مدرسه استاندارد کجاست؟

بدون شک یکی از عناصر مهم آموزش و یادگیری ، فضای فیزیکی آموزشکده است ، فضایی که یاد گیرنده و بخصوص کودک نوآموز در آن احساس آرامش و راحتی می کند.
مدرسه بدون کلاس درس و ساختمان معنایی ندارد. ضمن آن که هر ساختمان یا محیطی را نمی توان به عنوان مدرسه در نظر گرفت ، بلکه باید برخی شرایط را در احداث و انتخاب ساختمان مدرسه در نظر گرفت.
در احداث ساختمان مدرسه باید دقت کرد که در مجاورت ساختمان های بلند، مکان های پر سر و صدا مانند کارگاه ها، پایانه ها، راه آهن و... نباشد. مدرسه باید نزدیک امکانات شهری باشد و رفت و آمد به آن بسادگی صورت گیرد. زمینی که برای احداث مدرسه در نظر گرفته می شود نباید مرطوب باشد به این دلیل که می تواند ایجاد آلودگی کند و کودک هم در سنی است که بسیار آسیب پذیر است و می تواند اثرات نامطلوبی روی سلامت کودکان داشته باشد. زمین های مردابی که خشک شده است می تواند محل مناسبی برای رشد میکروب ها و ویروس ها باشد. وسعت مدرسه باید متناسب با سنین دانش آموزان باشد.
سازمان بین المللی ساختمان مدارس توصیه می کند که در مدارس ابتدایی باید حداقل ۲ هزار مترمربع زمین به ازای هر صد نفر دانش آموز به اضافه هزار مترمربع برای هر صد نفر محصل اضافی در نظر گرفته شود، همچنین برای مدارس متوسطه حداقل ۴ هزار مترمربع برای هر صد نفر دانش آموز به اضافه هزار مترمربع برای هر صد نفر محصل اضافی در نظر گرفته شود.
در انتخاب مصالح ساختمان هم باید دقت کرد مصالحی استفاده شود که استاندارد باشد و نکات ایمنی در طراحی و ساخت مدرسه رعایت شود تا در مقابل حوادث طبیعی بخصوص زلزله مقاوم باشد.
نکات ایمنی مثل راه خروج اضطراری ، وجود امکانات اطفاء حریق ، سیستم زنگ خطر حریق ، نرده های کنار پله ها و... باید در ساخت مدارس رعایت شوند. بهتر است برای مقطع دبستان ساختمان مدرسه بیش از دو طبقه نباشد و بچه های کلاس های اول و دوم در طبقه اول استقرار پیدا کنند.
ساختمان های با طبقات زیاد امکان رفت و آمد را برای کودکان مشکل می کند. لازم است کلاس درس دو در داشته باشد تا بتوان در مواقع اضطراری و بروز خطر کلاس را به موقع تخلیه کرد.
کف کلاس و راهروهای مدرسه نباید لیز باشد. به عنوان مثال سرامیک برای استفاده در کف کلاس ها و راهرو مناسب نیست چون ممکن است سبب حادثه و آسیب رسیدن به کودکان شود. رنگ دیوار کلاس هم باید رنگ ملایم و آرام و از رنگ های سرد باشد و از رنگ های تند و زننده مثل قرمز پرهیز شود. کلاس درس باید مربعی شکل یا مستطیل شکل با کمی طول بیشتر باشد. کلاس درس نباید دراز و باریک باشد که رفت وآمد دانش آموزان در آن مشکل باشد. پنجره های کلاس درس هم باید یک متر بالاتر از سطح زمین و تا ۲۰ سانتی متر زیر سقف باشد که بتواند حداکثر نور ممکن را به کلاس درس برساند. نکته مهم دیگر آفتابگیر بودن اتاق ها است.
بهتر است طراحی کلاس ها به گونه ای باشد که نور از سمت چپ بتابد. پنجره های کلاس نباید به گونه ای باشد که نور مستقیم به چشم شاگردان بتابد، چون هم سبب صدمات جدی به چشم می شود وهم این که مانع دیده شدن تابلوی کلاس می شود.
بهترین تابلو برای کلاس درس ، تابلویی است که بازتاب نور نداشته باشد. وایت برد چون انعکاس نور دارد مناسب و استاندارد نیست و باعث صدمه دیدن چشم می شود. تابلو باید در زاویه ای نصب شود که تمام کلاس به آن تسلط داشته باشند. تابلو باید در ارتفاع مناسب نصب شود به طوری که لبه فوقانی تابلو ۵۰ سانتی متر بالاتر از شانه دانش آموزان ابتدایی و ۷۰ - ۸۰ سانتی متر بالاتر از شانه دانش آموزان دبیرستانی باشد.
در چیدمان و انتخاب صندلی کلاس هم باید دقت شود. باید صندلی مناسبی انتخاب شود تا دانش آموز در آن احساس آرامش و راحتی کند. همچنین صندلی باید متناسب با سن و قد دانش آموزان باشد، بهترین صندلی برای دانش آموزان ، صندلی تک نفره است.
محیط اطراف مدرسه هم باید دارای چشم انداز مناسب باشد. از لحاظ روانی کودکان از محیط باز لذت می برند و در محیط بسته احساس خستگی و آزردگی می کنند. استفاده از سیم خاردار به جای دیوار مدرسه اثرات نامطلوب روانی روی کودکان می گذارد. دیوارهای بلند حیاط مدرسه و گاهی همراه با سیم خاردار احساس زندانی بودن به کودک می دهد و او لحظه شماری می کند تا زنگ تعطیلی مدرسه به صدا در آید و او از این محیط بسته و آزرده رهایی پیدا کند.
زمین بازی یکی از نیازهای مهم است که باید در نظر گرفته شود. سرانه زمین بازی ۱۰ متر برای هر دانش آموز توصیه شده است. این زمین باید صاف و مسطح باشد و تا حد امکان آن را با آسفالت یا چمن پوشش دهند. فضای خارج از مدرسه (کوچه ، خیابان ، پارک و...) برای زمین ورزش و بازی مناسب نیست چون ممکن است باعث ایجاد حادثه شود. در زمین بازی مدرسه ابتدایی می توان وسایلی مانند تاب ، الاکلنگ و سرسره با رعایت نکات ایمنی در نظر گرفت.
با توجه به اهمیت آلودگی و سرایت بیماری از راه مدفوع و ادرار، مساله بهداشتی کردن و بهداشتی نگه داشتن توالت مدارس از نکات بسیار مهم در بهداشت مدرسه است.
در صورت امکان بهتر است توالت ها در خارج از ساختمان و در حیاط مدرسه احداث شوند. توالت داخل ساختمان مدرسه هم ممکن است باعث انتشار بوی تعفن شود و هم سبب بروز آلودگی و بیماری.
برای مدارس پسرانه یک توالت فلاش دار برای هر ۵۵ نفر دانش آموز و در مدارس دخترانه برای هر ۴۵ نفر دانش آموز یک توالت فلاش دار باید در نظر گرفته شود. حداقل یک دستشویی برای هر ۵۰ نفر دانش آموز باید ساخته شود که بهتر است در نزدیکی توالت ها یا ناهارخوری ساخته شود. دستشویی باید مجهز به آب گرم ، صابون مایع ، حوله های شخصی یا کاغذهای خشک کن باشد.
برای هر ۱۰۰ دانش آموز باید یک شیر آب برای نوشیدن و در صورت امکان لیوان های یک بار مصرف بهداشتی در کنار شیر آب موجود باشد. استفاده از آب سردکن در مدارس ابتدایی مناسب نیست. چون ممکن است آب بسیار سرد برای سلامت کودکان مضر باشد. در بعضی نقاط که مدرسه فاقد لوله کشی آب است یا آب لوله کشی قابل آشامیدن نیست ، از مخازن فلزی و پلاستیکی مثل تانکر یا بشکه های مخصوص برای نگهداری آب شرب استفاده می شود که باید از بهداشتی بودن این ظروف و همچنین آب آشامیدنی اطمینان حاصل کرد.اتاق ناهارخوری ، نمازخانه ، سالن سخنرانی ، آزمایشگاه ، کتابخانه ، اتاق استراحت معلمان ، اتاق مشاوره و راهنمایی ، اتاق بهداشت و کمک های اولیه همراه با کارشناس بهداشت ، اتاق رایانه و سایت اینترنت و اتاق وسایل کمک آموزشی مثل ویدئوپرژکتور، اورهد و... ازجمله نیازهای یک مدرسه بزرگ و مدرن است.
نکته پایانی این که به دلیل محدودیت ها و کمبود منابع مالی ، کمتر مدرسه ای را می توان یافت که تمام شرایط یک آموزشگاه استاندارد و امروزی را داشته باشد.

مهدی حجازی

منبع : روزنامه جام‌جم