درخش سبز

خورشید رنگ باخته و لهیده در افق فرو می رود. آخرین پرتوهای خورشید افق را رنگین کرده است که ناگهان ظهور درخشی سبز رنگ جلو های روحانی به این منظره می بخشد.با نزدیک شدن خورشید به افق رنگ آن به نارنجی-قرمز می گراید. عامل اصلی این اثر پراکندگی« ریلی» است. در افق پرتوهای از لایه های ضخیم جو می گذرند. مولکولهای جو خیلی کوچکتر از طول موج نور مرئی می باشند. ریلی نشان داد که میزان پراکندگی با توان چهارم طول موج ارتباط معکوس دارد. بطوریکه نور بنفش ۷ بار بیشتر از نور قرمز پراکنده می شود. در نتیجه نور آبی خورشید پخش می شود و رنگ آن به قرمز گرایش پیدا می کند. گاهی اوقات در جو ، دما و رطوبت با افزایش ارتفاع بطور یکنواخت کاهش نمی یابد. دما در لایه های مجاور تا حدی با هم فرق می کند. بنابراین پرتوهای خورشید هنگام عبور دچار اعوجاج می شوند که به این پدیده «فانوس دریایی چینی» گفته می شود. این پدیده پیش در آمد درخش سبز است ولی هیچ تضمینی در رویت درخش سبز وجود ندارد.درخش سبز پدیده ای اپتیکی ناشی از جو است که هنگام طلوع یا غروب خورشید به صورت درخشی در لایه بالایی خورشید رخ می دهد. درخش سبز پدیده ای کمیاب است که حتی در یک افق باز نیز دیدنش امری استثنایی است. گاهی اوقات ممکن است مرتبا" مشاهده شود و گاهی نیز سالها مشاهده نشود. قدیمی ترین گزارش های مشاهده درخش سبز مربوط به قرن نوزدهم است که بیشتر آنها توسط دریانوردان و مبلغین مذهبی صورت گرفته است. جای تعجب دارد که چرا رصدگران پیش از آن متوجه این پدیده نشده اند؟ ویژگی مهم آن گذرا بودنش است بطوریکه مدت دوام آن معمولا" کمتر از ثانیه است .
بی ثباتی درخش سبز برخی دانشمندان را بر آن داشت تا از آن به عنوان پدیده ای فیزیولوژیک نام ببرند که ناشی از خستگی شبکیه چشم پس از خیره شدن به رنگ نارنجی یا سرخفام خورشید رخ می دهد. گویا کسانی که این توضیح را مطرح کردندهیچ وقت درخش سبز را شخصا" مشاهده نکرده اند. درخش سبز تابش درخشانی است که تنها چند دهم ثانیه در افق ظاهر می شود. در حالی که اثر تصویر مکمل ناشی از خستگی شبکیه پس از چند ده ثانیه به تدریج محو می شود. هر چند گزارش هایی وجود دارد ناشی از آنکه افرادی که به طور گذرا به خورشید نگاه کرده اند نتوانستند درخش سبز را ببینند.ظهور درخش سبز در طلوع خورشید این فرضیه را با مشکل مواجه ساخته است چرا که در هنگام طلوع خورشید ابتدا درخش سبز مشاهده می شود و سپس لبه نارنجی خورشید از افق سر بر می آورد. عکسهای رنگی دقیقی که از درخش سبز گرفته شده است. فیزیکی بودن این پدیده را تضمین می کند. در بسیاری از موارد افراد اذعان کرده اند که درخشی که مشاهده کرده اند از تصویر گرفته شده واضح تر بوده است.در قرون گذشته سرنشینان کشتیها نظر جالبی را مطرح کرده اند،آنها اعتقاد داشتند که درخش سبز نتیجه عبور نور خورشید از میان قله امواج در افق است. اما مشاهده درخش سبز در خشکی و بالای کوهها نشان داد که این فرضیه نمی تواند درست باشد .
● چرا درخش ؟
پاسخ احتمالی علت این پدیده در شکست پرتوهای خورشید در جو زمین نهفته است. با کاهش ارتفاع مقدار شکست افزایش می یابد. اثر شکست باعث می شود که خورشید کمی بالاتر از محل واقعی خود به نظر برسد. ضریب شکست برای رنگ های مختلف فرق می کند. هر چه طول موج نور کمتر باشد ضریب شکست برای آن بیشتر خواهد بود بنابراین خورشید در رنگ آبی کمی بالاتر از خورشید در طول موج سبز و قرمز قرار می گیرد. مجاسبات نشان می دهد که به طور متوسط اختلاف شکست باعث می شود قرص خورشید در رنگ آبی ٢٠ ثانیه قوسی بالاتر قرار بگیرد. این مقدار خیلی کمتر از توان تفکیک چشم انسان است. بنابراین در صورت مهیا بودن شرایط رصدی فقط پرتو خیره کننده سبز یا آبی دیده خواهد شد. هر چند گزارشهایی وجود دارد که شاهدان ادعا کرده اند که درخش سبز تا ١ ۵ ثانیه دوام داشته است. در عرض های جغرافیایی بالا که معمولا" خورشید در افق قرار دارد،گاهی اوقات «کمان سبز» نیز دیده شده است .
● چرا سبز ؟
مطابق توضیح ارائه شده امکان به وجود آمدن درخش قرمز ،آبی نیز وجود دارد.پس چرا بیشتر از درخش سبز صحبت می شود؟ واقعیت اینکه درخش آبی نیز وجود دارد ولی مشاهده
● درخش آبی
آن حتی از درخش سبز نیز نادرتر است. مشاهده درخش احتیاج به افقی کاملا" تمیز دارد. معمولا پرتوهای آبی وبنفش خیلی یریع در جو پخش می شوند و دیگر اثر قابل مشاهده ای از آنها باقی نمی ماند. اگر شرایط ایده آل فراهم باشد انتظار داریم که در هنگام غروب خورشید به ترتیب درخش قرمز،زرد،سبز،آبی رخ دهد.(در هنگام طلوع خورشید ترتیب برعکس است.)در این بحث حساسیت طیفی چشم و توزیع انرژی خورشید در رنگ های مختلف مهم است. چشم انسان به رنگ سبز بیش از رنگ های آبی و قرمز حساس است. قله طیف خورشید نیز در محدوده سبز- زرد قرار دارد. بنابراین احتمال مشاهده درخش سبز به مراتب بیش از دیگر درخش هاست .
● مشاهد ه درخش سبز
برای مشاهده درخش سبز داشتن افقی کاملا" باز و صاف لازم است. رصد در کنار دریا یا بالای کوههای مرتفع می تواند چنین شرایطی را فراهم سازد. بسیاری از مردم با وجود داشتن شرایط مناسب رصدی موفق به مشاهده درخش سبز نمی شوند چرا که نمی دانند کی و به کجا نگاه کنند. استفاده از دوبین یا تلسکوپ برای مشاهده درخش سبز مفید است. معمولا" خورشید در افق آنقدر کم فروغ می شود که بتوان بدون فیلتر به آن نگاه کرد. اما ابتدا با نگاه لحظه ای از این مطلب مطمئن شوید. سعی کنید در زمان رصد تمرکز داشته باشید. به یاد داشته باشید که دوام درخش به اندازه یک چشم به هم زدن است! درخش فقط محدود به خورشید نمی شود. ماه و سیارات درخشان نیز ممکن است درخش داشته باشند چنانچه گاهی اوقات اثرات جالبی از سیاره زهره در افق دیده شده است که جالب توجه می باشد. عکاسی از درخش سبز دارای اهمیت زیادی است. شاید هم با مشاهده درخش سبز آنچنان مبهوت شوید که قدرت عکس العمل را از دست ببرید اما خاطره آن تا پایان عمر همرا ه شما خواهد بود .

تهیه و تنظیم : امیر حسن زاده
منبع : فصلنامه الکترونیکی انحمن علمی پژوهشی نجم شمال

منبع : ایرانیکا