مشاوره برای زندگی سالم

زندگی سالم ابعاد مختلفی دارد. در این برنامه , زندگی سالم در ابعاد جسمانی, روانی اجتماعی, معنوی و شناسایی موقعیتهای پر خطر مطرح شده است. که عامل مهمی در زمینه مهارت های زندگی به شما می آیند
عوامل جسمانی
آنچه كه در ایجاد زندگی سالم نقش دارد, ارتقاء سلامت است. منظور از ارتقاء سلامت, فرآیندی است كه افراد را قادر می سازد توانایی و فعالیت خود را بهبود وضعیت سلامت خود افزایش دهند. ارتقاء سلامت نیاز به انجام رفتارهای سالم دارد. منظور از رفتار سالم, رفتارهایی است كه سلامت فرد را نگهداشته و یا ارتقاء دهند. این رفتارها متعدد و متنوعند از جمله تغذیه صحیح, خواب شبانه كافی بین ۷ تا ۸ ساعت, ورزش مرتب و عدم مصرف سیگار و الكل, تنظیم وزن به گونه ای كه بیش از ۱۰% اضافه وزن وجود نداشته باشد. عواملی كه با سبك زندگی نا سالم رابطه دارند عبارتند از: مصرف مواد و الكل, سیگار, پر خوری, روابط جنسی پر خطر و پرداختن به كارهای خطرناك.
فعالیت اول مشاور در زمینه عوامل جسمانی زندگی سالم:
در این زمینه, مشاور باید توجه مراجعان را به اهمیت نقش عوامل جسمانی ( خواب, تغذیه, ورزش, وزن متناسب و عدم مصرف سیگار و الكل) جلب نماید.مشاور به هنگام بحث گروهی مراجعان باید به عواملی كه مانع رفتارهای سلامت در افرادد می شوند دقت كند, یكی از این موانع, خوش بینی غیر واقع بینانه است. خوش بینی غیر واقع بینانه مبنی بر این باور است كه فرد هیچ وقت دچار مشكلات جسمانی مهم نمی شود.
۱- احساس اغراق آمیز توانایی كنترل سلامت كه باعث می شوند فرد به خطرات بالقوه بی توجهی كند, یا این باور كه اگر خطری پیش آید می تواند آن را كنترل نماید.
۲- امكان دارد كه آنها تجارب مستقیم ولی اندكی در خصوص مشكلات سلامت داشته اند و بر اساس آن تجربه, خطر آسیب پذیری خود را كمتر از حد ارزیابی می كنند.
۳- گاهی اوقات افراد باور دارند كه خطرات بهداشتی و صدمات و بیماریهای جدی مربوط به دوران كودكی هستند.
عوامل روانی ـ اجتماعی
ارتباط و پیوندهای انسانی
امنیت و رضایت خاطر یكی از عوامل روانی بسیار مهم در زندگی سالم است كه از طریق روابط اجتماعی ایجاد می شود. ارتباطات و پیوندهای اجتماعی, احساس تعلق و پیوستگی به انسان های دیگر, احساس امنیت عمیقی در افراد ایجاد می كند.
تنظیم اهداف زندگی
یكی دیگر از فعالیت هایی كه به انسان احساس امنیت و رضایت خاطر می دهد تعیین و تنظیم اهداف زندگی است كه نیاز به توجه خاص دارد.چنانچه فرد اهداف زندگی خود را نشناسد دچار بی هدفی, كسالت و ناامیدی و درماندگی می شود, چنانچه اهداف غیر واقع بینانه ای برای زندگی خود تعیین كند, نمی تواند به آن اهداف دست یابد و دچار خشم, پرخاشگری, یاس و ناامیدی می شود.
فعالیت اول مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
به منظور تعیین اهداف مناسب, قابل دست یابی و واقع بینانه, مشاور می تواند از مراجعان بخواهد كه در گروههای چند نفری اهداف زندگی خود را بنویسند, در رابطه با هر یك از آنها با یكدیگر بحث كنند و سپس هر فرد اهداف خود را نام ببرد. سپس مشاور آنها را به این مطلب راهنمایی كند كه اهدافی مثل موفقیت تحصیلی, رضایت خانواده, فرد سالمی برای اجتماع بودن, اهداف كلی هستند و اهداف بلند مدت نامیده می شوند.
احترام
یكی از نیازهای مهم دیگر انسان, نیاز به احترام است. دو كانون و منبع وجود دارد:
۱- احترام به فرد
۲- احترام فرد به خودش كه عزت نفس نام دارد.
نیاز به احترام از سوی دیگران نه تنها ایراد ندارد بلكه یكی از نیازهای روانی طبیعی انسان است و به دنبال پیروی از قواعد و هنجارهای اجتماعی, پیشرفت, موفقیت, فعالیت های سالم و برخورداری از سبك زندگی سالم به دست می آید.
فعالیت دوم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم :
در اینجا مشاور می تواند با یك سوال, ذهن مراجعان را به سوی نحوه كسب احترام از سوی دیگران جلب كند و سپس با سوال های هدایت كننده ذهن آنها را به طرف فعالیت هایی كه احترام را به فرد افزایش می دهد نزدیك كند.
مشاور در اینجا مراجعان را به موضوعات زیر راهنمایی كند و در مورد هر یك بحث گروهی كنند.
جلب احترام دیگران با فعالیت های ناسالمی مانند:
- سیگار كشیدن
- رفتارهای خطرناك: رانندگی های تند و بی ملاحظه, كتك كاری و در گیر شدن با دیگران
- مصرف مواد
- مصرف الكل
- رفتارهای بی بند و بارانه
- تا دیر وقت در بیرون از منزل ماندن
- بی توجهی به قوانین و مقررات
- بی توجهی به بزرگترها
- آرایش و لباس نامناسب(چه در مردان و چه در زنان)
عزت نفس
یكی از عوامل بسیار مهم در رفتار سالم, عزت نفس است. بسیاری از نوجوانان و جوانان به علت ضعف در عزت نفس به رفتارهای نا سالم و آسیب های اجتماعی روی می آورند.عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. این حس از مجموع افكار, احساس ها, عواطف و تجربیات فرد در طول زندگی ناشی می شود.عزت نفس هنگامی بوجود می آید كه نیازهای ابتدایی زندگی فرد به نحو مناسبی ارضا شده باشند. كودكان و نوجوانان زمانی از عزت نفس زیاد بهرمند می شوند كه بتوانند, احساسات مثبتی را به كمك عوامل زیر تجربه كنند:
- همبستگی: این احساس زمانی تجربه می شود كه نوجوان از پیوندهای مهم زندگی خود راضی باشند.
- بی همتایی: این احساس هنگامی بوجود می آید كه نوجوان بتواند صفات یا ویژگیهایی را كه موجب تفاوت و تمایز او از دیگران بشود, بشناسد و به آنها احترام بگذارد.
- قدرت: احساس قدرت وقتی بوجود می آید كه نوجوان بداند منابع, فرصت و قابلیت آن را دارد كه بر شرایط زندگی خویش اثر بگذارد.
- الگوها: نوجوان به مدد الگوهای انسانی, فلسفی و عملیاتی, مدل هایی برای خویش فراهم می كند تا او را در استقرار ارزش های آنها معنی دار , هدفها, آرمانها و معیارهای شخصی كمك كند.
به عبارت دیگر عزت نفس عبارت است از شناسایی خود (خود پندارنده) و ارزش گذاردن به آن .
عوامل موثر در عزت نفس قوی عبارتند از:
۱- خود آگاهی و شناسایی خود
۲- ارزش گذاردن به هر آنچه كه هست
۳- باور به بی همتایی و بی نظیر بودن خود
وظیفه مشاور در ارتقاء عزت نفس آن است كه برای مراجعان روشن سازد كه قضاوت در مورد ارزشمندی خود را از تفاوت هایی كه با دیگران دارند جدا كنند.
فعالیت سوم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
مشاور سخنرانی در مورد تفاوت های فردی انجام می دهد. برای مراجعان روشن می سازد كه همه انسانها با یكدیگر متفاوتند. هیچ كس وجود ندارد كه شبیه دیگری باشد فردی یك و بی نظیر است, انسانها موجوداتی منحصر به فرد هستند. تا بحال كسی در دنیا به وجود نیامده كه شبیه دیگری باشد. در آینده هم كسی مثل و مانند دیگری متولد نخواهد شد پس هر فرد تك, منحصر به فرد و بی نظیر است. مشاور روشن می سازد كه متفاوت بودن بد یا خوب نیست.
انسان یك اثر بی نظیر
فعالیت چهارم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
برای اینكه مراجعان بهتر متوجه منحصر به فرد بردن خود شوند مشاور فعالیت زیر را انجام می دهد.یك صفحه كاغذ برداشته و از افراد گروه می خواهد كه روی انگشت شست خود را با خودكار سیاه كنند(یا از استمپ استفاده كنند) و بعد افراد شست خود را روی صفحه می زنند تا اثر انگشت آنها ثبت شود و بعد می خواهد نفر بعد این كار را انجام دهد. سپس مشاور اثر انگشت ها را به آنها نشان می دهد تا خوب دقت كنند و می پرسد آیا دو اثر انگشتی هستند كه شبیه هم باشند؟ آیا دو نفر وجود دارند كه اثر انگشتان آنها مثل هم باشد؟ پس آدمها تك, بی نظیر و منحصر به فرد هستند. آیا تفاوت بین اثر انگشت ها به معنی بد بودن است؟
شباهت ها و تفاوت ها
فعالیت پنجم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
مشاور از افراد گروه می خواهد كه خوب به یكدیگر نگاه كنند سپس آنها را به گروههای دو تایی تقسیم می كند و پس از آن می خواهد كه هر یك از زوج ها خوب به هم نگاه كرده و شباهت های همدیگر را یادداشت كنند. بعد از تكمیل این قسمت مشاور از آنها می خواهد حالا یك بار دیگر به هم نگاه كنند و این بار تفاوت های همدیگر را بنویسند. سپس هر یك از افراد شباهت ها و تفاوتهای خود را با یار خود با صدای بلند می خوانند. پس از آن مشاور نتیجه گیری می كند كه همه ما با هم شباهت و تفاوت هایی داریم. ولی آیا این شباهت و تفاوت ها با خوب یا بد بودن ما ارتباط دارد؟
اسم و فامیل و...
فعالیت ششم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
برای آشنایی بیشتر افراد گروه با شباهت ها و تفاوتهایی كه با یكدیگر دارند, مشاور برگه ( اسم, فامیل) را به آنها می دهد و می گوید حالا بیایید (اسم, فامیل) جدیدی بازی كنیم. سپس برگه را به آنها می دهد و ۱۵ دقیقه فرصت می دهد تا هر كسی علائق خود را در برگه بنویسد. پس از آن هر فرد, برگه تكمیل شده خود را با صدای بلند می خواند و بقیه گوش می دهند. مشاور شباهت ها و تفاوت های افراد گروه را با یكدیگر مقایسه می كند و می گوید " همانطور كه در اثر انگشت تك و منحصر به فرد هستیم در علائقمان نیز بی نظیر هستیم"همبستگی
در زمنه ایجاد همبستگی باید رابطه نوجوان با خانواده را بهبود بخشید. بنابراین ضروری است بطور مستقیم جلساتی با خانواده ها برگزار شود و یا بطور غیر مستقیم از طریق پمفلت و یا غیره توصیه های زیر به خانواده ها داده شود:
- ضرورت توجه به نوجوان به خصوص در مواردی كه او نیاز دارد ماند گوش دادن بدون قضاوت به حرفهای او.
- بیان محبت در گفتار و كردار ـ ابراز محبت بدون تمسخر.
- بیان تشویق و تمجید به آنها و تایید رفتارهای مثبت آنان.
- ایجاد فرصت هایی كه افراد بتوانند با دوستان خود رابطه برقرار كنند.
- ایجاد فرصت هایی كه افراد خانواده با یكدیگر برنامه های منظمی انجام دهند.
علاوه بر این, ترغیب افراد به شركت در فعالیت های فرهنگی و خدمات اجتماعی نیز مناسب است. همچنین افزایش ارتباط نوجوانان با مدرسه برای شركت در فعالیت های مدرسه و اجتماعی نیز كمك دهنده است.
در زمینه افزایش بی همتایی و بی نظیر بودن مشاور می تواند توصیه های زیر را به خانواده ها ارائه دهد:
- توجه به خصوصیات و ویژگیهای خاص نوجوان و تایید آنها.
- حتی زمانی كه رفتار نوجوان باید محدود شود به وی گفته شود كه او را قبول دارند: مثال كاری كه كردی را درك می كنم ولی انجامش در آن زمان, درست نبود.
- احترام به اندیشه های نوجوانان.
- پاداش به عملكردهای صحیح آنها.
- در نظر گرفتن و احترام به فعالیت ها و برنامه های نوجوانان هنگام برنامه ریزی های خانوادگی.
قدرت
به منظور برخورداری از عزت نفس زیاد, شخص باید دارای منابع, فرصت ها و قدرت اثرگذاری بر زندگی خود باشد. منابعی كه در بدست آوردن حس قدرت مهم هستند عبارتند از: دانش, سلامتی, قابلیت جسمانی و مهارت ها از جمله تصمیم گیری, حل مسئله, ارتباط, منابع مادی, تجاری گوناگون و ... به منظور افزایش حس قدرت و توانایی در نوجوان مشاور فعالیت های زیر را انجام می دهد:
- نوجوان را به داشتن مسئولیت شخصی ترغیب می كند.
- فرایند تصمیم گیری را به او می آموزد و به خصوص بر پیامدهای هر تصمیم تایید می كند.
- فرآیند حل مشكل را به نوجوان می آموزد.
- موفقیت های وی را تشویق می كند.
- او را تشویق می كند كه اهداف كوتاه مدت و بلند مدت خود را تعیین كند.
- راه های موثر ارتباط با دیگران را به او می آموزد.
در این رابطه مشاور می تواند افراد خانواده آنان را راهنمایی كند و نیز به آنان بیاموزد كه عقاید خود را بیان كنند, با دقت بر حرفهای یكدیگر گوش دهند به عقاید یكدیگر احترام بگذارند, مسئولیت ها و محدودیت های خانواده را دقیقا مشخص كنند.
الگوها
برای داشتن عزت نفس بالا, نوجوان باید الگوهای انسانی, فلسفی و عملیاتی پیش رو داشته باشد و آنها را به عنوان سر مشق به منظور ایجاد ارزش های معنادار, هدفدار, آرمان ها و معیارهای شخصی به كار برد. الگوهای انسانی, به نوجوان كمك می كند تا به پرسشهایی نظیر موارد زیر پاسخ دهد:
چگونه باید باشم؟ شخصی نظیر پدر یا مادر یا معلم تاریخ یا برادر بزرگترم؟ چگونه باید عمل كنم؟ به چه كسی باید احترام بگذارم؟
در اینجا مشاور به نوجوان در موارد زیر كمك می كند:
به نوجوان كمك می كند تا بفهمند به چه چیزی معتقدند (چارچوب ارزشهای اجتماعی ـ مذهبی, اخلاقی و انسانی)
به نوجوان كمك می كند تا برای رفتار خود اهداف واقع گرایانه ای تعیین كنند.
پیامدهای رفتارهایشان را به آنان نشان می دهد.
مشاور بر تواناییهای نوجوانان تاكید می كند. به جای توجه به ضعف ها, به آنها كمك می كند تا دریابند برای دستیابی به خواسته ها, باید بر موانع و ضعف ها غلبه كنند.
به طور خلاصه مشاور در شكل گیری عزت نفس باید به مراجعان كمك كند تا بدانند كه:
۱- در این جهان فردی بی همتا و بی نظیر هستند. خصوصیات, علایق و توانایی های خاصی دارند كه با دیگران متفاوت است.
۲- به خود آگاهی و خود شناسی برسند. زمانی كه نوجوان آموخت فرد منحصر به فردی است باید به این سوال جواب دهد كه من كیستم. در این مرحله نقاط ضعف, محدودیتها و همچنین نكات قوی و توانمندیهای خود را می شناسد.
۳- محدودیت ها و توانمندیهای خود را بپذیرند. در این رابطه باید به نوجوانان كمك كرد تا نقاط ضعف خود را بدون نگرانی و ناراحتی بپذیرند. پذیرش آن كه هیچ انسانی نمی تواند موجودی كامل و توانا باشد كمك كننده است. به این ترتیب, فرد با محدودیت های خود رو به رو شده و با آنها در صلح و آشتی به سر می برد و ناگزیر به پنهان ساختن نقاط ضعف خود نیست. با شناسایی و پذیرش توانمندیهای مثبت, احساس رضایت و خشنودی فرد در مورد خودش بالا می رود.
۴- در نهایت به احساس ارزشمندی و عزت نفس برسند. هنگامی كه نوجوان یاد بگیرد كه فرد بی همتا و منحصر به فردی سات, خصوصیات بی نظیری دارد, محدودیت های خاص خود را دارد و دارای نكات مثبتی است, به احساس بهتری از خود دست می یابد و خود را ارزشمند, مثبت, مفید و باارزش می داند.
رشد و تعالی
یكی دیگر از نیازهای انسان, نیاز به تعالی و رشد خود است. انسان ها نیاز دارند كه فعالیت هایی انجام دهند كه توانایی ها و استعدادهای بالقوه آنان را رشد دهد و در نهایت به كمال نزدیکتر شوند. فعالیت های در این رابطه انجام می شوند كه عبارتند از: كمك به رشد بیشتر جامعه, پرداختن به هنر, پرداختن به فعالیتهای كه فرد را به طبیعت نزدیكتر می كند. فعالیت های مذهبی, اخلاقی و انسانی.
برخورد با استرسها
یكی از عوامل روانی سلامت زندگی برخورد با مشكلات و استرس هاست. پژوهشگران متوجه شده اند كه شخصیت هایی وجود دارند كه در مقابل بدترین شرایط نیز مقاومت می كنند و دچار بیماری نمی شوند كه به آنها شخصیت های سرسخت می گویند این شخصیت ها دارای سه خصوصیت زیر هستند:
۱- احساس تسلط و كنترل بر زندگی.این افراد باور دارند كه بر زندگی خود مسلط هستند. زندگی را در مسیرهای مورد نظر خود پیش برند و قادرند كه مسائل و مشكلات خود راحل كنند .
۲- داشتن تعهد و مسئولیت. افراد سر سخت, تعهدات, اعتقادات و مسئولیت هایی را برای خود قائل هستند كه در شرایط زندگی به آنها كمك می كند.
فعالیت هفتم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
مراجعان را با یك سوال جمعی به بحث گروهی دعوت می كند: چگونه تعهد و مسئولیت می تواند از بروز رفتارهای پر خطر جلوگیری كند؟ و منتظر جواب و بحث گروهی می شود. پس از آن به تدریج با سوال ها و جواب های هدایت كننده مراجعان را به مباحث زیر جلب می كند:
- هنگامی كه فردی به اصول مذهبی اعتقاد دارد , آیا مشروب می خورد؟ آیا این یك رفتار سالم نیست؟ و آیا اگر فرد در شرایط پر فشار قرار گیرد بهتر قادر به مقاومت نخواهد بود؟
- هنگامی كه فردی به اصول اساسی و اخلاقی اعتقاد دارد آیا به رفتارهای پر خطر جنسی می پردازد؟ و اگر در شرایط پر فشار قرار گیرد قادر به مقاومت نخواهد بود؟
- هنگامی كه فردی به اصول اجتماعی و رعایت موازین اجتماعی اعتقاد دارد, آیا با لباس های نامناسب و آرایش نامناسب به محیط های جمعی وارد می شود؟
۳- روحیه مبارزه و چالش. این افراد آماده اند كه با شرایط و اتفاقات زندگی روبه رو شده و در صورتی كه نیاز به تغییر باشد, آماده اند كه با تغییراتی كه لازمه زندگی است هماهنگ شوند. آنها با مشكلات دست و پنجه نرم می كنند و در صورت رویارویی با مشكلات با انها می جنگند. در مقابل استرسها و مشكلات, متوسل به مقابله های مسئله مدار و استفاده از حمایت اجتماعی می شوند, در مقابل مشكلات خسته نشده و از آنها اجتناب نمی كنند.
در مقابل شخصیت های سرسخت, خصوصیات روانی دیگری وجود دار د كه نتایج منفی دارند:
احساس درماندگی: چنین افرادی به این باور رسیده اند كه نمی توانند هیچ تاثیری بر زندگی خود بگذارند, زندگی در دست آنها نیست بنابراین هر فعالیتی كه انجام دهند, نتیجه مثبت نخواهند داشت. از مراجعان بخواهید چند نمونه از صحبت ها و برخوردهای چنین افرادی را بیان كنند.
احساس ناامیدی:
بعضی از افراد در زندگی خود دچار ناامیدی می شوند اینکه شرایط زندگی نامناسب خواهد بود, اتفاقات خوبی رخ نخواهد داد و سرنوشت, جز مصیبت چیزی برای آنها رقم نخواهد زد. از مراجعان بخواهید چند نمونه دیگر از صحبت ها و برخوردهای افراد را ناامید را بیان كنند.
پایگاه كنترل بیرونی
افرادی كه پایگاه كنترل بیرونی دارند بر این باورند كه زندگی آنها توسط نیروهای بیرونی, شانس, تصادف, مردم و ... كنترل می شوند و خود قادر نیستند كه هیچ اثری بر زندگی خود داشته باشند. از مراجعان بخواهید چند نمونه از صحبت ها و برخوردهای این افراد را بیان كنند.
فعالیت هشتم مشاور در زمینه عوامل روانی زندگی سالم:
در اینجا مشاور می تواند از مراجعان بخواهد كه خصوصیات شخصیت های سرسخت یا مقاوم را با سه خصوصیت آخر مقایسه نموده بحث گروهی نمایند و برای هر كدام یك موقعیت مطرح كنند. سپس از آنها بخواهد كه در رابطه با آسیب های اجتماعی مثل اعتیاد, ایدز و بزهكاری رابطه خصوصیات شخصیتی مثبت و منفی را معین كنند. مشاور باید با تكنیكهای هدایت غیر مستقیم, نقش برخورد ناامیدانه, درماندگی و اجتنابی, پایگاه كنترل بیرونی و ... را در اعتیاد (فرار و تسكین), ایدز (تسلیم شرایط شدن, درگیر شدن به روابط جنسی نامناسب برای فرار و تسكین و عدم توانایی تسلط بر زندگی), بزهكاری (حالا كه من نمی توانم خودم با فعالیتم به هدفم برسم, اموال دیگران را می دزدم) روشن نماید.
عوامل معنوی
در رابطه با عوامل معنایی سلامت مطرح می شود. فرانكل از زبان نیچه اظهار می دارد (چنانچه انسان چرایی برای زندگی داشته باشد, با هر چگونگی می سازد). او این یافته را در مشاهدات خود بر زندانیان اردوگاههای كار اجباری نازیها به دست آورد. افرادی كه معنایی برای زندگی خود داشتند, زنده می مانند و مقاومت می كردند. بنابراین, یكی از اهداف مشاور ساخت رفتار سالم جلب توجه مراجعان به ابعاد معنایی است.