مولوی و تسخیر آمریکا

استیو هولگیت خبرنگار گزارشهای ویژه واشنگتن که از سوی وزرات خارجه آمریکا منتشر می شود، در مطلبی تحت عنوان مولوی شاعر ایرانی آمریکا را تسخیر می کند از شهرت روز افزون مولانا جلال الدین محمد بلخی در آمریکا می نویسد و آن را مدیون ترجمه اشعار او توسط یک شاعر و استاد پیشین ادبیات در آمریکا می داند. کلمن بارکس مترجم اشعار مولانا به خبرنگار گزارشهای ویژه واشنگتن گفته است که اشعار مولوی پاسخگوی نیاز معنوی و روحی آمریکایی هاست و این یکی از عواملی است که بسیاری را در آمریکا شیفته اشعار مولانا ساخته است.آنچه در زیر می خوانید ترجمه ای است از این مقاله.
مولوی آمریکا را تسخیر می کندمولوی یکی از محبوب ترین شعرا در آمریکاست و گرچه تا دهسال پیش کمتر کسی با او آشنایی داشت اما اکنون در سراسر دانشگاههای آمریکا کلاسهایی برای شناخت آثارش تشکیل شده است و درقسمت فرهنگی روزنامه های اکثر شهرهای عمده آمریکا از جلسات شعرخوانی و سخنرانی درمورد او یک خبر یا آگهی به چشم می خورد.
آنچه میزان محبوبیت بالای او را بیشتر آشکار می سازد تنظیم آهنگ بر روی اشعار او از سوی گروهی از خوانندگان و ستارگان سینما در آمریکاست.
این انسان نمونه کیست که آوازه شهرتش این چنین در سراسر آمریکا پیچیده است؟آیا ایالات متحد آمریکا شاعر معروف دیگری مانند والت ویتمن خلق کرده است تا ترانه های این سرزمین را بسراید و یا رابرت فراست دیگری آمده است تا پاسخگوی خواسته های بر آورده نشده روحمان باشد؟
در واقع این شاعر آمریکایی نیست و کسی هرگز او را در سالن سخنرانی شهر خود و یا در گفتگوهای تلویزیونی نخواهد دید زیرا بیش از هفتصد سال است که چشم از این جهان فروبسته است و نام او اگرچه تنها مدت زمان کوتاهی است که در آمریکا بر سر زبانها افتاده، قرنهاست که در قلب مردم ایران جای داشته است.
نام او مولانا جلال الدین محمد بلخی است که بیشتر با نام مولوی در آمریکا شناخته می شود.
ابعاد شیفتگی آمریکایی ها را می توان با شیفتگی که در دوران بیتلها نسبت به این گروه وجود داشت قیاس کرد و گرچه نمی توان گفت که به همان شدت است ولی بسیار قابل ملاحظه است.
به گفته بسیاری از منابع ظرف دهسال گذشته ترجمه اشعار مولوی بیش از هر شاعر دیگری درآمریکا به فروش رسیده است. در جستجوی اینترنتی با نوشتن نام او بیش از ۸۰۰ هزار نتیجه به دست می آید.
تقویم مولوی، فنجان و پیراهنهایی با نام او در دانشگاه ها و کتابخانه های نقاط مختلف آمریکا به چشم می خورند. اما با وجود اینکه شهرت مولوی دارای ویژگی هایی است که شخصیتهای معروف در فرهنگ عامه از آن برخوردارند نباید موفقیت او را دراین سطح قرار داد و تصور کرد که اشعار مولوی با سرچشمه گرفتن از سنن اسلامی نمی تواند پاسخگوی نیاز روحی و التیام بخش نگرانیهای بسیاری از مردم آمریکا باشد.
فیلیس تیکل سر دبیر "هفته نامه ناشر" معتقد است که محبوبیت مولوی در آمریکا ناشی ازعطش معنوی مردم این کشور است.
کلمن بارکس شاعر آمریکایی ازایالت تنسی که با ترجمه اشعار مولوی باعث محبوبیت این شاعر فارسی زبان در آمریکا شد، به همین موضوع اشاره داشته و می گوید که جذبه معنوی مذهبی اشعار مولوی آمریکایی ها را شیفته او ساخته است. وقتی مولوی در شعر خود این پرسش را مطرح می کند که "ز کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود ؟" با بسیاری از آمریکایی ها که دارای احساسات معنوی شدید هستند ارتباط برقرار می کند.
به دنبال حملات یازدهم سپتامبر۲۰۰۱در چند تفسیر نوشته شد که مولوی پل مهم ارتباط بین آمریکایی ها و مسلمانان است و بسیاری با این گفته هانس ماینکه شاعر آلمانی موافقند که می گوید "اشعار مولوی تنها دریچه امیدی است که در این دوران سیاهی و تباهی به روی ما باز استاما هیچکس تاکنون مانند کلمن بارکس، مترجم اشعار مولوی در شناساندن او چنین نقش مهمی ایفا نکرده است. به اعتقاد جیمز فادیمن یکی از اساتید آمریکایی، کلمن بارکس مولوی را به مردم آمریکا شناسانده و باعث محبوبیت او شده است.جوهر شعری مولوی کتابی که بارکس در سال ۱۹۹۵منتشر ساخت، یکی از مهمترین عوامل اشتیاق وعلاقه آمریکایی ها به اشعار این شاعربزرگ فارسی زبان بوده است.
بارکس در یکی از مصاحبه های اخیر خود گفته است که انگیزه او برای ترجمه اشعار مولوی بسیار اتفاقی بوده است چون او حتی نام مولوی را هم نشنیده بود تا اینکه یک نویسنده آمریکایی به نام رابرت بلای در سال ۱۹۷۶ یک نسخه از ترجمه اشعار مولوی را به زبان انگلیسی سنگین و دانشگاهی که تنها ترجمه از اشعار این شاعر در آن زمان بود به او داد و گفت "این اشعار را باید ازقفس رها کرد. "
بارکس که در آتن واقع در ایالت جورجیا زندگی می کند، می گوید که خیلی زود ترجمه اشعار مولوی را که هفت سال تکمیل آن به طول انجامید آغاز کرد. " من اول در قالب شعر آزاد این اشعار را به زبان انگلیسی مدرن ترجمه کردم."
بارکس می گوید تمام تلاش او تا جای ممکن این است که روح و تصاویر شعری مولوی را حفظ نماید اما قادر به حفظ عمق آهنگ اشعار او نیست " من تپشی را که در شعر او می شنوم پی می گیرم و مانعی بر سر آن بوجود نمی آورم و می گذارم تا با این تپش شعر مولوی نواخته شود."
بارکس در مدت هفت سال در صدد انتشار اثر خود بر نیامد ولی سرانجام آن را به انتشارات هارپر کالینز برای چاپ داد. موفقیت غیر منتظره این اثر بارکس را به انتشار ترجمه های دیگری از آثار مولوی منجمله کتاب جوهر شعری مولوی ترغیب کرد که در ۵۰۰ هزار نسخه به فروش رسیده است، رقمی که نمایشگر محبوبیت فراوان این شاعر قرن ۱۳ میلادی استبارکس شاعر و استاد پیشین ادبیات با اشتیاق و شیفتگی از مولوی صحبت می کند: " شعر او حاصل خلاقیت آن نیمه ای از روح انسان است که نه از شخصیت بلکه از چیزی ماوراء آن و درک انسان الهام می گیرد.
بارکس با اشاره به عرفان در اشعار مولوی می گوید که الهیات مولوی شادی آفرین است زیرا که به اعتقاد مولوی صرف داشتن جان در بدن و ادراک مایه شادمانی است .
بارکس همچنین به نقش اشعار مولوی در ایجاد پیوند میان مسلمانان و آمریکایی ها اشاره می کند و می گوید "ما آمریکایی ها شناخت کافی از جهان اسلام نداریم و قادر به حس زیبایی و عمق اشعار مولوی نیستیم."
بارکس اظهار امیدواری کرد که ترجمه اشعار مولوی بتواند به درک عمق معنای شعر او کمک کند و به مانند درگهی باشد که اشعار بتواند از آن وارد شود و آشنایی با خود، رها ساختن و تسلیم داشتن را فراهم آورد. این اشتیاق به تسلیم خود است که جوهر اصلی اسلام است."
اشتیاق بارکس به ایجاد تفهیم و تفاهم میان آمریکایی ها و جهان اسلام است که او را به نقاطی خواهد کشاند که به هنگام ترجمه اشعار مولوی تصور دیدن آنها را به خود راه نمی داد.
آنچه کلمن بارکس و مولانا در آن سهیم اند این حس کنجکاوی توام با شور و اشتیاق است که این دو انسان متفاوت را با خواسته های معنوی یکسان بهم پیوند می دهد.
استیو هولگیت
برگرفته از: بی بی سی فارسی

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی