آیت الله خالصی زاده :یک عمر مبارزه با انگلیس

آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان كند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی كه با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در كربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود. با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یك قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل كند
سی ام آذر سال ۱۳۴۲ پیكر عالم ربانی، مرجع مبارز وفقیه بادرایت حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد خالصی زاده در دل خاك مطهر صحن كاظمین آرمید.
شیخ محمد خالصی زاده به سال ۱۳۰۸ هجری قمری (۱۲۶۷ش) در شهر مقدس كاظمین چشم به جهان گشود و تحت توجهات پدرش، مرجع با تقوی حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد مهدی خالصی پرورش یافت، وی با برخورداری از دو نعمت خدائی، پدر عالم وهوش سرشار توانست در مدت كوتاهی مراحل مختلف علوم دینی نزد علمای برجسته زمان، آیات عظام شیخ مهدی مرایاتی، شیخ صادق خالصی، شیخ راضی خالصی، شیخ محمد حسین كاظمی، آخوند خراسانی‌ ومیرزا محمد تقی شیرازی (قدس سرهم) سپری كند و قبل از ۲۰ سالگی به درجهٔ اجتهاد برسد.
با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی اول وحمله تجاوزكارانه انگلستان به خاك عراق در سال ۱۹۱۴م، خالصی زاده نقش برجسته‌ای در مقابله با این حملات صلیبی ایفا نمود، ایشان ضمن حضور فعال در جبهه‌های جنگ در مناطق القرنه، هویزه، العماره و دیگر مناطق جنوبی عراق، مسئول هماهنگی میان نیروهای مجاهدین به رهبری علما و فرماندهی نیروهای نظامی عثمانی بود، ایشان با وجود اشغال بغداد از سوی نیروهای انگلیسی در سال ۱۹۱۷م از پای ننشست و با دیگر نیروهای باقیمانده به شهر موصل در شمال عراق عقب نشست، و تا پایان جنگ جهانی اول وتسلیم عثمانی در برابر بریتانیا به مبارزات خود ادامه داده است.
پس ازتوقف جنگ وصدور فرمان عفو عمومی ایشان ملازم پدر وآیت الله میرزا محمد تقی شیرازی دو عالم برجسته زمان شد ودر این برهه حساس از تاریخ كشور عراق یكی از دستیاران و مشاوران مرجعیت و رهبر نهضت اسلامی عراق بود، پس از اوجگیری مبارزات ملت مسلمان عراق بر ضد انگلیس، آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان كند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی كه با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در كربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود( ۱). با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یك قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل كند.
پس از اجتماع عظیم كربلا، آتش انقلاب شعله‌ور شد. نیروهای انگلیسی برای سركوب قیام ابتدا شهر كربلا مركز حضور رهبریت انقلاب به محاصره خود در آورده‌اند. حاكم نظامی شهر حله با ارسال نامه‌ای به میرزای شیرازی خواستار تحویل ۱۷ تن از سركردگان و فعالان قیام از جمله آیت الله خالصی زاده به نیروهای انگلیسی شد( ۲).
دو سال بعد، با فروكش كردن انقلاب، دولت انگلیس به دلیل نگرانی از تكرار قیام، به فكر تغییر شكل اشغال عراق از اشغال نظامی مستقیم به اشغال سیاسی افتاد.
آیت الله شیخ مهدی خالصی كه پس از رحلت میرزای شیرازی و شریعت اصفهانی زمام‌دار مرجعیت دینی و رهبری سیاسی شده بود به همراه فرزندش شیخ محمد خالصی زاده به جنگ نیرنگ‌های سیاسی انگلیس رفته‌اند. یكی از نقشه‌های استعماری انگلیس نامزدی شخصی دست نشانده به نام فیصل اول، فرزند شریف حسین حاكم حجاز و متحد اصلی بریتانیا برای پادشاهی عراق بود، آیت الله خالصی برای ناكام كردن این نقشه از آیت الله میرزا سید علی شیرازی فرزند آیت الله میرزا حسن شیرازی خواست تا خود را برای حكومت عراق كاندیدا كند، ولی ایشان به دلیل زهد وتقوایش ودوری گزینی از سیاست از پذیرفتن این پیشنهاد خودداری نمود. بناچار شرایطی به وجود آمد كه فیصل اول پادشاه عراق شد.
