پای تخته پیر می شوند

حتما شما هم شنیده‌اید که معلمی شغل انبیاست. و باز هم حتما شنیده‌اید که لازمه این حرفه عشق و علاقه به آن است و شاید خیلی از ما در آرزوهای دوران کودکی مان خود را معلم تصور می‌کردیم.
● اما آیا می‌دانید این حرفه با چه مشکلاتی همراه است؟
قرار گیری در معرض عوامل استرس‌زا و گاه حساسیت‌های پوستی و تنفسی از جمله مشکلات معلمان است. معلم‌ها در طول ساعات کاری خود مجبورند مدت زیادی را بایستند، در معرض گچ و گرده‌های حاصل از آن هستند، استرس و فشار کاری بالایی را تجربه می‌کنند و در کنار همه اینها بسیاری از معلم‌ها دارای دو و حتی سه شغل هستند. بسیاری از آنها بعد از ساعات کاری خود به تدریس خصوصی و یا کارهایی کاملا غیر مرتبط با تدریس روی می‌آورند.
دکتر ماریا مظاهری، متخصص طب کار و بیماری‌های شغلی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکل کاری آموزگاران را وجود عوامل مختلف استرس‌زای شغلی دانست و گفت: اگرچه نمی‌توان مسائل جسمی و فیزیکی را نادیده گرفت اما عوامل استرس‌زای شغلی مهم‌ترین مشکل کاری آنها محسوب می‌شود.
این در حالی است که استرس شغلی تاثیرات تخریب کننده‌ای از نظر فیزیکی، ذهنی و یا هیجانی به همراه خواهد داشت. این استرس‌ها زمانی ایجاد و تشدید می‌شود که فرد احساس رضایت و انگیزه کامل از کار و تلاش خود نداشته و تصور کند که در این زمینه به اهداف شخصی خود دست نیافته‌است. افرادی که دارای شغل‌های امدادی و یاری رساننده در جامعه هستند مانند معلم‌ها بیشتر در معرض ابتلا به این فرسودگی هستند. فرسودگی شغلی به معنای فقدان انرژی و نشاط است و فرد مبتلا به فرسودگی شغلی احساس کسالت‌آمیزی نسبت به انجام رفتار شغلی نشان می‌دهد.
فرسودگی شغلی حالتی است که در فرد شاغل به وجود می‌آید و پیامدی از فشار شغلی دائم و مکرر است. در این وضعیت فرد در محیط کار خود به دلیل عوامل درونی و بیرونی احساس فشار می‌کند که گاه ممکن است این فشار به احساس فرسودگی فرد بینجامد.
این افراد گاهی تفریحات و اهداف مهم زندگی خود را ترک می‌کنند. در برخی افراد هم این بیماری انگیزه شغلی را در آنها کاهش داده و یا تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در برخی از مبتلایان به فرسودگی شغلی علاوه بر کاهش انرژی و احساس خستگی نشانه‌هایی مانند سردرد، تهوع و کم خوابی تغییراتی در آداب غذایی مشاهده می‌شود.
● مراقب استرس‌های شغلتان باشید
فرسودگی شغلی آن نوع فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی و استرس‌های مربوط به شغل و محیط توام باشد. به عبارت دیگر فرسودگی شغلی پاسخی تاخیری به عوامل استرس‌زای مزمن هیجانی و بین فردی در حیطه مشاغل است.
بر اساس نظر مازلاک فرسودگی شغلی سندرمی است که در پاسخ به فشار روانی مزمن به وجود می‌آید و شامل سه جزء خستگی یا تحلیل عاطفی، از خود بیگانگی یا مسخ شخصیت، فقدان موفقیت فردی یا پیشرفت شخص است و بیشتر در میان انواع مشاغل مدرسان و یاری دهنده نظیر مشاوران، معلمان، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران و مواردی از قبیل این مشاغل بیشتر مشاهده می‌شود و این امر احتمالا معلول نوع وظایف و مسوولیت‌های این‌گونه مشاغل است.
فرسودگی شغلی با فشار، گمگشتگی نقش و ضعف عملکرد شغلی همراه است و علت آن در دو جنبه فردی و سازمانی مطرح می‌شود.
دریک نظر عمومی چنین مطرح می‌شود که بهترین و آرمانگراترین افراد دچار فرسودگی شغلی می‌شوند یعنی افراد دچار فرسودگی شغلی، افرادی هستند که برای رسیدن به آرمان‌ها و معیارهای کاری خود، بیش از حد تلاش می‌کنند اما وقتی می‌بینند فداکاری‌ها و تلاش‌هایشان برای رسیدن به اهدافشان کافی نبوده است دچار فرسودگی و حتی دچار بدبینی می‌شوند.
نظر دیگر این است که فرسودگی شغلی نتیجه نهایی در معرض فشارهای شغلی مزمن و طولانی مدت قرار گرفتن است. در نتیجه، فرسودگی شغلی بیشتر در بین افرادی شایع است که مدت بیشتری در یک شغل اشتغال داشته‌اند تا افرادی که به تازگی شغلی را انتخاب کرده‌اند.
