یک ردیف مروارید سفید با اردتودنسی

شما هم از پدر و مادرهایی هستید كه از <خرگوشی بودن> دندان‌های فرزندتان نگرانید و نمی‌دانید از كی و از چه زمانی ‌باید به متخصص ارتودنسی مراجعه كنید و درمان ارتودنسی را شروع كنید؟ و یا شاید خود شما از نامرتبی دندا‌ن‌ها و جلوزدگی فكتان، ناراضی هستید، اما تصور می‌كنید دیگر از شما برای درمان ارتودنسی، گذشته است! به هر حال اگر هر سوالی درباره ارتودنسی دارید، خواندن این گفتگو با استاد و مدیر گروه بخش ارتودنسی دانشكده دندانپزشكی دانشگاه شهید بهشتی و استاد گروه ارتودنسی دانشگاه آزاد اسلامیرا به شما پیشنهاد می‌كنیم.
●‌ از این جا شروع كنیم كه ارتودنسی به عنوان شاخه‌ای از علم دندانپزشكی، چیست و به درما‌ن كدامیك از مشكلات دندانی می‌پردازد؟
▪ ارتودنسی با پیشرفت‌هایی كه در سال‌های اخیر رخ داده است، امروزه معنای اصلی و اولیه خودش را ندارد. ارتودنسی كلاسیك به تصحیح و تنظیم موقعیت دندان‌ها اطلاق می‌شد ولی در دهه اخیر این معنی كل ارتودنسی را پوشش نمی‌دهد. امروزه ارتودنسی به اصلاح تمام ناهنجاری‌های <دندانی-فكی-صورتی> می‌پردازد. ارتودنسی علم و هنری است كه رابطه بین دندان‌ها و اسكلت صورت و عضلات صورت را با یكدیگر هماهنگ می‌كند، چون اگر هر گونه اختلالی در هر یك از اجزاء این مجموعه به وجود آید، می‌تواند كل این مجموعه را تحت تاثیر قرار دهد.
● به‌ نظر شما كودكان از چه سنی باید درمان ارتودنسی را شروع می‌كنند؟
▪ ناهنجاری‌های دندانی و اسكلتی و مادرزادی بسیار متنوعی وجود دارند كه اگر كسی به آنها مبتلا باشد، نیازمند درمان ارتودنسی خواهد بود. از نامنظمی و نامرتبی دندان‌ها كه به دلیل كمبود فضا برای رویش دندان‌ها در فك به وجود می‌آید، تا مشكلات و ناهنجاری‌های اسكلت فك‌ها. در این میان ناهنجاری‌های مادرزادی مانند شكاف لب و كام وجود دارند كه در بخشی از فرآیند درمان، نیاز به درمان ارتودنسی وجود دارد. مشكلی كه اكثر بیماران با آن روبرو هستند، همان مشكلات دندانی و نامرتبی دندان‌هاست.
زمان مناسب برای شروع درمان اردتودنسی برای این افراد سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی است، چون در این سنین دندان‌ها در حال رویش فعال هستند. اما در مورد بیمارانی كه مشكلات اسكلتی دارند؛ به عنوان مثال فك بالایشان جلوتر از موقعیت طبیعی است و یا برعكس فك پائین عقب‌تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته است، بهترین زمان برای شروع درمان سال‌های آخر قبل از بلوغ است چون می‌توان از بلوغ برای درمان این ناهنجاری‌ها استفاده كرد. بنابراین سن ۹ سالگی برای دختر خانم‌ها و سن ۱۱ سالگی برای پسرها را برای این دسته از بیماران توصیه می‌كنیم، در این سنین كودكان در اواخر دوره دندانداری مختلط یعنی دوره‌ای كه هم دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی در دهان بیمار وجود دارند، هستند و به علاوه سرعت رشد در كودكان در قله خود قرار دارد.
● با توجه به مطالبی كه گفتید، اگر پدر و مادری ندانند مشكل فرزندشان اسكلتی و یا دندانی است، به نظر شما در چه سنی باید برای نخستین بار و برای گرفتن مشاوره، فرزندشان را نزد متخصص ارتودنسی بیاورند؟
▪ ‌من اعتقاد دارم در سن ۶سالگی كه همزمان با رویش اولین دندان آسیاست، بهتر است كودك توسط یك متخصص ارتودنسی معاینه شود تا تابلویی از آینده بیمار برای والدین تصویر شود، به این ترتیب وضعیت مشكلات بیمار در آینده به والدین گوشزد می‌شود و اگر قرار است در سن مشخصی اختلالی برای كودك به وجود آید، پیش‌بینی شده و اقدامات پیشگیری و درمانی به موقع انجام خواهد گرفت. این مشاوره فقط با هدف هدایت والدین انجام می‌گیرد و درمان‌های ارتودنسی معدودی لازم است از این سن آغاز شود.
