سیری به درون اخبار تلویزیونی

‌●چكیده:
ماده یازده قانون درباره موقعیت اضطراری كه اخیراً در فرانسه به اجرا گذاشته شده است، حكم می‌كند كه مسئولین می‌توانند به هر اقدامی كه در جهت تضمین كنترل مطبوعات باشد، دست بزنند. البته این امر ضروری نیست چون دست اندركاران برنامه‌های خبری دو شبكه تلویزیونی مهم فرانسه، كه هر شب حدود چهارده میلیون بیننده دارند، می‌دانند چگونه عمل كنند ... فشار همزمان تحولات تكنیكی و سودآوری مالی، این نوع خبرنگاری را، بیش از پیش، از محتوای پرخاشگر آن تهی كرده است.
اخبار تلویزیونی، قبل از هر چیز می‌بایستی بالاترین تعداد بیننده را جذب كند. حال این از چه طریقی میسر می‌شود، هیچ اهمیتی ندارد. مدیران اخبار، دیگر خود را در پروژه اقتصادی مؤسساتی كه آن‌ها را به كار می‌گیرند، سهیم می‌دانند. اتین موژوت، مدیر كلTF۱ (كانال خصوصی یك)، این را قبول دارد؛ او می‌گوید: خرجی كه بخش خبری برای ما دارد، هزینه‌ای است كه ما باید بپردازیم تا بتوانیم تلویزیونی برای همگان بسازیم و موقعیت طراز اول را حفظ كنیم. اگر ما مثل كانال ۶M۶ زمان اخبار را به ده دقیقه تقلیل می‌دادیم، به نفع كانال ۲ می‌شد. اگر در بخش خبری از همه بالاتر نباشیم، نمی‌توانیم در موقعیت طراز اول قرار داشته باشیم. از سوی دیگر، خانم آرلت شابو رئیس كنونی بخش اخبار در كانال ۲، ابقای گوینده معروف خود را با عبارات زیر توجیه كرد: در نظر سنجی كیفی‌ای كه در میان بینندگان به عمل آوردیم، به این نتیجه رسیدیم كه پودژاداس همچنان تصویر محبوب خود را حفظ كرده است.
خانم دومینیك پرادالیه، عضو سندیكای ملی خبرنگاران فرانس ۲، اظهار تاسف می­كند: چیزی كه آن­ها را جلب می­كند، خبر نیست، تصویر است. یكی از همكاران او در كانال۳، معتقد است كه حتی می­شود خبری جعلی را اعلام كرد به شرطی كه مثل دیگران و در همان شكل و ابعاد عرضه شود. تحول نقش تصویر در ساختن گزارش خبری، در این یكسان سازی سهیم است. اریك لومانسون، خبرنگار سابق كانال۲ می­گوید: در حال حاضر، بسیاری از مشاغل مثل حرفه صدابرداری، در حال از بین رفتن است. در گذشته، تدوین­­گران، اغلب از تدوین­گران سینما بودند و كار تدوین عبارت از به تصویر در آوردن یك ماجرا بود. امروز كوچك­ترین تخصص كاری وجود ندارد، چرا؟ چون نیازی به آن وجود ندارد: كار تدوین گزارش­ها، اغلب به وصل كردن تصاویر تكان دهنده­ای كه در فواصل آن­ها مصاحبه قرار گرفته، خلاصه شده است. تصویر در همه جا حضور دارد. از اواخر سال­های ۹۰، عمومیت یافتن تدوین مجازی، موجب شد كه جوان بیست ساله­ای كه هیچ سواد و فرهنگ تصویری نداشت، بتواند از این ابزار استفاده كند. كار تلویزیونی دیگر به شیوه كانال توجه و جذب بیننده است و نه اطلاع رسانی به او. هنگامی كه صحنه­های خشونت­آمیز خسته كننده می شوند، از تصاویر آرامش بخش استفاده می­شود؛ مثلاً گزارشی در همدردی با شهروندان خوب كه در راه راست قدم گذاشته و گاه حتی یك شركت نیز تأسیس كرده­اند!
●فضای ترس
در برنامه‌های اخبار، تعداد سوژه‌هایی كه به آن‌ها offمی‌گویند، افزایش پیدا كرده است؛ یعنی مجری اخبار، تصاویری را كه مدت زمان آن‌ها از چند ثانیه تجاوز نمی‌‌كند، مستقیماً تفسیر می‌نماید. در این رابطه، یكی از خبرنگاران كانال ۲ می‌گوید: گزارش‌هایمان را در خلأ می سازیم. برای اخبار ساعت هشت، پودژاداس، حدود هیجده تا بیست و سه off پخش می‌كند؛ من خبرنگار – گزارشگری هستم كه سوژه off تولید می­‌كند! در راهروهای مراكز خبری به این می­گویند ترفند ضد كانال عوض كردن بینندگان و نتیجه عبارت است از هر چه سریع­تر عمل كردن؛ و القا و بازی احساس فوریت و اضطرار. به قول یكی از مخاطبین ما در كانال دو: در عرض چند سال، مدت زمان پایه­ای یك گزارش خبری، از یك دقیقه و نیم به یك دقیقه رسیده است.
در چنین فضایی كه به علت الزامات زمانی، به شدت فشرده شده است، خبرنگاری كه واكنش منفی خود را نسبت به این طرز كار ابراز كند و یا بخواهد با فاصله با آن برخورد كند، توسط رؤسا كنار گذاشته می­شود. خانم پارادالیه یادآوری می­كند: جمله محبوب آن­ها این است، تو می­خواهی سوژه را از بین ببری؛ می­خواهی برنامه اخبار را خراب كنی. تعداد بسیاری از خبرنگاران كانال دو،كه نخواستند نامشان فاش شود، فضای ترس حاكم را افشا می­كنند. برای مسئولانی كه تنها دغدغه­شان قابلیت واكنش سریع است، اصول و موازین اخلاقی حرفه­ای، وزنه سنگینی نیستند. تصویر، سازمان­دهی اجتماعی­اش را نیز تحمیل می­كند. یك خبرنگار – گزارشگر TF۱ می­گوید: اگر خبرنگاری بلد باشد چطور خود را بفروشد، مورد قبول قرار می­گیرد؛ اگر خوش تیپ باشد، بهتر است. در اینجا نیز استدلال، اقتصادی است؛ چنان كه موریس الیواری، فرستاده ویژه TF۱ در رم تحلیل می­كند: بخش خصوصی آگاه است كه تنها شیوه­ای كه توسط آن تلویزیونی برای عموم، بتواند رشد كند، حفظ هویتی قوی و ایجاد رابطه­ای مستقیم با بینندگان است. برای افزایش وفاداری بینندگان، نباید كمترین تغییری در چهره­ها اغلب نه عرب تبار و نه آفریقایی نسب و در بیشتر موارد، بچه بورژو هستند تا از طبقه كارگر.
از آنجا كه دغدغه كانال­های تلویزیونی، به دست آوردن بیشترین تعداد بیننده است، لذا تلاش­های خود را بر روی اتفاقات و وقایعی متمركز می­كنند كه مورد جلب نظر عمومی می­شوند. از این رو، از مد روز دنباله روی می كنند و یا بر موج تمایلات روز سوار می شوند؛ موضوعاتی مثل كسوف، اقتصاد جدید.... و بعد نوبت به مسئله ناامنی می­رسد. تنها در سال ۲۰۰۲، كه سال انتخابات ریاست جمهوری بود، TF۱ حدود نود گزارش در این باره پخش كرد. از آن پس، ناامنی رانندگی در جاده­ها، كه در ضمن یكی از طرح­های بزرگ رییس جمهور ژاك شیراك بود، به یكی از محبوب­ترین موضوعات تبدیل شده است. مرز میان گزارش خبری و حقنه كردن با تكرار، بسیار ظریف است. به جز مسئله سونامی، مرگ پاپ و كاندیدا شدن پاریس برای مسابقات المپیك، موضوعی كه بسیار مورد توجه عموم است. هواشناسی است. در طی یك هفته آزمایشی، در ماه فوریه ۲۰۰۳، اخبار TF۱ بیست و هشت دقیقه و بیست ثانیه را به این موضوع اختصاص داد، یعنی بیشتر از مقدمات و تداركات جنگ در عراق كه تنها پنج دقیقه و پنجاه و نه ثانیه صرف آن شد و این علی­رغم هوای بسیار معمولی برای فصل بود؛ زیرا سازمان هواشناسی، وضعیت را معمولی با برف و باران اعلام كرده بود.
شعار مسلط تلویزیون­ها نزدیكی به مردم است. آلن شایو، گزارشگر بین المللی TF۱ این را خوب تجربه كرده است: وقتی به عنوان خبرنگار اعزامی در برلن بودم، واقعه حساب­های مالی غیر قانونی حزب دمكرات مسیحی (CDU) پیش آمد و در حالی كه تلویزیون­های اسپانیولی و سوئیسی سخت تلاش می‌كردندتا خبری در این باره به دست بیاورند، مسئولین پاریسی، من را برای تهیه خبری از جشن آبجوخوری به مونیخ فرستادند و این امر به دوران آغاز سیر صعودی برنامه خبری ساعت یك بعد از ظهر برمی­گردد كه از اوائل سال­های نود، بر حول مسئله نزدیكی با مردم متمركز شده بود. لذا، غیر از موارد چشمگیر و تماشایی، اخبار خارجی محو می‌شوند؛ تهیه و چگونه ساختن گزارش­های خارجی، بیش از پیش مشكل می شود؛ زیرا بینندگان آشنایی كمتری نسبت به این موضوعات دارند و خبرنگاران نیز برای توضیح موقعیت از وقت چندانی برخوردار نیستند. در حال حاضر، از چهار دفتر خبری TF۱ در خارج، كه آلن شایو برای یكی از آن­ها كار می­كرد، سه دفتر تعطیل شده­اند مهم­ترین كانال تلویزیونی فرانسه فقط پنج خبرنگار دائمی را در خارج از مرزهای كشور حفظ كرده است: اورشلیم، لندن، واشنگتن، مسكو و رم.خبرنگاری از كانال سه می­گوید: تمایل مسلط در برخورد با موضوعات خبری، برخورد روان­شناسانه با آن است. كانال یك در این هنر استاد است. از مجموع ۲۵۰ خبرنگاری كه دارای كارت خبرنگاری هستند، گروه تهیه خبر از هشتاد تا هشتاد و پنج نفر تشكیل می­شود، اما اگر مرخصی­ها و تعطیلات مختلف را به حساب بیاوریم، در واقع پنجاه و پنج نفر از آن­ها در روز، در پاریس موجود و آماده تفسیر پنجاه گزارشی هستند كه در دو بخش خبری روز پخش می­شود؛ یكی از آن­ها با تأسف می گوید: ما در همه سطوح با مسئله كاهش خبرنگار مواجهیم و این امر، مسئله عدم فاصله ما با موضوعات و تخصصی نكردن آن را توضیح می­دهد. نتیجه این­كه، هیچ كس نمی­تواند یك موضوع واحد را دنبال كند.
خبرنگار دیگری نقل می­كند كه هر چقدر وسایل و ابزار سریع­تر كار كردن را در اختیار داشته باشیم، به همان اندازه هم ما با سرعت كار می­كنیم. اولین گروه خبری كه از تلفن همراه استفاده كرد،TF۱ بود. تماس­ها در اتومبیل صورت می­گیرند و وقتی كه همه ابزار و وسایل به محل فرستاده شد، تازه می­فهمیم كه موضوع چندان هم جالب نیست. تحقیق قبل از تهیه گزارش اولویت ندارد؛ مسئولین ترجیح می­دهندكه با استفاده از دفتر­های خبری شهرستان­ها، توسط خبرنگارهای قراردادی TF۱، فرانسه­ای خیالی را پوشش خبری بدهند: در شهرستان­ها می­باید خود را با نظر از پیش ساخته شده مسئولین مركز تنظیم كرد؛ مثلاً تصورات خیالی آن­ها برای پیدا كردن آخرین كارگر متخصص نقاشی­های مذهبی. باید به آن­ها بگویی كه این فكر خیالی است، اما نباید سریع این را گفت. باید گفت: باشد، ببینم،.... تا ده دقیقه دیگر زنگ می­زنم .... در مورد بعضی از موضوعات، آن­ها حتی به رقابت بین دفتر­های مختلف شهرستان­ها دامن می­زنند؛ باید بلد باشی خودت را بفروشی.
اخبار ساعت یك TF۱ برای تحكیم رابطه­اش با بینندگان، به مسئولان سیاسی اعتنایی ندارد. خبرنگاری توضیح می­دهد: دستور روشن است، در گزارش­ها نباید نماینده و یا وزیر را نشان داد. مثلاً هنگام بسته شدن ژاندارمری در یكی از روستاها، رؤسای من خواستند تا از طریق مصاحبه خیابانی بیشتر واكنش مردم را نشان دهم و نه عكس­العمل شهردار شهر را. در كانال دو، خانم شابو رئیس كنونی بخش اخبار، این منطق را به شیوه خودش توضیح می­دهد: تماشاگران، در روز، زندگی­های سختی دارند. نباید شب به آن­ها چیزهای پیچیده و كسل كننده عرضه كرد.
مسئولیت خبرنگار، دیگر تهیه و ساختن خبر نیست، بلكه شكل دادن به خبری است كه خوب فروش می­رود. فرناندو لورد، مسئول سندیكای CGT فرانس ۳ در این باره چنین می­گوید: تعداد موضوعاتی كه توسط ما انتخاب نمی­شوند، روز به روز افزایش می­یابند. مثلاً وقتی حراج شروع می­شود، ما در مورد اهمیت این موضوع بحث نمی­كنیم؛ چون تلویزیون­های دیگر درباره حراج گزارش نشان می­دهند، ما هم باید از آن حرف بزنیم. ستقبال مردم از ما، همیشه خیلی گرم نیست. سال­هاست كه اتومبیل­های تلویزیون­های دولتی دیگر نشان و علامتی ندارند؛ زیرا مانع از این می­شوند كه در مورد حمله و یا سنگ باران قرار گیرند.
در گذشته، اختلافات، طی جلسه شورای خبرنگاران بروز می­كرد و رؤسای هر بخش، از كار گزارشی كه در محل انجام می­شد دفاع می­كردند، ولی امروز قدرت كاملاً در حول برنامه خبری ساعت یك و ساعت هشت متمركز شده و در انحصار چند رئیس هیئت تحریریه و بعضی از گوینده­های اخبار قرار گرفته است. پاتریك پواور مجری اخبار ساعت هشت و مسئول بخش خبر می­گوید: اینجا واقعاً، رئیس من هستم و این تصمیمی است كه هجده سال پیش، وقتی من دوباره دركانال یك شروع به كار كردم، گرفته شد؛ به این علت كه این امر به من اجازه می­دهد كه تصمیمات هماهنگ و سریع بگیرم. یكی از قدیمی­های كانال دو، به شیوه خود، این امر را تأیید می­كند: اخبار و اطلاعات به جای این­كه از محل وقوع آن حركت كند، در جهت عكس آن می‌رود. این پدیده دركانال­های مهم تلویزیون، شدت گرفته و خبرنگارها زیر فرمان رؤسایشان كاملاً غرق شده­اند. این دیكتاتوری، خواست مسئولین را به ویژه برای بهتر تنظیم كردن توالی و ارتباط گزارش­ها با یكدیگر، برای آهنگ دادن و زنده­تر كردن برنامه­ها تأمین می­كند.
بنابر گفته خانم شابو، مشغله فكری یك مدیر هیئت تحریریه، برنامه اخبار در كلیت آن است؛ برای این­كه مردم یك برنامه خبری را از اول تا آخر نگاه كنند، باید بخش­های كوچك را حفظ كرد. نمی­توان در یك برنامه، چهار موضوع اقتصادی را پشت سر هم قرار داد.
●حالت تعلیق را باید حفظ كرد
خبرنگاری از كانال یك، معترض می­گوید: از گزارشگری كه به طور مستقیم تفسیر می­كند، خواسته می­شود كه حتی اگر چیزی وجود نداشته باشد، حالت تعلیق و هیجانی را حفظ كند. اریك لوماسون می­گوید: مدت زمان كلی اخبار ساعت هشت مدام افزایش می­یابد و این در واقع برای به دست آوردن بینندگان بیشتر است؛ بنابراین نباید زودتر از كانال رقیب و در چه زمان به پایان رساندن برنامه اخبار، به وجود آمده است.
دومینیك لوگلو مسئول برنامه ورزشی استادیوم دو می­گوید: زمانی كه من كارم را شروع كردم، هنوز خبرنگاری برای خبرنگاری رسم بود، اما با خصوصی سازی TF۱ همه چیز تغییر كرد. امروز خود من هم توسط معیارهای اندازه­گیری تعداد بیننده، مشروط عمل می­كنم. ما بعد از هر برنامه­ای، با دستیابی به نتایج رفتارهای لحظه به لحظه بینندگان، می­توانیم ببینیم مثلاً به محض این­كه برنامه­ای مورد پسند نیست، تعداد بیننده كاهش می­یابد. نتیجه این­كه ما دائم در جلسات شورای خبرنگاران، راجع به تعداد بیننده صحبت می­كنیم.
روش كار روشن است. فابریس دكات مسئول خبر كانال ۱، با اشاره به قسمت دوم اخبار ساعت یك، كه بر اخبار شهرستان­ها متمركز است، می­گوید: اخباری است مثبت و صمیمی، مثل تنفسی می­ماند كه بعد از یك مجموعه گزارش­های جدی می­آید. اغلب مردم به ما می­گویند كه خیلی لذت می­برند.... ما به خصوص در پی آن هستیم كه با متنوع كردن مخاطبین، قصه­های زیبا برایشان نقل كنیم!
تكنیك­های بازاریابی همیشه حضور دارند. در حالی كه اكثر خبرنگاران كانال ۳ از سال­ها پیش خواستار تهیه یك برنامه جدید گزارشی كه توسط شورای خبرنگاران مركز و با همكاری خبرنگاران شهرستان­ها اداده شود، هستند، مدیریت بخش خبری، آن­ها را به اصول واقعیت كه بر تلویزیون، از جمله تلویزیون دولتی، حكومت می­كند، ارجاع می­دهد. چند ماه پیش، اولیس گوسه كه هنوز ریئس خبر كانال ۳ بود، چنین می­گفت: یك برنامه جدید، بسیار خوب، اما با چه نگرشی؟ چه چیزی به تماشاچی ارائه می­كند؟ یك برنامه باید به خواست بیننده جواب دهد. ما كار تلویزیونی می­كنیم، یعنی رسانه­ای صنعتی كه در دنیای رقابت قرار دارد و در نتیجه، می­باید خبرنگار را مقابل این مسئولیت قرار داد.
بعضی از رؤسا از این پیشتر می‌روند؛ برنارد ویلنو، مدیر كل آنتن استان‌های كانال ۳، در یادداشتی به مناسبت برنامه­ای درباره جذب مهاجرین خارجی تبار كه برای ۱۸ مارس ۲۰۰۳ برنامه‌ریزی شده بود، به خبرنگاران نوشت: پرونده باید از چندین نمونه مثبت مهاجرین جذب جامعه شده، حركت كند، زیرا این بهترین شیوه­ای است كه می‌توان وارد موضوع شد .... و خیلی جالب‌تر و زنده‌تر از ارائه فهرستی درباره اشكال نژاد پرستی متداول و معمولی است و بهتر است كه با فیلمی كه سر شب نشان داده می‌شود، همخوان باشد؛ فیلمی كه در یادداشتی داخلی به عنوان نمونه مثبت و موفق جذب مهاجرین در جامعه فرانسه از آن یاد شده است. و برای پیشگیری از هر سوء تفاهمی، یادداشت فوق مشخص می­كند: برای همخوان بودن با فیلم، مهم است كه مثالی از یك مورد مثبت جذب مهاجرین، نسبتاً سریع در برنامه ارائه شود. امروز دیگر تفاوت بین یك تحقیق واقعی خبرنگاری با انتخاب موضوع و تقسیم نقش در آن، از پیش كاملاً روشن است.....

نویسنده: مارك اِنْدِولد
منبع:ماهنامه سیاحت غرب ، شماره ۳۲

منبع : خبرگزاری فارس