اعتماد به نفس در پناه تیغ!

جوانی و شادابی بهترین فصل زندگی همه ماست. هر چند كه انسان در تمام فصل های زندگی هر روز تحت تأثیر تحولات فكری تازه قرار می گیرد، به طوری كه از هر تحول فكری و نو شدن می توان به عنوان تولدی دوباره و فصلی نو در زندگی یاد كرد.اما راز و رمزهای زیبایی، موضوعی است كه همیشه و در تمام عمر ذهن آدمیان را مشغول به خود می كند تا جایی كه حتی امروز و در دنیای كنونی خیلی از ما حاضریم برای تقویت یا دستیابی به مظاهر زیبایی، هر رنج و سختی را به جان بخریم.از همین منظر است كه جراحی های زیبایی و ترمیمی این روزها در جامعه ایرانی بویژه در بین بانوان فراگیر شده است.آگهی های جراحی پلاستیك، جراحی بینی و زیبایی به گونه ای صفحه های میانی روزنامه ها را احاطه كرده كه گویی همگان در جست وجوی زیبایی اند.
در این میان سه تن از كارشناسان علوم اجتماعی، دكتر مریم رسولیان روانشناس و استاد دانشگاه، دكتر عباس محمدی اصل، جامعه شناس و دكتر ناهید توسلی نویسنده و پژوهشگر امور زنان در گفت وگوی پیش رو از تبعات و دلایل اقبال عمومی بویژه گرایش خانم های جوان به انجام جراحی های زیبایی می گویند.
●جوان بودن چهره چه نقشی در زندگی اجتماعی زنان دارد؟
- دكتر رسولیان: جوانی مظهر زیبایی، قدرت، مورد توجه بودن، سلامت و امید به زندگی است، جوانی خود معادل زیبایی است. جوانی را باید تداعی كننده زیبایی و سلامتی بدانیم.
در پژوهش هایی كه در زمینه معیارهای انتخاب همسر انجام شده است یافته های زیر به دست آمده: ۱- زیبایی ظاهری ۲- جذابیت زنان جزء اولین اولویت های مردان بوده است اما در مورد اولین اولویتهای زنان موقعیت اجتماعی- اقتصادی مرد بیشتر مطرح بوده است.
- دكتر محمدی اصل: در فرهنگی كه به زن از منظر جنسی نگریسته می شود جوان بودن بسیار مهم است و جایگاه زنان را بالا می برد اما در دوره هایی از تاریخ پیری و جاافتادگی در زنان اهمیت داشته چون به عنوان نمونه گیس سفید نشانگر تجربه زندگی و امكان آموزش آن به نسل بعد بوده است.
با این وجود از زمانی كه جسم و توان زاد و ولد او در تاریخ مهم شد، جوان بودن هم برای زندگی زنان اهمیت پیدا كرد. بنابراین اگر در جامعه ای جاذبه های جسمی و جنسی زن عمده شود زنان به جوان بودن بسیار اهمیت می دهند در غیر این صورت اگر جوان بودن به انسان احساس شادمانی و سرخوشی دهد انسانها و از جمله زنان می توانند جوانی چهره را برای ارضای خاطر خود انتخاب كنند.
- دكتر توسلی: جوان بودن پدیده ای گذر ا است، مانند كودكی، نوجوانی، میانسالی و حتی پیری. تنها امتیاز جوانی، آن هم جوانی چهره، كامل بودن و در اوج بودن وضعیت انسان در مقطعی از عمر تاریخی اش است؛ مقطعی كه در آن همه چیز در اوج زیبایی، شكوفایی، با اثر بودن و به اصطلاح كامل بودن است. از همین روست كه در اساطیر، معمولاً ایزدان و ایزد بانوان و یا قهرمانان و پهلوانان و حتی پیش نمونه ها نماد همه این ویژگی ها هستند، از این روست كه اسطوره می شوند. مثلاً در اساطیر ایران باستان، آناهیتا- ایزد بانوی آبها- یكی از زیباترین نمونه های زیبایی چهره و اندام را دارد و این زیبایی و جوانی، جاودانه و ابدی است. در بسیاری از اساطیر الهه گان همین شرایط را دارند. بنابراین جوانی، بویژه در چهره و رخ كه اولین نشانه عینی هویت آدمی است نقش مؤثری را دارد و پدیده ای است كه در طول تاریخ وجود داشته است.
●آیا زنان بیشتر از مردان به ظاهر خود توجه می كنند، یا نوع توجه آنان متفاوت است؟
دكتر رسولیان: پاسخ به این پرسش نیاز به بررسی و پژوهش دارد، اما می تواند توجه ما را به این نكته جلب كند كه شاید مردان نیز به دنبال این تغییرات هستند اما از نوع دیگر؛ به عنوان مثال انواع ریش و سبیل ها به تازگی ایجاد و تغییرات متفرقه در چهره، گواه این ادعاست. اما باید توجه داشت علاوه بر ابعاد بیرونی، زیبایی منجر به افزایش اعتماد به نفس افراد شده در نتیجه احساس آنان را به زندگی مثبت تر می كند .
دكتر محمدی اصل: اگر وجود زن در جسم او خلاصه شود و راهی برای ارتباط با روحیات و ذهنیت ها و تمایلات درونی زنان باقی نماند، در این صورت زنان سعی می كنند با ظاهری آراسته و پرجاذبه در مناسبات اجتماعی حاضر شوند؛ به عنوان مثال اگر زنان حق انتخاب همسر نداشته باشند و ارتباطات دو جنس محدود به ظواهر جسمانی گردد و زن نیز نتواند از دیدگاه درونی و فكری ظاهر شود، در این صورت چاره ای نمی ماند جز اینكه زنان ظاهر خود را به اشكال مختلف زیبا و متوازن نشان دهند. در این صورت از آرایش تا جراحی بینی گرفته تا تغییر مد لباس و شیوه حرف زدن و حركات و سكنات همگی به سمت این ظاهرسازی تمایل پیدا می كند.
دكتر توسلی: زنان به دلیل ابژه شدن، نیاز شدید به توجه دارند زیرا خود به عنوان سوژه معمولا حق انتخابی قاطعانه ندارند به ویژه اینكه بسیاری از زنان جهان خود را به عنوان ابژه پذیرفته اند (كه البته بسیار دردناك است). جامعه به آنها این امكان را نداده است تا آنها هم مانند مردان همسر گزینی كنند یا اگر به دنبال شغل می گردند بدون توجه به چهره شان برای شغلی برگزیده شوند و اصلا چرا باید برگزیده شوند؟ به عبارتی دیگر، این ارزشمند شدن جوانی و زیبایی چهره ظاهری، چون پدیده ای فراگیر شده است، آنان نیز ناگزیر خود را ناآگاهانه تسلیم و جذب آن كرده اند.
در این میان نهادی هم نبوده است تا از راه های گوناگون مانند كتاب، رادیو، تلویزیون، فیلم و.... معیار تابوی صورت و چهره جوان و زیبا داشتن و اساساً كالا شدن و ابژه شدن زن را بشكند و ارزش ها را به سمت و سوی جوان ماندن چهره درونی، سیرت، دانش، علم، اخلاقیات، هنر و... سوق دهد.
●چه اقشاری بیشتر دست به جراحی برای تغییر چهره می زنند؟
دكتر رسولیان: وقتی رفتاری بیش از حد انتظار در جامعه ای بروز كند نشان دهنده شرایط خاص جامعه برای بروز این رفتار است اما در همین شرایط ویژه، شخصیت های خاص این رفتار را از خود بروز نمی دهند. پژوهش های انجام شده در ایران نشان می دهد ویژگی های شخصیتی وسواسی و خودشیفته بیشتر متقاضی اعمال جراحی زیبایی و تغییر چهره بوده اند.
دكتر توسلی: این پرسش را روان شناسان و جامعه شناسان بهتر می توانند پاسخ دهند. به نظر من اگر كسی (و یا قشری) زیستن خویش را بشناسد و اعتماد به نفس شخصی، شخصیتی و اجتماعی داشته باشد كمتر به دام این بازی ها و این عوارض می افتد. كسانی كه كمبودهایی از گونه های مختلف حسی، عاطفی، یا مورد توجه قرار نگرفتن دارند و یا در خانواده هایی كه شخصیت آنها به حساب نیامده رشد كرده اند، بیشتر به سوی این پدیده ها روی می كنند و راحت تر و زودتر و بیشتر جذب این تغییرات ظاهری می شوند تا بلكه از آن طریق توجهی را به خود جلب كنند! به عبارتی این اپیدمی به صورت مسابقه ای می شود كه همه برای اول شدن می دوند و مشكل این جاست كه از سرمایه خود یعنی زمان و آزادی باید مایه بگذارند در حالی كه این مسابقه نه تنها برنده ای ندارد بلكه در نهایت همه بازندگان عمر خویش كه گران بهاترین سرمایه هر انسانی است، می شوند.
دكتر محمدی اصل: به نظر می رسد عامل اصلی در زیباسازی چهره یكی امكانات مالی و دوم ارتباطات جهانی و سوم مراوده با گروه هایی باشد كه به زیبایی ارزش می دهند. بنابراین امروز مشاهده می شود در صورت محدود شدن حق انتخاب زن برای ازدواج از روی چهره حتی برخی زنان مذهبی نیز به سمت این پدیده گرایش پیدا می كنند چون تمام ارزش ها در این حوزه خلاصه می شود.
● این تغییر چهره چه عوارضی را در جامعه به جا می گذارد؟
دكتر توسلی: همان طور كه پیشتر هم گفتم یكی از چندین عوارض این تغییر چهره ها- به ویژه آن كه وقتی به صورت اپیدمی هم درآید- ارزش گذاری های متفاوتی است كه جامعه را مبتلا می كند و دیگری، چشم و هم چشمی و عوارض و پیامدهای مادی و اقتصادی و غیره ناشی از آن. مهمتر این كه حساسیت های جامعه از حوزه های فرهنگی، چرخش پیدا می كند و مسلم است كه عوارض این مسائل می تواند ساختار جامعه را در هم بریزد به ویژه ساختار جامعه ای كه در اصل سنتی است و موجب بحران های ویژه ای می شود كه حل آنها به سختی امكان پذیر است به دلیل این كه حل مشكلات فرهنگی یكی از دشوارترین كارها برای دولتمردان و مسئولان یك جامعه است زیرا این ویژگی ها گهگاه آن قدر در فرد و جامعه درونی می شود كه مبارزه با آن هزینه های سنگین و گوناگونی را می طلبد.
دكتر رسولیان: خود این تغییر چهره ها عوارض شرایط خاص جامعه است و نشان دهنده این است كه جامعه فرصت بروز و ظهور استعدادها و گرایش های مختلف را به افراد نداده است و در نتیجه افراد راه های انحرافی را انتخاب كرده اند. در جامعه جوان ما یكی از زمینه های بروز استعدادها درس و دانشگاه بوده است كه آن هم با توجه به محدودیت ظرفیت دانشگاه با خیل جوانان سرخورده مواجه می شویم و از دیگر سو زمینه فعالیت های هیجانی مثل ورزش جمعی، برنامه های شاد عمومی وجود ندارد اگر هم باشد برای دختران وجود ندارد و در نتیجه همه اینها منجر به بروز رفتارها و تخلیه هیجان ها می شود كه اگر در جامعه راه دیگری برای بروز آنها وجود داشت اتفاق نمی افتاد. در جامعه ای كه سلامت و اعتماد به نفس جوانان همواره مورد تهدید قرار می گیرد توسل به راه های غیرمتعارف كسب اعتماد به نفس به وجود می آید و از دیگر سو وقتی هویت و سلائق جوانان مورد تهدید قرار می گیرد برای اثبات هویت و قدرت خود اقدام به رفتارهایی می كنند كه در راستای مخالفت با جامعه و اثبات خود باشد.
دكتر محمدی اصل: به نظر می رسد كه این پدیده اصلاً مشكل نیست مگر اینكه جامعه چنین تعبیری را القاء كند. به عبارت دیگر اگر این مسئله به انتخاب فرد و آرامش خاطر او بازگردد
مسئله ای نیست، اگر تصور شود كه زن به واسطه زیباسازی می تواند آرامش جامعه را بر هم زند و در كار مردان وقفه ایجاد كند در این صورت تبدیل به مشكل می شود.
به هر حال اگر این تغییر چهره از اراده زنان سرچشمه می گیرد و باعث حضور موثر اجتماعی شود، می توانند در جامعه تحرك ایجاد كند .
● چرا به مرور زمان و پس از زنان، مردان هم به این موضوع می پردازند.
دكتر محمدی اصل: در دوره جدید علت توجه به ظاهر، تأمین سلامتی است. این كار از تمرین در باشگاه های ورزشی گرفته تا رعایت رژیم های غذایی، دستكاری در توازن و تركیب اندام ها ادامه پیدا می كند و ربطی به مرد و زن بودن ندارد، به عنوان مثال اگر شكم برآمده مردان توهین به جامعه تلقی می شود به این معنا است كه چنین افرادی از برنامه غذایی و كارهای متناسبی برخوردار نیستند و با این وصف ستون فقرات خود را آسیب پذیر می كنند و بایستی زودتر از صحنه كار خارج شوند كه این به معنای اتلاف سرمایه ای است كه برای بهره وری آنها در نظر گرفته شده بود و این بی اعتنایی به خواسته جامعه است. به این ترتیب اگر مردان احساس رضایت خاطر از توازن اندام داشته باشند همچون زنان می توانند وارد این گود شوند.
دكتر توسلی: وقتی تبی جامعه ای را بگیرد و ارزش گذاری ها به حوزه هایی خاص تنزل پیدا كند و تقریباً فراگیر و همه گیر شوند، دیگر مسئله جنس و جنسیت برایش تفاوتی ندارد كه
كدام یك وارد این حوزه شوند. زیرا وقتی زیبایی ظاهر و پیامدی های آن ارزش شود، دیگر زن و مرد، هر دو شامل این اپیدمی می شوند. به ویژه آنكه در جهان كنونی تفاوت های جنسی در تقابل با تفاوت های جنسیتی می خواهد خود را به یك برابری ناآشنا، بیگانه و نامتفاوت برساند بدین جهت تفاوت های جنسی، دیگر آن كاركرد، ارزش و منشأ اثر را در جامعه ندارد.
دكتر رسولیان: با توجه به صحبت هایی كه شد مسلماً مردان هم وارد این گود می شوند. به میزانی كه تعاریف جامعه از زنانگی و مردانگی كاهش یافته و تعاریف و نقش های جنسیتی انسان كاهش یابد و صفات عام و مشترك انسانی مدنظر قرار گیرد، شباهت های دو جنس به یكدیگر بیشتر می شود. علاوه بر این تهدید هویت، سلامتی، اعتماد به نفس و... برای مردان نیز اتفاق می افتد.هنگامی كه متقاضیان فراوان وجود داشته باشد به دلایلی كه ذكر شده و امكانات طبی و تكنولوژی جراحی و یا انواع و اقسام لوازم آرایش در دسترس باشد، بالطبع شیوع این رفتارها بسیار گسترش می یابد و عمومی می شود. افزایش چشمگیر استفاده از لوازم آرایش، شیوع جراحی های زیبایی در ایران و جامعه جوان ما، همه و همه حكایت از توجه بیش از حد مردم به ظاهر خود دارد و از آنجا كه انسان اصولاً به دنبال جاودانگی است، پس جراحی بینی بهتر از گریم است. از بین بردن موهای زائد با لیزر بهتر از اپیلاسیون و اصلاح عیب انكساری چشم با لیزر بهتر از عینك است.

مینو بیگی

منبع : روزنامه همشهری