● این روزها، در كنار جراحی‌های زیبایی، درمان‌های ارتودنسی در میان بزرگسالان نیز مد شده است. آیا افراد بزرگسال هم می‌توانند ارتودنسی كنند و شامل چه درمان‌هایی است؟
▪‌ امروزه، بیماران بزرگسال نسبت به گذشته بسیار زیادتر شده‌اند و به نظر من بسیار مطلوب است كه بتوان با اصلاح نامنظمی دندان‌ها و موقعیت فك‌ها، زیبایی و اعتماد به نفس را به افراد بازگرداند. در این دوران معمولا اصلاح ناهنجاری‌ها با یك پلاك ارتودنسی ساده امكان‌پذیر نیست و معمولا نیاز به درمان‌های ارتودنسی ثابت مانند براكت و سیم است. به علاوه در برخی از بیماران پس از اقدامات فوق، جراحی فك ضرورت پیدا می‌كند. اگر بیماری مشكلات لثه‌ای، تحلیل استخوان و بیماری‌های سیستمیك مانند دیابت و ... نداشته باشد، درمان ارتودنسی از نظر حل مشكلات دندانی در هر سنی امكان‌پذیر است.
● مگر كسانی كه بیماری قند یا سایر بیماری‌های سیستمیك دارند، ممكن است دچار چه اختلالی در درمان ارتودنسی‌شان بشوند؟
▪ برای حركات ارتودنسی از نیروهای ارتودنسی استفاده می‌كنیم، این نیروها چه از نظر مقدار و چه از نظر زمان مشخص‌اند. در بیماری دیابت فرآیند تشكیل و تحلیل استخوان مختل شده و تحلیل استخوان پیشی می‌گیرد. درمان ارتودنسی به گونه‌ای است كه باید در حین حركت دندان، استخوان در یك طرف دندان تحلیل برود و در طرف دیگر تشكیل شود تا دندان در موقعیت جدید تثبیت شود. اما در دیابت تحلیل استخوان تشدید شده، و حركات ارتودنسی موجب لقی دندان‌ها می‌شود.
● آیا بیماران بزرگسال نتیجه قطعی از درمان خود خواهند گرفت و یا بیماران كم‌سن و سال‌تر درمان موفق‌تری خواهند داشت؟
▪ مسلما اگر بیماران كه مشكل اسكلتی در فك‌هایشان دارند، در سنین رشد و حوالی بلوغ به متخصص ارتودنسی مراجعه كنند، درمان موفق‌تری خواهند داشت و می‌توان از فرآیند رشد در درمان ارتودنسی استفاده كرد. در بیماران بزرگسال، اگر مشكل دندانی است می‌توان با درمان‌های غیرجراحی مانند براكت و سیم مشكل را حل و دندان‌ها را مرتب كرد ولی اگر مشكل مربوط به اسكلت فك‌ها باشد، در یك فرد بالغ باید نخست مشكلات دندانی را با ارتودنسی اصلاح و به دنبال آن با جراحی موقعیت فك‌ها را اصلاح كرد.
● آقای دكتر! درمان ارتودنسی چه مدت طول می‌كشد و یك بیمار چه مدت باید از یك پلاك ارتودنسی استفاده كند؟
▪‌ اگر یك بیمار در سن مناسب،‌ درمان ارتودنسی را شروع كند حدود ۱/۵ تا ۲ سال طول مدت درمان ارتودنسی او خواهد بود. البته به دنبال آن برای حفظ نتایج درمان، باید برای مدت مشخصی از دستگاه‌های (پلاك‌های) ارتودنسی‌ <نگاهدارنده> استفاده كند. استفاده از این پلاك‌ها برای حفظ و تثبیت موقعیت جدید دندان‌ها لازم است. بنابراین به طور متداول یك درمان ارتودنسی ۲ تا ۲/۵ سال طول می‌كشد.
● بنابراین این پلاك‌‌های نگهدارنده را چه مدت پس از ردیف شدن دندان‌ها باید استفاده كرد؟
▪ مدت استفاده از این پلاك‌ها بستگی دارد به مشكل و ناهنجاری‌های بیمار. گاهی ضمن انجام درمان ارتودنسی، عامل مسبب ناهنجاری دندانی و فكی را برطرف می‌كنیم، در این صورت زمان استفاده از پلاك نگهدارنده حداقل است ولی اگر عامل مسبب ناهنجاری هنوز وجود داشته باشد، زمان استفاده طولانی‌تر است، چون عامل مسبب هنوز پابرجا است.
● اگر از این پلاك‌های نگهدارنده استفاده نشود و به محض ردیف شدن دندان‌ها، پلاك‌ ارتودنسی كنار گذاشته شود، چه اثری بر روی نتایج درمان ارتودنسی خواهد داشت؟
▪ اگر استفاده نشود، ناهنجاری دندانی خیلی سریع باز می‌گردد و دندان‌های ردیف شده، سریع به وضعیت اولیه خود باز می‌گردند. بنابراین تا هنگامی كه الیاف لثه‌ای و استخوان به طور كامل و بالغ در اطراف دندان در موقعیت جدید تشكیل نشده‌اند، باید از این دستگاه‌ها استفاده كرد تا دندان در موقعیت جدید و صحیح خود حفظ و تثبیت شود.
● چه مشكلات و ناهنجاری‌هایی باید در دندان‌ها و فك‌های ما وجود داشته باشد كه درمان ارتودنسی ضرورت پیدا كند؟ ‌
مشكلات دندانی و فكی به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شوند.
۱) مشكلات دندانی كه علت آن كمبود فضا برای رویش دندان‌ها در قوس فكی است. كمبود فضا در قوس فكی می‌تواند ناشی از كشیدن و خارج كردن زودهنگام دندان شیری باشد كه باعث می‌شود دندان‌های اطراف به فضای خالی دست‌اندازی كرده و دندان دائمی فضای كافی برای رشد پیدا نكرده و خارج از قوس دندانی رویش پیدا كند و نمای دندان‌ها را نامرتب كند. علت دیگر نامرتبی دندان‌ها، عادت‌های دهانی كودكان مانند مكیدن انگشت است كه دندان‌های جلویی فك بالا را به سمت بیرون دهان و دندان‌های جلویی فك پائین را به سمت داخل دهان، جابه‌جا می‌كند.
۲) مشكلات اسكلتی كه گر چه عوامل محیطی در آن دخیل اند ولی ۷۰ تا ۸۰ درصد علت آن مسائل وراثتی است و تاثیر عوامل محیطی را تشدید می‌كند.
● بنابراین اگر والدین دارای ناهنجاری‌هایی در اسكلت فك‌ خود باشند، ممكن است فرزندانشان نیز درگیر شوند؟
▪‌ صد‌درصد. این ناهنجاری‌ با شدت‌های متفاوت در فرزندانشان بروز می‌كند. بعضی افراد پس از ارتودنسی احساس می‌كنند، دندان‌هایشان لق شده است.
● آیا ارتودنسی عوارضی هم دارد؟
▪ عدم توجه به یك سری مسائل، عوارض جبران‌ناپذیری را برای بیماران به دنبال خواهد داشت. یكی از این موارد استفاده از نیروهای نامناسب و بیش از اندازه برای حركت دادن دندان‌هاست. برای حركت دادن هر دندان ۱۰۰ تا ۱۲۰ گرم نیرو لازم است كه اگر مقدار و یا زمان اعمال این نیروها كنترل نشده باشد، باعث تحلیل ریشه دندان و تحلیل استخوان فك و در نهایت لقی دندان‌ها می‌شود. بخشی از این كنترل برعهده دندانپزشك و متخصص ارتودنسی است و بخش دیگر آن برعهده خود بیمار است و به همكاری او برمی‌گردد.
بنابراین اگر قرار است پیچ پلاك ارتودنسی را ۲ بار در هفته و به مقدار مشخصی باز كند، دقیقا همان كار را انجام دهد و یا اگر قرار است یك ماه بعد به دندانپزشك مراجعه كند، این ملاقات را چند ماه به تاخیر نیندازد چون در تمام این مدت نیروها از طرف پلاك‌ها و سیم‌ها و براكت‌ها به دندان‌ها اعمال می‌شوند و میزان این نیروها بیش از حد لازم است و موجب عوارض بسیاری می‌شود.
● آقای دكتر، شما چه توصیه‌هایی برای كسانی كه از پلاك‌های ارتودنسی و یا براكت و سیم استفاده می‌كنند، دارید؟
▪‌ براكت و سیم بر روی دندان‌ها، محل مناسبی برای گیر مواد غذایی است و در صورتی كه اطراف آنها به خوبی مسواك زده نشده و تمیز نشود، باعث پوسیدگی‌های گسترده بر روی تمام دندان‌ها خواهد شد.
كسانی كه پلاك ارتودنسی دارند باید مرتب از آن استفاده كنند چون اگر فقط گاه‌گاهی پلاك ارتودنسی را در دهان بگذارند، دندان‌ها در طول زمان عدم استفاده از پلاك‌، جابه‌جا شده و پلاك به سختی در محل خود قرار می‌گیرد و سفت‌تر از حالت اولیه خواهد بود. بنابراین به دندان‌ها نیروهای نامناسب و مخرب وارد كرده و آنها را به موقعیت صحیح هدایت نمی‌كند.‌

گفتگو با دكتر مرتضی اردوبازاری مدیر گروه بخش ارتودنسی دانشكده دندانپزشكی دانشگاه شهید بهشتی
‌‌ گلرخ ثریا

منبع : روزنامه سلامت