فرسودگی شغلی یک تجربه فردی و در عین حال خاص زمینه‌های کاری است. متاسفانه بسیاری از معلمان به دلایل اقتصادی و ... چند شغله هستند مسوولیت‌های مختلفی را قبول می‌کنند که این امر خود زمینه ساز ابتلای فرسودگی شغلی در آنهاست.
شخصی که به طور همزمان مسوولیت‌های متعارضی را دارد دچار این احساس خواهد شد که به چنین جهت کشیده می‌شود. این فرد مجبور است چندین کار را با هم انجام دهد و این مساله باعث خستگی از کار و در نتیجه فرسودگی شغلی می‌شود. از طرف دیگر برخی از افراد نمی‌توانند به پیشنهادهای مختلفی که به آنها می‌شود نه بگویند و در نتیجه مسوولیت‌ها و وظایف زیادی را بر عهده خواهند گرفت و همین امر یکی دیگر از عوامل زمینه ساز ابتلا به فرسودگی شغلی محسوب می‌شود.
نتایج مطالعات حاکی از این است که شیوع استرس شغلی در بین معلمان مقطع ابتدایی نسبت به معلمان مقطع متوسطه بیشتر است. این در حالی است که بر اساس این تحقیقات مهم‌ترین پیامدهای معلمان مقطع ابتدایی شامل عدم رضایت شغلی، خستگی، تحقیرشغل خود و بی‌تفاوتی نسبت به شغل بود و برای معلمان مقطع متوسطه مهم ترین پیامدها در زمینه بهداشت روانی به صورت نشانه‌های جسمانی، اضطراب و بی‌خوابی و عدم کفایت در نقش‌های اجتماعی و افسردگی بود.
● راه‌های مقابله با فرسودگی شغلی
برای مقابله با فرسودگی شغلی راه‌های مختلفی وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم؛ قبل از هر چیز سعی کنید استرس‌های قابل کنترل محیط کارتان را کاهش دهید. اما به یاد داشته باشید که شما به تنهایی نمی‌توانید از پس همه مشکلات و رفع همه استرس‌ها بر آیید پس باید با برخی از آنها هم کنار بیایید. برای این کار بهتر است از یک مشاور کمک بخواهید. مشاور به شما کمک خواهد کرد تا با تغییر نگرش‌های منفی و تقویت اعتماد به نفستان بهتر با مسائل روبه‌رو شوید. در این زمینه کمک‌ها و حمایت‌های عاطفی و روانی خانواده، دوستان، همکاران و برنامه‌ریزی مناسب مسوولان هم بسیار کارساز خواهد بود.
● مدارس چند شیفته و استرس مضاعف
دکتر ماریا مظاهری با بیان اینکه گاه از آموزگاران برحسب روش تدریس خود مجبورند ساعات طولانی ایستاده باشند، اظهار داشت: خستگی پا، فشار به کمر و پشت در اثر نشستن‌های طولانی از مشکلات جسمی و فیزیکی معلمان است؛ همچنین حساسیت‌های پوستی یا تنفسی در اثر تماس طولانی با گچ از دیگر مشکلات معلمان است.
وی در ادامه می‌گوید: در مناطق سردسیر و گرمسیر گاهی حتی وسایل سردکننده و گرم‌کننده مناسبی در کلاس‌ها وجود ندارد و معلمان مجبورند که در این شرایط به تدریس بپردازند.
دکتر مظاهری ادامه داد: در برخی موارد مطالب زیادی باید در طول سال تدریس شود و از ابتدای سال بنا به تجربه هر ساله، آموزگاران نگران به اتمام نرساندن مطالب لازم می‌شوند در این موارد برخی معلمان سعی به برگزاری کلاس‌های جبرانی می‌کنند تا مطالب را به طور کامل تدریس کنند.
وی خاطر نشان می‌کند: این امر باعث وارد آمدن فشار به معلمان می‌شود که این قضیه به ویژه در مدارس چند شیفته به دلیل ساعات کم کلاس و پایان سال تحصیلی بارزتر است.
این متخصص طب کار و بیماری‌های شغلی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت یادآور می‌شود: از مشکلات دیگر، پرجمعیت بودن کلاس‌هاست که فشار کاری معلمان را از تمامی جهات، افزایش می‌دهد؛ یکی از مهم‌ترین مسائل در این کلاس‌ها، توانایی حفظ آرامش است که با توجه به مسائل و روحیات نسل جدید، این مساله از مهم‌ترین درگیری‌های آموزگاران است.
دکتر مظاهری در پایان خاطرنشان کرد: از دیگر مسائلی که آموزگاران را تحت فشار قرار می‌دهد و شاید امروزه با شیوع بیشتری دیده می‌شود، تقاضای غیرمنطقی والدین و یا حتی مسوولان مدرسه برای اضافه کردن نمره به شاگردی است که از دید معلم، استحقاق دریافت آن را ندارد.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز