمَتِ الْجَنَّهُٔ عَلَی الدَّیُّوثِ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۷۵)
و همچنین نقل شده است که:
هر شخصی به خانهٔ دیگری نگاه کند تا از اوضاع داخل آن خانه مطلع گردد، اگر در آن حال چشمش مورد هدف تیر واقع شود و یا مجروح گردد، دیه‌ای برای او نیست.
(اَیُّمٰا رَجُلٍ اِطَّلَعَ فی دٰارِقَوْمٍ لِیَنْظُرَ اِلیٰ عَوْرٰاتِهِمْ فَرَمَوْهُ فَفَقَؤُا عَیْنَهُ اَوْجَرَحُوهُ فَلٰادِیَهَٔ لَهُ) (مشکاهٔ‌الأنوار، ص ۲۳۷)
آری خدا و پیامبر شخص با غیرت را دوست دارند و در این زمینه از ائمه معصومین (علیه‌السلام) روایات بسیاری وارد شده است که بر مسألهٔ غیرت بسیار اهمیت داده‌اند. البته در این میان باید توجه داشت که اسلام با سخت‌گیری‌های‌ بی‌جا و سوءظن‌ها بشدّت مخالفت ورزیده و آن مواردی را در معنای غیرت سفارش به مراعاتش نموده که در اسلام حرام است. و این روشن و واضح است که سوءظن و سخت‌گیری چه بسا سرانجام شیرازهٔ زندگی و کانون گرم خانواده‌ها را از هم گسسته و نابود کند، اینجا است که امیر‌المؤمنین به فرزندش امام حسن (علیه‌السلام) می‌فرماید:
زنهار، از غیرت بی‌جا و بی‌مورد، چرا که این عمل زن‌های پاک را از راه صحیح به راه غیرصحیح می‌کشاند.
(اِیّٰاکَ وَ الْتَّغٰایُرَ فی غَیْرِ مَوْضِعِ الْغَیْرَهِٔ فَاِنَّ ذٰلِکَ یَدْعواالصَّحیحَهَٔ مِنْهُنَّ اِلَی السُّقْمِ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۷۵)
براستی باید در این زمینه دقت فراوان به کار رود، چون مسائل خانواده بسیار ظریف و دقیق است که شاید عاقبت و سرانجام سخت‌گیری‌های بی‌جا، سر از فساد و تباهی در آورد.
● آیا غیرت در زنان نیز لازم است؟
بدیهی است که تنها در اسالم بر مسألهٔ غیرت اهمیّت فراوان داده شده و فقط در چهارچوب شرع مقدس اسلام می‌توان این مطلب را مطرح نمود و واضح است زنان مسلمان نیز در چهارچوب شرع دارای وظائفی می‌باشند که باید بدان عمل نمایند مثلاً اگر اعمالی از شوهرشان سر می‌زند که خلاف شرع و غیرقانونی است غیرت اسلامی به خرج داده و مانعش شوند.
و اما بسیار دیده می‌شود عده‌ای از زنان مانع از ازدواج دوم یا ... شوهرشان بوده و به شدت با آن مقابله می‌کنند. اگر شوهر با در نظر گرفتن شرایطی که اسلام در این زمینه، پیش‌بینی کرده اقدام به ازدواج نماید و زن از این امر، او را جلوگیری نماید، نه تنها غیرت به خرج نداده بلکه حسادت ورزیده است و این تعبیر از امام صادق (علیه‌السلام) است که فرمود:
غیرت زنان حسد است.
(غَیْرَهُٔ النِّسٰاءِ الْحَسَدُ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۱۰)
و همچنین در جای دیگر فرموده:
همانا پروردگار عالم برای مردان جهادی و برای زنان نیز جهادی را واجب کرد، جهاد مردان این است که مال و جان خود را در راه خدا بدهند تا اینکه (آخر الأمر) به شهادت برسند و جهاد زنان این است که (در مسیر زندگی) تحمل آزاد (بد خلقی) شوهرشان را نموده و صبر و استقامت کنند و غیرت به خرج دادن شوهر را تحمل نمایند.
(اِنَّ اللهَ کَتَبَ عَلَی الرِّجٰالِ الْجِهٰادَ وَ عَلَی النِّسٰاءِ الْجِهٰادَ فَجِهٰادُ الرَّجُلِ اَنْ یَبْذُلَ مٰا لَهُ وَ دَمَهُ حَتّیٰ یُقْتَلَ فی سَبیلِ اللهِ وَ جِهٰادُ الْمَرْأَهِٔ اَنْ تَصْبِرَ عَلیٰ مٰا تَریٰ مِنْ اَذیٰ زَوْجِهٰا وَ غَیْرَتِهِ) (وسائل، ج۱۴، ص ۱۱۱)● غیرت و حمیت
غیرت و حمیّت عبارت است از سعی در محافظت آنچه نگاهبانی آن لازم است، و آن نتیجهٔ شجاعت و بزرگی و قوّت نفس و از مَلکات شریف است و مردانگی به آن تحقّق می‌یابد و فاقد آن از مردان به‌شمار نمی‌رود. پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود: ”سعد غیور است و من از سعد غیورترم و خدا از من غیورتر است.“ و نیز فرمود ”خداوند غیور است، و از جهت غیرتش کارهای زشت را حرام کرد.“ و فرمود:
خداوند غیرتمند است و مؤمن غیرتمند است، و غیرت خدا این است که مؤمن مرتکب کاری شود که خدا حرام کرده است.
(إِنَّ اللهَ یَغارُ، وَالْمُؤْمِنُ یَغارُ، وَ غِیرَهُٔ اللهِ أنْ یَأتِیَ الرَّجُلُ الْمُؤْمِنُ ما حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ )
خدای تعالی غیرتمند است و غیرت را دوست دارد و از جهت غیرتش کارهای زشت را چه آشکار و چه نهان حرام کرده است.
(اِنَّ اللهَ تَعالٰی غَیُورْ وَ یُحِبُّ الْغِیرَهَٔ، وَ لِغِیرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها)
● غیرت در دین و همسر و اولاد
مقتضای غیرت و حمیّت در ”دین“ این است که در حفظ آن از بدعت‌های بدعت‌گذاران و ادّعای باطل‌کنندگان بکوشد، و کسانی را که از دین برگردند (مرتدّین) قصاص کند، و اهانت و سبک شمردن دین و شبهات منکران را دفع و ردّ نماید، و در ترویج و نشر احکام دین جدّ و جهد کافی به کار برد، و در تبیین حلال و حرام آن سعی بلیغ مبذول دارد، و در امر به معروف و نهی از منکر مسامحه نکند.
و مقتضای غیرت در ”حَرَم و ناموس“ این است که مقدّمات و موجبات انحراف اهل و ناموس خود غافل نشود، و اهل خود را از مردان بیگانه محافظت کند، و آنان را از رفتن به بازارها منع نماید. رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) به حضرت فاطمه (علیهم‌السلام) فرمود: ”چه چیز برای زن بهتر است؟ عرض کرد: اینکه مردی را نبیند و مردی او را نبیند. پس او را به سینهٔ خود چسبانید و فرمود: ذرّیّه‌ای که بعض آن از بعض دیگر است.“ و اصحاب پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) سوراخ‌ها و پنجره‌های دیوار خانه را می‌بستند که زنان، مردان را نبینند. و پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود: ”هر که از زن خود اطاعت کند خدا او را به‌رو به‌دوزخ اندازد“ (در ذیل این روایت نقل شده است که پرسیدند در چه چیز اطاعت کند، فرمود: در اینکه از شوهر خود بخواهد که در اماکن و مجالس عمومی برود و جامه‌های نازک بپوشد و شوهر راضی شود و او را اذن دهد) و اینکه از آن حضرت (صلّی الله علیه وآله وسلم) روایت شده که به زنان اجازه فرمود در مساجد حاضر شوند، و فرموده است: ”زنان را از مساجد خدا منع مکنید“، ظاهراً این مخصوص زنان آن‌عصر بوده که آن حضرت می‌دانست که فسادی بر حضور آنان در مساجد مترتّب نمی‌شود. امّا امروز صواب ین است که زنان از حضور در مساجد و جماعات منع شوند مگر پیرزنان، زیرا از بیرون رفتن و معاشرت زنان در این زمان قطعاً فساد و معصیت برمی‌خیزد.
مقتضای غیرت این است که زنان را از شنیدن حکایات شهوت‌انگیر و سخنان عشرت‌آمیز منع کنند، و از مصاحبت پیرزنانی که در مجالس مردان آمد و شد دارند و داستان‌های آنان را نقل می‌کنند جلوگیری نمایند.
مقتضای عقل و نقل (روایات) این است که مرد همسر و ناموس خود را از آنچه در آن احتمال فساد و بدگمانی است باز دارد و از چیزهائی که از پی‌آمدهای فتنه‌انگیر و شرّآمیز آن می‌ترسد از همان آغاز جلوگیری کند. و مرد غیرتمند را سزاوار آن است که خود را در نظر زن با صلابت و مهابت بدارد تا از او بترسد و پیروی از هوی و هوس خود نکند، و باید همواره او را به کاری از کارها، مانند تدبیر منزل و اصلاح امر معیشت یا به کسبی از کسب‌ها مشغول سازد و هیچگاه بی‌کار و فارغ نماند، زیرا به‌هنگام بی‌کاری است که شیطان او را به فکرهای باطل می‌اندازد.
لکن با این‌که صفت غیرت خوب است نباید به حدّ افراط برسد و مرد را نسبت به اهل خود بدگمان سازد به‌طوری که بر او سخت و تنگ بگیرد و درصدد تجسّس در مسائل نهانی و درونی برآید. رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) از پی‌گیری مسائل پنهانی زنان و سخت‌گیری و اذیّت رسانیدن به آنان“ نهی فرموده است. و در خبری مشهور آمده است که:
زن مانند استخوان کج دنده است، اگر بخواهی راستش بکنی می‌شکند، به حال خودش بگذار و با همین کجی از او بهره گیر.
”إِنَّ الْمَرْأهَٔ کَالضِّلْعِ ، إِنْ أَرَدْتَ أنْ تُقیمَهُ کَسَرْتَهُ، فَدَعْهُ تَسْتَمْتِعْ بِهِ عَلٰی عِوَجٍ “
و نیز فرمود:
بعضی از انواع غیرت است که خدا و رسولش آن را دشمن دارند و آن این است که مرد بی‌جهت و نابجا بر اهل خود عبرت نماید.
”مِنَ الْغِیرَهِٔ غِیرَهُٔ یُبْغِضُهَا اللهُ وَ رَسُولُهُ، وَ هِیَ غِیرَهُٔ الرَّجُلِ عَلٰی أهْلِهِ مِنْ غَیْرِ رِیبَهٍٔ “
و امیر مؤمنان (علیه‌السلام) فرمود: ”غیرت زیاد بر زن منما که هدف بدگمانی تو قرار گیرد.“ و نیز در نامهٔ خود به حضرت حسن (علیه‌السلام) فرمود: ”بپرهیز از اظهار غیرت نابجا. زیرا این کار زنان را به نادرستی می‌کشاند. (کسانی که از کار ناشایسته بری است و به آن اهمیت می‌دهد بر اثر نسبت دادن ارتکاب آن در نظر او آسان می‌شود و ممکن است آن را انجام دهد. م.) ولکن کارشان را استوار کن و اگر عیب و کار ناشایسته‌ای از آنها دیدی هرچه زودتر آن‌را بر کوچک و بزرگ منکَر و ناروا شمار، به اینکه پاکی و برائتشان را پی‌گیری کنی و گناه را بزرگ بدانی و عیب را خوار شماری“ و بالجمله: مبالغه در تفحّص و تفتیش سزاوار نیست، زیرا این کار از بدگمانی که از آن نهی شده‌ایم خالی نخواهد بود، و بعضی از گمان‌ها گناه است.
و امّا مقتضای غیرت نسبت به ”اولاد“ آن است که از آغاز مراقب احوال هر یک از آنان باشی، و برای پرستاری و پرورش و شر دادن او توسّط زنی شایسته و صالح که غذای وی حلال باشد دقّت نمائی. زیرا کودکی که اعضاء او از شیری که از غذای حرام به‌هم رسیده رشد کند طبع او به پلیدها و ناپاکی‌ها تمایل دارد، از آن‌‌رو که طینت او از آلودگی سرشته شده است.
امّا غیرت در ”مال“ را گمان مبر که پسندیده نیست به این تصوّر که مال فناپذیر است و بزرگان و نیکان به آن اعتنا ندارند. زیرا مادام که انسان در دار دنیاست به‌مال محتاج است و تحصیل آخرت نیز به آن متوقّف است. زیرا کسب علم و عمل بستگی به بقاء بدن دارد و آن وابسته است به‌ قوت و غذا. پس عاقل باید مال را بعد از آنکه از راه حلال و صحیح و کسب پسندیده به‌دست آورد مورد اعتنا قرار دهد و در حفظ و ضبط آن بکوشد. و مقتضای حفظ مال و سعی در نگهداری آن - که به غیرت مالی تعبیر کردیم - این است که در موردی که فایدهٔ دنیوی یا اخروی ندارد مصرف و خرج نکند.