یكی دیگر از نقشه‌های شوم انگلیس پافشاری بر فیصل اول جهت عقد قرارداد خائنانهٔ قیمومیت بریتانیا بر عراق بود. از این رو آیت الله خالصی به همراه دیگرمراجع با صدور فتوای تحریم شركت عراقیها در انتخابات مجلس مؤسسان از یك سو و آیت الله خالصی زاده با رهبری مخالفتهای سیاسی وبرگزاری تظاهرات متعدد از سوی دیگر به مقابله با این نقشه پرداختند.
در نتیجه فعالیتهای آیت الله خالصی زاده ونقش مهم او در پیاده كردن منویات پدرشان، سرپرسی كاكس حاكم كل نظامی انگلیس در عراق شخصاَ دستور خروج خالصی زاده ظرف مدت ۲۴ ساعت از عراق را صادر كرد. معظم‌له در ۶ شهریور ۱۳۰۱ ش عراق را به سوی ایران ترك گفت. بدینسان اولین فصل از زندگانی ایشان به پایان ‌رسید وفصل جدیدی از مبارزات وی در ایران آغاز شد، ایشان در مدت ۲۷ سال تبعیدش در این كشور در ۹ شهر ایران؛ كرمانشاه، قصر شیرین، تهران، خواف، مشهد، تویسركان، نهاوند، كاشان ویزد همواره در تبعید، زندان ویا تحت اقامت اجباری بود. با این وجود توانست فعالیتهای فراوانی را انجام دهد.
آیت الله خالصی زاده با استقبال پرشور علما و اهالی تهران وارد این شهر شد، ایشان در بدو استقرارش در تهران برای نمایان ساختن فجایع وتجاوزات انگلیس در عراق «جمعیت نمایندگان عالی بین النهرین» را تأسیس نمود واسناد مربوطه را در كتابی به نام «مظالم انگلیس در بین النهرین» منتشر ساخت، كتاب مزبور توسط مجلس شورای ملی به چاپ رسید ودر مدت كوتاهی سه مرتبه تجدید چاپ شد( ۳). با تبعید آیت الله شیخ مهدی خالصی در سال ۱۳۰۳ش وخروج معترضانه مراجع نجف به سركردگی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و آیت الله نائینی، فعالیتهای سیاسی و دینی علامه خالصی زاده گسترش یافت، با تشدید این فعالیتها از راه برگزاری برنامه‌ها وسخنرانیهای منظم در مسجد سلطانی بازار تهران، «جمعیت مجتمعین مسجد سلطانی» تشكیل شد. این جمعیت سهم به سزائی در مبارزات سیاسی و فعالیتهای ضد انگلیسی در تهران داشت. تنظیم تظاهرات و اعتراضات گسترده علیه سیاست این دولت استعمارگر در جهان اسلام در مقابل سفارت آن كشور و مخابره خواسته‌های ملی به مجامع بین المللی از جمله فعالیتهای این جمعیت است. سر پرسی لورین وزیر مختار انگلیس در تهران طی تلگرافی به مقامات انگلیسی در لندن نوشته است:
«شیخ محمد خالصی عامل اساسی تحریكات علیه انگلیس در تهران است» (۴ ).
سخنرانیهای آیت الله خالصی زاده در مسجد سلطانی به حدی مهم بود كه توانست عده زیادی از اهالی پایتخت را به خود جذب كند، این سخنرانیها در برخی از روزنامه‌های وقت منعكس می شده و به سال ۱۳۰۲ش در كتابی به نام «مواعظ اسلامی» در خراسان به چاپ رسیده است. آقای نور الدین كیانوری دبیر كل حزب منحل توده در خاطرات خود در خصوص اجتماع مسجد سلطانی می نویسد:
«خالصی زاده مدتی در مسجد شاه سخنرانیهایی داشت وصحبتهای خیلی تند ضد انگلیسی می كرد، او توانسته بود عده زیادی را كه دشمن انگلیسی‌ها بودند واز قرارداد ۱۹۱۹م واز حاكمیت انگلیسی‌ها بر ایران دردمند بودند جذب خود كند. در آن زمان تریبون دیگری وجود نداشت. فعالیت نیروهای چپ وكمونیست ودیگران فوق العاده ناچیز بود، ولی خالصی زاده عده زیادی جوان پسر ودختر را جذب كرده بود، من آنقدر خاطرم هست كه خواهرم (اختر) به اتفاق همشاگردیهایش در این سخنرانیها شركت می كردند. آنها از صحبتها یادداشت بر می داشتند ویادداشتها را با هم معاوضه می كردند. من كه شاید ۸-۹ ساله بودم، این چیزها را می دیدم وبرایم جالب بود وبعد یك بار برادر بزرگترم (محمد علی) دست مرا گرفت وبا خودش برای شركت در یك راهپیمائی بزرگ برد كه خالصی زاده راه انداخته بود» (۵ ) .
یكی دیگر از فعالیتهای آیت الله خالصی زاده در تهران، مبارزه با نقشه جمهوریت رضاخان بود، ایشان دریافته‌اند كه هدف رضا خان از تغییر رژیم، پایه گذاری رژیم لائیك در ایران است، در این مبارزات آیت الله سید حسن مدرس از درون مجلس و علامهٔ خالصی زاده از بیرون آن فعالیت داشتند. این مبارزات سرانجام به وقایع مهم دوم فروردین ۱۳۰۳ و برگزاری تظاهرات یكصد هزار نفری مردم تهران انجامید. در آن روز سرنوشت ساز كه قرار بود مجلس برای رأی گیری درباره تغییر رژیم جلسه‌أی برگزار كند، رضاخان نخست وزیر ووزیرجنگ، آیت الله مدرس را در مجلس تهدید كرده بود وبه درگاهی رئیس شهربانی تهران دستور داده بود از نماز جماعت وسخنرانی خالصی زاده در مسجد شاه بازار جلوگیری كند.علامه خالصی زاده هنگام حضور برای اقامه نماز با درهای بسته مسجد مواجه شد، از آن رو عبای خود را وسط بازار انداخت ودستور داد مردم حاضر اذان سر دهند، با بلند شدن بانگ اذان حالت روحانی عجیبی بر حاضران حكم فرما شد، مردم خود را از هر سوی به این اجتماع عظیم رساندند. پس از اقامهٔ نماز جماعت تاریخی در خیابانهای اطراف بازار، خالصی زاده در سخنرانی مهمی مردم را در جریان توهین به مدرس در مجلس قرار داد واز جمعیت حاضر خواست كه به سوی مجلس راهپیمائی كنند. در میدان بهارستان میان مردم با رضاخان و عمالش درگیری به وجود آمد، آیت الله خالصی زاده به نمایندگی از جمعیت معترض وارد مجلس شد و با تدیّن نایب رئیس مجلس و خود رضاخان درگیر شد. در نتیجهٔ این حوادث جلسه رسمی مجلس تشكیل و رضاخان به خاطر توهین به مردم معترض مورد نكوهش رئیس مجلس قرارگرفت، از پست نخست وزیری استعفا داد و بلا فاصله تهران را به سوی بومهن ترك گفت، متعاقب آن با صدور بیانیه ای انصراف خود را از جمهوری اعلام نمود. ( ۶)
پس از این رویدادها رضاخان تصیم گرفت مخالفان اصلی خود را از سر راه بردارد، ابتدا با طراحی نقشهٔ ترور خالصی زاده و تیر اندازی فرد ناشناسی به سوی معظم له در تهران سعی در از بین بردن ایشان داشت ( ۷). متعاقب آن پس از حادثه مشكوك«ترور ماژور ایمبری» سركنسول امریكا در تهران در قضیه سقاخانه، آیت الله خالصی زاده به تهمت مشاركت و تحریض به هنگام بازگشت از نماز مغرب وعشا دستگیر وبه شهر خواف در مرز افغانستان تبعید ودر قلعهٔ هولناك آن شهر زندانی شده است. از آن پس ایشان در حدود ۲۷ سال توقف در ایران همواره در حال تبعید، زندان ویا تحت اقامت اجباری به سربرد، از جمله در شهرهای مشهد مقدس به مدت دو سال (ایشان در آن شهر شاهد به شهادت رسیدن پدرش حضرت آیت الله شیخ مهدی خالصی به وسیلهٔ زهر توسط عمال كنسولگری انگلیس در خراسان بود) سپس به تهران بازگشت و چهار سال در این شهر توقف كرد ودر چند نوبت دستگیر و بازداشت شد، آنگاه به تویسركان تبعید شد و مدت ۱۴ سال در شهرهای تویسركان و نهاوند گذراند، در كاشان ۲ سال، در تهران ۲ سال دیگر و در یزد ۳ سال در حال تبعید بود ( ۸).
این فشارها وگرفتاریها ذره‌ای از عزم استوار وایمان راسخ حضرتش نكاست، چون كوه پایدار در حال مبارزه با دو پهلوی وادای وظیفه شرعی ودینی خود بود. خلاصه فعالیتهای معظم له در این برهه:
▪ دعوت برای برگزاری كنگرهٔ اسلامی در تهران با حضور سران كشورهای اسلامی جهت بررسی مشكلات جهان اسلام.
▪ برنامه ریزی و نامه نگاری با مسئولین عربستانی برای تعمیر قبرستان بقیع در مدینهٔ منوره.
▪ فعالیت برای احیای حوزهٔ علمیهٔ شهر مقدس مشهد در زمان حضور پدرشان آیت الله شیخ مهدی خالصی در آن شهر.
▪ مشاركت در تنظیم وفهرست برداری منابع خطی كتابخانهٔ آستان قدس رضوی.
▪ مبارزه با بدعتها وخرافاتی كه پیرامون دین مبین اسلام ومذهب تشیع را گرفته است. این قسمت از مبارزات معظم له را می توان دشوارترین وپر رنجترین قسمت مبارزات او به شمار آورد.
▪ مبارزه با فرقه های منحرف، ومناظره با پیروان ادیان و عقاید مختلف به هدف بیان حقیقت اسلام.
▪ بازسازی قبرستان حیقوق پیامبر در شهر تویسركان.
▪ شناسائی و معرفی معجزهٔ حفظ كل قرآن كریم توسط مرحوم كربلائی محمد كاظم ساروقی كشاورز بیسوادی كه یك شبه حافظ كل قرآن كریم شد، و اعزام ایشان نزد مراجع نجف جهت معرفی به جهان اسلام.
خلاصه این رویداد این است كه همزمان با تبعید آیت الله خالصی زاده در تویسركان، معظم له به دنبال دریافت خبری مبنی بر عزم رضا شاه بر چاپ نسخه‌ای تحریف شده از قرآن كریم، اقدام به حفظ قرآن كریم می نماید، روزی حضرتش در مزرعه ای درحال مرور محفوظات خود با صدای بلند بود كه در همان لحظه كربلائی محمد كاظم ساروقی درحال عبور از روبروی این مزرعه بود، كربلائی كاظم اشتباه آیت الله خالصی را تصحیح نمود، مرحوم خالصی زاده كه از معجزهٔ حفظ قران كربلایی مطلع می شود، از او می خواهد مدتی در تویسركان درنگ كند تا حفظ قرآن را با وی مرور كند واز آن حافظ الهی بهره‌مند شود، سپس ایشان را برای معرفی به جهان اسلام به همراه نامه‌ای به نجف گسیل داشتند(۹ ).
▪ احیای حوزه‌های علمی شهرهای كاشان ویزد.
▪ بازپس گیری موقوفات غارت شده توسط رژیم پهلوی در شهرهای كاشان ویزد.
▪ احیای نماز جمعه در شهرهای محل تبعید خودشان.
▪ پایه گذاری نماز جمعه در شهرری.( ۱۰)
▪ مخالفت شدید با انتقال جسد رضا شاه برای دفن در ایران.(۱۱ )
▪ انتشار روزنامه‌های متعدد در تهران: لواء بین النهرین (۱۳۰۲ش)، اتحاد اسلام (۱۳۰۳ش)، ومنشور نور (۱۳۲۴ش).
آیت الله العظمی خالصی زاده دارای تألیفاتی در زمینه‌ فقه، تفسیر، اصول فقه، تاریخ ودیگر علوم دینی است. ‌از جمله این تالیفات:
آئین دین یا احكام اسلام (رساله عملی خلاصه) / آئین جاویدان (رسالهٔ عملی همراه با بیان اسرار احكام)/ رساله الجمعه (ارمغان الهی)/ معارف محمدیه / تفسیر هدی وشفاء / خرافات شیخیه وكفریات ارشاد العوام / راهزنان حق وحقیقت (در رد كتاب ماركسیستی نگهبانان سحر وافسون) / اسرار پیدایش شیخیت وبابیت وبهائیت / نظام عائله اسلامی (خطی ـ درباره احكام خانواده اسلامی) / كشف الاستار (در رد كتاب اسرار هزار ساله حكمی) / خدا در طبیعت (حاشیه وتعلیق بر كتاب ستاره شناس فرانسوی كامیل فلاماریون) / مواعظ اسلامی (مجموعه سخنرانیهای مسجد سلطانی تهران) / مظالم انگلیس در بین النهرین / حقیقت حجاب در اسلام / خواص روزه / العروبهٔ فی دار البوار / النیروز. وتألیفات دیگر به دو زبان فارسی وعربی است.
سرانجام مبارزات آیت الله العظمی خالصی زاده در ایران تبعید مجدد ایشان به عراق از سوی رژیم محمد رضا پهلوی در ۱۳ آبان ۱۳۲۸ش بود. ایشان در عراق نیز راه مبارزه با رژیمهای مستبد آن كشور را در پیش گرفته است، به ویژه در زمان حكومت مستبد عبد الكریم قاسم كه به وسیله تقنین وتصویب قوانین مخالف شرع اسلام وحمایت از كمونیستیهای عراق جهت تبلیغ كمونیسم و قتل وحشیانه مردم دشمنی خود را با دین آشكار ساخته بود. نتیجه این مبارزات نیز زندان و اقامت اجباری و مسمومیت بود. این مرجع مبارز، و عالم خستگی ناپذیر سرانجام در نتیجهٔ یكی از این مسمومیتها به سختی بیمار شد، و روز به روز بر بیماری او افزوده می شد تا این كه در آغازین ساعات روز جمعه ۳۰ آذر ۱۳۴۲ موافق با ۱۹ رجب ۱۳۸۳ قمری در سن ۷۵ سالگی در بغدادجان به جان آفرین داد وروحش به سوی فردوس برین شتافت. پیكر این عالم باتقوی پس از تشیع مهیبی در حجره دوران طلبگی در صحن مطهر كاظمین به خاك سپرده شد.، مجالس سوگواری متعددی در سوگ ایشان برگزار گردید، ودر یزد نیز مجلس ختمی از سوی شهید محراب آیت الله صدوقی منعقد شد.
خدایش بیامرزاد.

پژوهشگر: اسلام دباغ
پی نوشت‌ها:
- آل فرعون، فریق مزهر: الحقائق الناصعه فی الثوره العراقیه عام ۱۹۲۰م، ص۱۵۸-۱۴۹، بغداد ۱۹۵۲م.
- كفائی، عبد المجید: مرگی در نور، ص۴۱۶، تهران۱۳۵۹ش.
- دكتر حائری در تشیع ومشروطیت دربارهٔ كتاب مظالم انگلیس می نویسد: ((این كتاب كوتاه ولی سودمند می باشد، تا آنجا كه ما آگاهی داریم مظالم از كتابهای انگشت شماری است كه گزارش رویدادهای مربوط به خیزش علمای ایرانی مقیمم عراق را تا تبعید آنان به ایران دنبال می كند)). تشیع ومشروطیت ص۲۰۴-۲۰۳، تهران۱۳۶۴ش.
- ادارهٔ اسناد محرمانه انگلیس، سند شماره : F.O.۵.۳۷۱/۹۰۴۷
- كیانوری، نور الدین: خاطرات نور الدین كیانوری ص۲۹-۲۸ / و روزنامه اطلاعات اطلاعات ضمیمه) شماره ۱۹۷۹۲ دوشنبه ۲۳ آذر ۱۳۷۱ ص۳ و ۶
- مستوفی، عبد الله: شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی واداری دورهٔ قاجاریه، ج۳، ص۵۹۵، تهران۱۳۴۱ش.
- روزنامه قانون سال ۳ شماره ۳۱ (چهارشنبه ۳ رمضان ۱۳۴۲ ـ ۲۰ حمل ۱۳۰۳).
- نگاه كنید: الدباغ، هاشم: صفحات مشرقه من الجهاد الدینی والسیاسی لعلماء العراق الامام الشیخ محمد الخالصی، ص۱۴۱ به بعد، تهران۱۳۷۷ش
- نگاه كنید: معجزه قرآن در عصر حاضر، زندگینامه كربلایی كاظم ـ حمید رضا مرادی ، نور علی نور۱۳۸۰/ و معجزه قرآن، كربلائی كاظم مرد بیسوادی كه ناگهان حافظ قرآن كریم شد ـ سید ابو الفتح دعوتی، دفتر نشر معارف اسلامی ۱۳۷۶.
- مركز اسناد ملی – اسناد نخست وزیری / اسناد متعلق به آیت الله خالصی زاده.
- تفرشی، مجید و طاهر احمدی، محمود: گزارشهای محرمانه شهربانی ۲۶-۱۳۲۴، ج۱، ص۶-۲۶۵و ۲۹۱، تهران۱۳۷۱.
مطالب مرتبط:
کتاب:شیخ محمد خالصی‌زاده، روحانیت در مصاف با انگلیس
مقاله:میرزای شیرازی، پرچمدار نهضت استقلال‌طلبی عراق

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی