"ریگان" و ایران

رونالد ریگان عضو ارشد حزب جمهوریخواه امریكا و چهلمین رئیس‌جمهور این كشور بود؛ وی این سمت را پس از پایان حكومت ۴ ساله جیمی كارتر عهده دار گردید.
رونالد ریگان در ششم فوریه ۱۹۱۱ در ایالت ایلی نویز امریكا به دنیا امد. پدرش كفاش بود و خود او از سنین جوانی وارد فعالیتهای سینمایی شد. او در ۲۷ سالگی اولین نقش سینمایی‌اش را بازی كرد. ریگان بزودی توانست نقش اول را در فیلم‌ها بازی كند. او در سالهای فعالیتهای سینمایی خود در بیش از ۵۰ فیلم ظاهر شد.۱ ریگان برای بار اول با یك بازیگر زن ازدواج كرد و از او صاحب دو فرزند شد؛ نانسی آخرین همسر وی نیز از معشوقه‌های فیلمهای سینمایی‌اش و از بازیگران فیلم بود.
رونالد ریگان در دهه ۱۹۵۰ با پیوستن به حزب جمهوریخواه امریكا وارد فعالیتهای سیاسی شد. در ۱۹۶۶ فرماندار ایالت كالیفرنیا گردید و در انتخابات پائیز ۱۹۸۰ به عنوان مسن‌ترین رئیس جمهور تاریخ امریكا رقیب دمكرات خود جیمی كارتر را شكست داد و در سن ۷۰ سالگی وارد كاخ سفید شد. ریگان در سیاست خارجی خود از منطق نظامیگری تبعیت كرد. او به سرعت بر بودجه نظامی امریكا افزود. پایگاههای امریكا در سراسر جهان را تقویت كرد، حضور نظامی امریكا در مناطق بحرانی جهان را تقویت نمود و نیروهای نظامی راكد را به تحرك واداشت. او به لبنان، گرانادا، خلیج فارس، دریای كارائیب، اقیانوس هند و دریای مدیترانه نیروهای اضافی گسیل داشت.
همچنین برمیزان موشكهای دوربرد امریكایی مستقر در اروپای غربی افزود و از این طریق تنشهای جدیدی میان امریكا و شوروی سابق بوجود آورد. ریگان از گروههای چریكی مخالف در نیكاراگوئه حمایت نظامی و مالی گسترده‌ای كرد و به دولت السالوادور در رویاروئی با گروههای چریكی این كشور یاری رساند. در دوران حكومت ریگان رابطه میان امریكا و پاناما بر سر مالكیت كانال ۸۱ كیلومتری پاناما تیره‌تر از قبل شد. ریگان پایگاههای نظامی امریكا در پاناما را تا حد سر امكان تسلیح و تقویت كرد. به دستور او در آوریل ۱۹۸۶، دو شهر پر جمعیت لیبی یعنی بنغازی و طرابلس توسط هواپیماهای امریكایی و به بهانه‌ حمایت سرهنگ قذافی رهبر لیبی از تروریسم بمباران شد. از جمله حوادث قابل توجه دوران حكومت ریگان ترور ناموفق وی در چهارمین ماه آغاز زمامداریش بود. وی روز ۳۰ مارس ۱۹۸۱ هنگامی كه از هتل هیلتن واشنگتن خارج می‌شود مورد اصابت چند گلوله از سوی یك جوان سفید پوست به نام «جان هینكلی» كه در بیرون هتل در انتظار خروج وی بود، قرار گرفت. در این حادثه منشی مطبوعاتی كاخ سفید كه از ناحیه سر هدف قرار گرفته بود به قتل رسید اما ریگان توانست جان سالم بدر برد.
رونالد ریگان پس از ۸ سال زمامداری در انتخابات نوامبر ۱۹۸۸ جای خود را به معاون خود جورج بوش پدر داد و در سن ۷۸ سالگی با سیاست وداع گفت. او در سالهای آخر عمر به بیماری آلزایمر (فراموشی) مبتلا شد و در ۵ ژوئن ۲۰۰۴ در سن ۹۳ سالگی درگذشت.
●ریگان و ایران
رونالد ریگان در دهه ۱۹۷۰ میلادی در زمره جمهوریخواهانی قرار داشت كه حامی تحكیم بنیادهای حكومت پهلوی و تقویت نظامی و اقتصادی رژیم شاه بود. او از جمله كسانی بود كه مقامات بلندپایه حكومت پهلوی هر بار به هنگام تلاش برای جلب حمایتهای مالی و اقتصادی و نظامی كاخ سفید، به آنان متوسل می‌گردید.
گرچه سفر اردیبهشت ۱۳۵۷ ریگان و همسرش به تهران در مطبوعات داخلی یك سفر خصوصی خوانده شد ولی منابع خبری امریكا این سفر را كه در آستانه پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفت بسیار حساس خواندند. ریگان ابتدا در منطقه حصارك در ویلای اردشیر زاهدی میهمان وی بود. در این میهمانی ویلیام سولیوان سفیر امریكا در ایران، داریوش همایون وزیر اطلاعات و جهانگردی، منوچهر گنجی وزیر آموزش و پرورش و جمعی دیگر از شخصیتهای ایرانی و امریكایی شركت داشتند.۲ ریگان سپس برای بازدید از آثار تاریخی اصفهان و شیراز به این دو شهر رفت و طی اقامت خود در تهران دوبار نیز با شاه ملاقات كرد.
رونالد ریگان مانند سلف خود كارتر، رویه خصمانه‌‌ای نسبت به انقلاب اسلامی ایران داشت. او در ابتدای حكومت ودر شرایطی كه چند ماه از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران می‌گذشت، روند همكاری‌‌های واشنگتن ـ بغداد را تسریع كرد و از طریق آواكسهای مستقر در عربستان به ارسال اطلاعات نظامی از جبهه‌های جنگ ایران برای عراقیها پرداخت. او همچنین به ارتقاء حجم مبادلات تجاری امریكا با عراق همت گماشت. تبعات ناشی از تصرف سفارت امریكا در تهران ـ آبان ۱۳۵۸ـ موضوع قطع روابط دو كشورـ فروردین ۱۳۵۹ـ و شكست نظامیان امریكایی در عملیات طبس ـ‌ اردیبهشت ۱۳۵۹ ـ از جمله رویدادهایی بود كه ریگان را در پیگیری اقدامات خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران مصمم ساخته بود. دولت ریگان در اسفند ۱۳۶۰ نام عراق را از فهرست كشورهایی كه از دیدگاه كاخ سفید «تروریست» بودند خارج ساخت۳ و به تحریم تسلیحاتی و بازرگانی عراق خاتمه داد و راه را برای فروش تجهیزات نظامی به آن كشور باز كرد . به دستور وی در ۱۳۶۱ ش. دو میلیارد دلار اعتبار در اختیار عراق قرار گرفت. همچنین پس از قطع صدور نفت عراق از خط لوله‌ای كه از سوریه می‌گذشت، امریكا توسط بانك صادرات ـ واردات و همچنین مؤسسات مالی خصوصی ۲/۱ میلیارد دلار وام جهت احداث خط لوله عراق به بندر عقبه اردن در اختیار صدام قرار داد. ۴ در همان زمان روزنامه واشنگتن پست نوشت سازمان «سیا» از طریق تماس مستقیم با مأمورین عراقی اطلاعات ماهواره‌ای از مواضع ایران در اختیارشان قرار می‌دهد. ۵
دولت ریگان در آذر ۱۳۶۲ دونالد رامسفلد را به بغداد اعزام كرد تا ضمن ملاقات با صدام راههای برقراری روابط سیاسی میان دو كشور و فراهم ساختن زمینه حمایت‌های نظامی امریكا از عراق را بررسی كند. ۶ در پی این ملاقات، در بهمن ۱۳۶۲، روابط سیاسی امریكا با عراق پس از ۱۷ سال به سطح سفارت ارتقاء یافت. این در حالی بود كه در ۳۰ دی همین سال، ریگان نام ایران را در فهرست «كشورهای طرفدار تروریسم» گنجانید۷ و در ۲۳ بهمن سال بعد، ایران را در صدر این فهرست قرار داد. ۸
دولت ریگان در سالهای حكومت، از یكسو از شبكه‌های كودتا و براندازی در داخل ایران حمایت می‌كرد و بعضاً در طراحی آنها دخالت می‌نمود و از جانب دیگر ارتباط‌های آشكاری با سران سازمان مجاهدین خلق ـ منافقین ـ در امریكا برقرار ساخت. در دوران حكومت ریگان حمایت نمایندگان كنگره وسناتورهای امریكایی از منافقین علنی‌تر گردید.
دولت ریگان از زمستان ۱۳۶۳ درهای فروش تكنولوژی بسیار پیشرفته امریكایی را به روی عراقی‌ها باز كرد و حتی صدور تكنولوژی و كالاهایی كه فروش آنها به شوروی و بلوك شرق ممنوع شده بود، برای عراق ممنوعیتی نداشت.
یكی از رسوایی‌های سیاسی عمده حكومت رونالد ریگان ماجرای موسوم به «ایران گیت» است. ریگان در خرداد ۱۳۶۵ رابرت مك‌فارلین مشاور امنیت ملی كاخ سفید را با گذرنامه جعلی همراه با مقادیری جنگ‌افزار به تهران فرستاد تا به قول منابع خبری امریكا «مذاكراتی آشتی‌جویانه با رهبران ایران» آغاز كند. مشاور امنیت ملی كاخ سفید، به نشانه آشتی، كیكی به شكل كلید، یك سلاح كمری و انجیلی با امضای رونالد ریگان با خود آورده بود.مقامات ایرانی به دستور امام خمینی ملاقات با هیئت امریكایی را نپذیرفتند و آنان را همراه هدایا از كشور اخراج كردند. از آنجایی كه روی محموله نظامی نیز جمله‌هایی به خط عبری دیده می‌شد، آن محموله نیز برگردانده شد.
روز ۱۳ آبان ۱۳۶۵ هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، در سخنرانی خود، در سالگرد تصرف لانه جاسوسی امریكا، جریان سفرمك‌فارلین را افشا كرد. افشای این موضوع برای امریكایی‌ها بسیار ناگوار بود و تبدیل به یكی از بزرگترین رسوایی‌های سیاسی تاریخ آن كشور گردید.
كاخ سفید متهم شد كه متحدان امریكا را در منطقه تضعیف كرده و سیاست امریكا مبنی بر تحریم فروش سلاح به ایران را نادیده گرفته و برای آزادی گروگانها به ایران باج سبیل پرداخته است. ریگان در سخنرانی تلویزیونی مجبور شد با قبول این كار پنهانی، آن را توجیه كند. او گفت: «اكنون هجده ماه است كه در طی یك ابتكار سیاسی محرمانه، ارتباط با ایران را در جریان كار خود قرار داده‌ ایم ... بدون همكاری ایران، قادر به خاتمه بخشیدن به جنگ خلیج فارس نیستیم و بدون ایران امكان برقراری صلح بادوام در خاورمیانه وجود ندارد.» ۹
اما توجیهات ریگان برای اعضای كنگره امریكا قانع كننده نبود. سناتورهای دموكرات طرح استیضاح رئیس جمهور را مطرح كردند. با اینكه ریگان استیضاح نشد،‌اما رئیس سازمان سیا و برخی دیگر از مقامات امنیتی امریكا مجبور به استعفا شدند. مك فارلین خودكشی كرد، اما نجات یافت و در سال ۱۹۸۹ م. محاكمه و به دو سال حبس و پرداخت بیست هزار دلار جریمه محكوم شد.
این رسوایی به تقلید از رسوایی سیاسی دیگری كه پیش از این درزمان ریاست جمهوری نیكسون رخ داده بود و به «واترگیت» مشهور شده بود، «ایران گیت» نام گرفت.
ایران گیت، به همان اندازه كه برای امریكاییها شرم‌آور و مایه سرافكندگی بود برای ایرانیان مایه غرور و افتخار بود. امام خمینی(ره) در این باره چنین گفته‌اند : «... می‌خواهند عذر تقصیر بخواهند و ملت ما قبول نمی‌كند... كسی را از مقامات عالی بفرستد به اینجا كه با مقامات اینجا ملاقات كنند و هیچ یك از آنها حاضر به ملاقات نشوند. این مسئله بزرگی است ... كاخ سفید را به عزا نشانده است و باید هم بنشاند...» ۱۰
رونالد ریگان در بهمن ۱۳۶۵ در سخنانی تصریح كرد «ماجرای ایران بزرگترین شكست دوران ریاست جمهوری من بود و من مسئولیت كامل پیامدهای آن را بر عهده می‌گیرم.» ۱۱
چند روز پس از این اعتراف‌، كمیسیون «تاور» كه مأمور رسیدگی به این بحران بود، ماجرای مك فارلین را «اشتباه قطعی» خواند۱۲ و ویلیام كیسی رئیس وقت «سیا» نیز در ۱۷ اردیبهشت سال بعد هنگامی كه در دادگاه مشغول ادای توضیح راجع به رسوائی «ایران گیت» بود بر اثر سكته مغزی درگذشت. ۱۳
دولت ریگان در پی این حوادث تلاش گسترده‌ای برای بازگرداندن آبروی از دست رفته خود صورت داد، بر كمكهای اطلاعاتی و نظامی خود به عراق افزود و در پی آن موج تازه‌ای از حملات هوایی به اهداف مهم در ایران صورت گرفت. امریكاییها كه تا این زمان در جنگ ایران وعراق ادعای بی‌طرفی داشتند، مجبور به افشای جانبداری خود از عراق شدند و در اواخر جنگ علناً در كنار نیروهای عراقی قرار گرفتند.
امریكایی‌ها در شهریور ۱۳۶۶ به كشتی باری ایران موسوم به «ایران اجر » حمله كردند و تعدادی از سرنشینان آن را شهید یا مجروح كردند. در مهر همان سال پایانه نفتی «رشادت» و میدان نفتی «رسالت» در شمال این پایانه هدف حمله امریكا قرار یافت و نیم میلیارد دلار خسارت به آن وارد آمد. پس از این حوادث رونالد ریگان مستقیماً مسئولیت این حملات را بر عهده گرفت. ۱۴
ریگان در آبان ۱۳۶۶ دستور تحریم كلیه واردات از ایران و اعمال محدودیت شدید بر صادرات امریكا به ایران را صادر كرد. وزیر جنگ وی «كاسپار واین برگر» نیز اوج كینه خود را نسبت به ایران نشان داد و در برابر كمیته روابط خارجی سنای امریكا از لزوم «خشكاندن ریشه ملت ایران » سخن به میان آورد. ۱۵
در فروردین ۱۳۶۷ سكوهای نفتی ساسان، سلمان و نصر در خلیج فارس هدف حمله كشتی‌های جنگی امریكا قرار گرفت. در اثر این حملات، تولیدات نفت فلات قاره ایران تا میزان ۵۰ هزار بشكه در روز كاهش یافت و یك میلیارد دلار خسارت جدید به تأسیسات نفتی ایران وارد شد. ناوهای سهند و سبلان نیز از دیگر هدفهای حمله موشكی امریكا بود كه در فروردین ۱۳۶۷ صورت گرفت.
با این همه نقطه اوج جنایت دولت ریگان در جنگ تحمیلی حمله موشكی آن كشور به هواپیمای ایرباس جمهوری اسلامی ایران بر فراز خلیج فارس بود كه در ۱۲ تیر ۱۳۶۷ صورت گرفت و با ۲۹۸ كشته همراه بود.
این هواپیما كه طی پرواز شماره ۶۵۵ از بندر عباس به مقصد دوبی در حال حركت بود هنوز سقف ارتفاع پرواز را به دست نیاورده بود كه بر فراز آبهای سرزمینی ایران و در حوالی جزیره هنگام، هدف حمله موشكی واقع شد و در هوا منهدم شد. دو فروند موشك از ناو امریكایی وینسنس كه به آبهای سرزمین ایران تجاوز كرده و در آن مستقر بود شلیك شده بود. از میان ۲۹۸ مسافر و خدمه هواپیما، ۱۱۸ نفر زن و كودك بودند. همچنین ۲۰ نفر هندی، ۱۳ تبعه امارات متحده عربی، ۶ پاكستانی، ۶ یوگسلاو، و یك نفر ایتالیایی، جزو مسافرین این هواپیما بودند . در پی این جنایت كه از اقدامات عمدی امریكا در خلیج فارس بود، جرج بوش پدر، معاون ریگان نه تنها اظهار تأسف نكرد و عذرخواهی ننمود بلكه به «ویلیام راجرز» فرمانده ناو امریكایی حمله كننده به هواپیما، مدال شجاعت نیز اعطا كرد.
دولت ریگان در ابتدا برای توجیه جنایت خود، هواپیما را دارای مأموریت نظامی خواند سپس با تصحیح این اتهام، مسیر حركت هواپیما را «خارج از دالان هوایی» وانمود كرد. اما پس از آنكه مسیر قانونی هواپیما مورد تائید سازمان بین‌المللی هوانوردی (ایكائو) قرار گرفت، در موضعی منفعلانه‌، به اشتباه خود در حمله اعتراف كرده و در پیگیری‌های بعدی ناگزیر از پرداخت غرامت شد.

پی‌نوشت‌ها:
۱. مشاهیر سیاسی قرن بیستم، محراب قلم، احمد ساجدی، ص ۲۳۴.
۲. روز شمار انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج سوم، ص ۲۱۶.
۳. امریكا و براندازی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات كیا، كامران غضنفری، ص ۲۹۱.
۴. چالش‌های ایران و امریكا، مركز اسناد انقلاب اسلامی، حمید معبادی، ص ۱۱۳.
۵. چالش‌ها، همان، به نقل از روزنامه اطلاعات، ۷/۷/۱۳۶۶.
۶. روزنامه جمهوری اسلامی، ۲۷/۸/۱۳۶۳.
۷. روزشمار روابط ایران و امریكا، مركز اسناد و تاریخ دیپلماسی، بهروز طیرانی، ص ۳۱۱.
۸. روزشمار، همان، ص ۳۱۳.
۹. دایرۀ‌المعارف انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ص ۱۳۴.
۱۰. دایرۀالمعارف، همان.
۱۱. روزشمار روابط ایران و امریكا، همان، ص ۳۳۴
۱۲. روزشمار،‌همان.
۱۳. مشاهیر سیاسی، همان، ص ۳۵۹.
۱۴. روزنامه كیهان، ۲۸/۷/۱۳۶۶.
۱۵. الگوهای رفتاری ایالات متحده امریكا در رویارویی با جمهوری اسلامی ایران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، دكتر بهرام نوازنی، ص ۲۰۱.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی