انتخابات شوراها، با کدام رایحه؟

شوراهای اسلامی شهر و روستا از حیث مبنای نظری و حقوقی جزو دیرپاترین نهادها در نظام جمهوری اسلامی هستند. اگرچه برغم فعالیت طولانی مدت شوراهای اسلامی روستاها از طریق نهاد انقلابی جهادسازندگی، آغاز فعالیت سراسری شوراها در كشور (حدود ۹۰۰ شهر و ۳۴ هزار روستا و سكونتگاه مستقل) بنابر دلایلی با تأخیر دو دهه ای مواجه شد، لیكن همزمانی آغاز به كار نخستین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در سراسر كشور با سالی كه به نام امام خمینی«ره» نامگذاری شده بود، نكته ظریفی را با خود داشت. بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی اگرچه در عرف رایج انقلاب آفرینی و حكومتداری چهره ای كاملاً سیاسی محسوب می شد ولی بواقع جانی شیدای رضای حق و شیفته خدمت به بندگان مستضعف او داشت. سلسله احكام صادره از سوی امام در مسیر استقرار نهادهای نظام سیاسی حاصل از انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز رنگ و بوی توجه خاص به مشكلات زندگی عادی محرومترین طبقات جامعه ایرانی را با خود داشت. علاوه بر آن، نمایندگان خبره ملت در مجلس تدوین قانون اساسی، در بررسی و تصویب مواد فصل هفتم این میثاق ملی توجه كامل خود را به ماهیت كار شوراهای اسلامی شهر و روستا نشان دادند: «برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همكاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی با نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می گیرد كه اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می كنند...» (اصل ۱۰۰ قانون اساسی). بر همین سیاق قوانین عرفی تدوین شده بر مبنای قانون مادر نیز به صورت جزئی تر ماهیت فعالیت شوراها را خدمت رسانی و رفع مشكلات در امور روزمره زندگی مردم و آسانتر ساختن آن، تعریف و ارائه كردند. نظام دیوان سالار دیرپای ایران كه با انقلاب اسلامی تا حد زیادی تضعیف شد، بنابر خصلت ذاتی اش در برابر گسترش و تعمیق حوزه اقتدار شوراها به مثابه مردمی ترین بخش بدنه حاكمیت در نظام مقاومت می كند ولی از عهده قلب ماهیت كاركردی آنها برنمی آید. بیش از ۱۰۷ هزار منتخب دور اول و حدود ۱۰۹ هزار منتخب دور دوم شوراهای اسلامی شهر و روستا اگر بنای توفیق واقعی در جایگاه خود را داشتند، نمی توانستند اجازه دهند جز ماهیت خدمت رسانی به مردم، هدف دیگری برای شوراها تعریف شود و سرلوحه كار قرار گیرد. بویژه ورود به عرصه كنش های سیاسی كه در زبان رایج بازی قدرت نام گرفته برای نهادهای اجتماعی همچون شوراها حكم آفت مهلك و میخ تابوت را دارد؛ و البته معنای این سخن نداشتن قدرت درك سیاسی و یا حركت در جهت خلاف مصالح سیاسی مردم نیست. بر همین سیاق تحركات و فعالیت های تبلیغاتی مرتبط با انتخابات شوراها نیز تنها در چارچوب مسابقه خدمت رسانی از قابلیت و كارآیی مورد نیاز برخوردار خواهد بود.
تجربه دو دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و نیز دو دوره فعالیت آنها نشان می دهد جز داشتن چنین نوع نگاه و رفتار مبتنی بر آن، راه دیگری وجود ندارد و یا نتیجه عملی آن تضعیف جایگاه این نهاد است؛ و البته دومینویی كه به سرعت به دیگر بخش های ساختار سیاسی سرایت می كند. عملكرد نخستین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا از سوی كارشناسان با میانگین ضریب موفقیتی حدود ۳۰درصد ارزیابی شد، در حالی كه این میانگین در دور دوم رشد چشمگیری پیدا كرده است و بویژه رشد شاخص آن در شهرهای بزرگ نظیر تهران كه بیشترین محل تجمع و فعالیت احزاب و گروه های سیاسی هستند، بیشتر چهره نموده است. توجه به چرایی این پدیده می تواند انتخاباتی سالم، باشكوه و پرفایده را برای بیست و چهارم آذرماه رقم بزند.
منتخبان دور نخست شوراها تذكرات دلسوزانه رهبری انقلاب را شنیدند كه آنان را به تفاهم،دوری از مناقشات سیاسی و جناحی، ارتباط دائمی و بی واسطه با مردم، رعایت كامل حدود و وظایف قانونی شوراها، توجه ویژه به روستاها و رویكرد به مختصات «شهر اسلامی» فرا می خواندند، اما متأسفانه برخی از آنها بویژه اعضای نخستین دوره شورای اسلامی شهر تهران مسیری برعكس را در پیش گرفتند و در صحنه عمل شورای تهران رابه شركت سهامی قدرت و ثروت تبدیل كردند. ملغمه ای از عناصر كاملاً سیاسی از طیف چپ سنتی و سكولار تا تكنوكرات هر یك برای فراكسیون خود حریمی را تعریف كردند كه حفظ منافع مربوط به آن چاره ای جز برخورد با فراكسیون های دیگر باقی نمی گذاشت. علاوه بر آن نگرش به شورا به مثابه پله ای برای فتح دیگر «سنگرهای نظام» موجب شد كمتر از یك سال بعد از آغاز به كار نخستین شورای شهر تهران، چند عضو اصلی آن همچون عبدالله نوری، جمیله كدیور و داود سلیمانی از این منصب خدمت به هوای كاندیداتوری مجلس ششم استعفا بدهند. تعویض چهار رئیس شورا از عبدالله نوری تا محمد عطریانفر كه در مواردی با قهر رئیس قبلی (مانند دوزدوزانی) هم همراه بود، تصویب نشدن بودجه شهرداری، طرح استیضاح شهردار وقت و شكایت متقابل الویری و اصغرزاده از یكدیگر، بركناری ملك مدنی از منصب شهرداری، تشكیل شورای دولتی حل اختلاف و سرانجام اعلام انحلال نخستین شورای شهر تهران، همه اینها تجربه های تلخی بودند كه مردم این شهر بزرگ از نتایج یك انتخابات مبتنی بر سیاست زدگی و بدور از خدمت رسانی، و عملكرد یك شورای شهر متشتت و فشل كسب كردند.
رویكرد ضعیف مردم در انتخابات دور دوم شوراها كه عناصر حزبی و سیاست باز از آن با عنوان رفراندم اصلاحات و دموكراسی یاد می كردند، و رویگردانی از گروه هایی كه با همین گرایش پا به عرصه انتخابات گذاشته بودند، نتیجه طبیعی این نوع نگاه و رفتار بود، كه در نقاط بسیاری از كشور تكرار شد.
جهت گیری متفاوت و محتوایی دور دوم شوراها، كه به تعبیر رهبر معظم انقلاب در آن «انسان رایحه طیبه احساس خدمت را استشمام می كند؛ می بیند كه در مدیریت خدمت به مردم، احساس اخلاص برای خدا وجود دارد»، موجب تغییر رویكرد مردم به این نهاد ارزشمند شد و موجی از رضایتمندی را در میان اهالی شهرها و روستاها ایجاد كرد.
فعالیت گسترده گروه ها، احزاب و جناح ها برای حضور و كسب رأی در انتخابات سومین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا امری پسندیده است، به شرط آن كه از همه این فعالیت های انتخاباتی رایحه خدمت خالصانه به مشام مردم برسد و در این میان اصولگریان وظیفه بیشتری دارند و نباید تفاوت سلیقه آنان در فرصت خدمت برای مردم خللی وارد كند.

ناصر بهرامی راد

منبع : روزنامه کیهان