زن در آینه دفاع مقدس

در ۳۱ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ در حالی كه جمهوری اسلامی ایران پس از گذشت نزدیك به یك سال و اندی مبارزه علیه ظلم و استبداد در حال استقرار یافتن بود، به ناگاه مورد هجوم همسایه غربی كشورمان عراق واقع شد كه بر اساس فرصت طلبی و موقعیت‏سنجی بر آن بود تا مطامع و خواست‏های جاه طلبانه خود را از طریق جنگ ظالمانه و ناخواسته بر كشور، انقلاب و مردم ما تحمیل كند; جنگی كه از هر حیث، چه امكانات و شرایط و نیز از جهات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی كاملا نابرابر بود.
البته انقلاب اسلامی كه از بدو پیروزی تا آن زمان، همواره از جانب غرب و رهبری آن بلوك; یعنی امریكای قداره بند، تحت فشاری شدید قرار داشت، آمادگی مقابله با چنین تجاوزی را نداشت. بویژه این كه در داخل كشور نیز جناح‏های وابسته به غرب، با ایجاد هیاهوی تبلیغاتی و نیز درگیری‏های نظامی در گوشه و كنار مملكت، توان دولت نوپا را تضعیف نموده و رسیدگی به امور را برای مسئولان عملا مشكل و دشوار می‏ساختند. از سوی دیگر نیروهای نظامی كشور نیز به خاطر تبعات قهری انقلاب و رویدادهای پیاپی ناشی از سران فرصت طلب و خائن خود، هنوز مراحل بازسازی را بطور كامل پشت‏سر ننهاده بودند و طبعا در این شرایط، در آسیب پذیری جدی به سر می‏بردند كه جنگ ناخواسته بر ما تحمیل گردید و حصر اقتصادی نیز بر مشكلات متعدد كشور افزود.
۲ ـ تش عراق كه براساس محاسبات دقیق از وضیعت و شرایط داخلی و خارجی جمهوری اسلامی، فتح یك هفته‏ای تهران را انتظار می‏كشید، در روزهای نخست تجاوز، بی آن كه با مانعی جدی در مرزها برخورد كند،گستاخانه به خاك ما هجوم آورده و هم چنان به پیش می‏راند تا آنجا كه خود را پشت دروازه‏های اهواز و خرمشهر دید و با مشاهده این وضعیت‏به تداوم تجاوز علاقمندتر گردید.
آن روز تمامی مردان و زنان سلحشور ایران اسلامی با حضور در صحنه جنگ، حماسه‏ای فراموش ناشدنی را آفریدند، و از آن پس بود كه خلق حماسه‏ها آغاز شد و سراسر جبهه‏ها آوردگاه تن و تانك بود. رویارویی عشق و ایمان با كفر و الحاد، و عجیب آن كه در آن شرایط براستی نابرابر تانك از مقابله با انسان‏های عاشق عاجز و ناتوان بود.
۳ـ ضور مردم ایران در مقابله با هجوم نظامی عراق از برگ‏های زرین انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی است كه هیچ گاه از یادها فراموش نخواهد شد. در این میان حضور دلیرانه و خستگی ناپذیر زنان در صحنه دفاع مقدس به عنوان یكی از عناصر اجتماعی و بارز رقم خورد و اینان به حق در ادای دین خود نسبت‏به اسلام و به انقلاب از هیچ گونه یاری و مدد مادی و معنوی استنكاف نورزیدند.
می‏دانیم كه خطوط مقدم و رویارویی اصلی فیزیكی در میادین نبرد در قبضه دلیر مردان رزمنده بود، ولی پشتیبانی و حمایت همه جانبه زنان در خاكریزهای عقبه نیروهای خودی و بر طرف نمودن نیازهای آنان (اعم از لباس، غذاو...) برآوردگار ثبات قدم و استقامت رزمندگان بود.
داشتن روحیه و قوت قلب رزمندگان در گرو حمایت‏های معنوی زنان خدا جویی بود كه در پشت جبهه، مشغول خدمت‏بودند و امام خمینی‏رحمه الله فرماندهی كل قوا - كه حضور نیروهای رزمنده در جبهه‏های حق علیه باطل مرهون نفس مسیحایی او بود - در توصیف ایثار جان و تجلی شهادت‏طلبی زنان در طول هشت‏سال دفاع مقدس می‏فرمود:
«زنها به من می‏گویند: شما دعا كنید كه ما شهید بشویم. بعضی از زنها می‏آمدند اینجا می‏گفتند كه شما اجازه بدهید ما برویم كردستان در آنجا جنگ بكنیم و من گفتم: نه، صلاح نیست ، ملت و ارتش كار را انجام می‏دهند...این یك تحولی بود كه در صدر اسلام بین مسلمین حاصل شده بود كه شهادت را برای خودشان فوز می‏دانستند.» (۱)
۴ـ ضور زنان در عرصه‏های گوناگون جنگ تحمیلی دارای جلوه‏های متفاوتی بود كه هر كدام از آنان حكایتی شنیدنی و بیاد ماندنی از آن دوران پر خاطره می‏باشد. در میان تمامی فقها این مساله جاری است كه در برابر تهاجم دشمن، بر همه واجب است كه به دفاع برخیزند و احدی در این مساله نظر مخالفی را ابراز ننموده است.
حضرت امام خمینی قدس سره در كتاب «تحریر الوسیله‏» می‏نویسد:
«لو غشی بلاد المسلمین او ثغورها عدو یخشی منه علی بیضهٔ الاسلام و مجتمعهم، یجب علیهم الدفاع عنها بایهٔ وسیلهٔ ممكنهٔ من بذل الاموال و النفوس‏»
هرگاه دشمنی بر سرزمین‏های مسلمین و یا به مرزهای آنها حمله آورد كه ترس از بین بردن اصل اسلام و جامعه اسلامی از آن برود، بر همه مسلمین (زن و مرد) واجب است‏با هر وسیله ممكن به دفاع برخیزند و در این راه از بذل مال و جان دریغ نكنند. (۲)
علمای قبل از امام‏رحمه الله نیز بر این مهم صحه گذاشته‏اند، مثلا علامه حلی‏رحمه الله در كتاب «قواعد» خود در آغاز بحث جهاد می‏فرماید:
«... و اذا وطا الكفار دار الاسلام، وجب علی ذی قوهٔ قتالهم، حتی العبد و المراهٔ و انحل الحجر عن العبدمع حاجته الیه...»
... و چنانچه كفار بر سرزمین اسلام حمله‏ور شوند، بر هر فرد نیرومندی واجب است كه با آن‏ها جنگ كند حتی بردگان و زنان و ممنوعیت از بردگان در صورت نیاز به آنان برداشته می‏شود. زنان مسلمان ما در برابر تسلیم شدن مقابل این فتاوا بی صبرانه در انتظار خدمت گذاری لحظه شماری می‏نمودند و در راه خود هرگز درنگ نمی‏نمودند.
و اما كیفیت‏حضور زنان به دو شكل، مستقیم و غیر مستقیم، در این دوران خلاصه می‏گردد. در شكل مستقیم، گر چه زنان از حضور در صحنه و خط مقدم معاف بودند، ولی با شروع جنگ شهرها و حملات موشكی، حالت تدافعی همگان خصوصا زن‏ها بیشتر گردید، چون در این رزم بی امان از سوی ارتش عراق مورد حمله موشكی واقع شده بودند. حتی در اوایل جنگ، این زنان شیر دل خرمشهر و سوسنگرد و هویزه بودند كه در هجوم ناجوانمردانه دشمن در كنار مردان خود قدم به قدم با بعثی‏ها درگیر شدند و در عقب راندن دشمن از جان خویش هم مایه نهادند. در شكل غیر مستقیم، زنان حكایت ۷۰ من مثنوی دارند كه چگونه با كارهای خدماتی و پشتیبانی خود در عقبه، موجبات دلگرمی رزمندگان را فراهم نمودند. امام این حضور غیر مستقیم را كه از حضور مستقیم ذره‏ای ارزش آن كمتر نبود، كرارا متذكر می‏شدند. بیان تجلی ایثار در راه انقلاب و امام تداوم‏گر گذر زمان در برابر هر گونه تجاوز از سوی دشمنان است. از جمله خدمات این مرحله زنان; می‏توان به ایثار فرزندان خود در راه حیثیت و اصلاح جامعه نام برد. هنوز یادمان نرفته است چه بسیار مادران سلحشوری بودند كه با تربیت اولاد صالح و معرفی آنان به مراكز بسیج جهت اعزام به جبهه قوت قلب مسئولین جنگ را سبب می‏شدند.امام‏قدس سره این صحنه را این گونه بیان می‏نمودند: «...خدا می‏داند در طول تاریخ مثل این مادرها ما نداشتیم، الا كم كه فرزندانش كشته بشوند و بعد بیاید بگوید كه نه، من افتخار می‏كنم. بعضی از جوان‏ها به من می‏گفتند كه این مادرها ما را گرم نگه داشته‏اند. عكس العمل این مادرهای جوان مرده ما را زنده نگه داشته و گرم نگه داشته برای این كه این‏ها هستند كه به ما شجاعت میدهند. این‏ها هستند كه ما را تشویق می‏كنند.» (۳)
جلوه دیگر ایثار زنان، ایثار همسران محبوب خود بوده است كه بهترین و اصلی‏ترین تعلق خویش كه همسر باشد را با تمام مشكلات و دلبستگی‏ها تشویق و ترغیب به حضور در میادین جنگ می‏نمودند تا آنجا كه امام‏قدس سره زبان به مدح آنان گشوده و می‏فرماید: «كجا ما از زنان، آن قدرت و عظمت را دیده بودیم كه امروز داریم از مادران شهید می‏بینیم؟ كجا ما از زنان جوان آن فداكاری را دیده بودیم كه در دوران جنگ دیدیم، آنان همسران محبوبشان را به میدان‏های جنگ می‏فرستادند و راز عفت و امانت آنها را حفظ می‏كردند تا آنها با خاطر آسوده در میدان‏ها باشند.» (۴)
زنان ما نه در این برهه كه در دوره‏های تاریخی متعدی، این گونه درخشش نموده‏اند كه دوست و دشمن بدان معترف می‏باشند. هنوز تاریخ هجوم مغول و فعالیت زنان مسلمان و حضور اصیل آنان در صحنه‏های سیاسی عصر مشروطیت، جنبش تنباكو و انقلاب اسلامی را فراموش نكرده است و در یك كلام حضور مردان خداجو و شهادت طلب از دامن چنین زنان و مادرانی بوده است كه به صحنه مبارزه راه یافته‏اند; بنابر این هیچ صحنه‏ای از تاریخ مبارزات اسلامی نبوده الا این كه زنان مسلمان در آن نقش بسزایی را داشته‏اند.
ستادهای پشتیبانی دوران جنگ كه رفع نیازمندی‏های رزمندگان خطوط مقدم را بر عهده داشتند، عمده نیروهایشان را زنان متدین و مبارز تشكیل می‏دادند. تهیه مایحتاج جبهه‏ها از عمده‏ترین فعالیت‏های این ستادها بحساب می‏آمد. اینان شبانه روز بدون چشم داشت، به كمترین مواهب مادی، خدماتی تحسین برانگیز را ارایه می‏دادند. لباس، كفش، طلا و جوراب‏های بافتنی این زنان در جبهه‏ها رنگ و قیمتی دیگر داشت. از فعالیت‏های دیگر این انسان‏های سلیم و عزیز، حضور آنان در بسیج‏های مقاومت و شركت در اردوهای بسیج می‏باشد كه بازتاب جهانی از خویش بر جای می‏نهد. حضور اینان نشان دهنده روح مبارزه و ایثار و شجاعتی بود كه می‏خواست‏به زنان جهان و ابرقدرت‏ها اثبات نماید كه زنان ایرانی به بركت انقلاب اسلامی هویتی دگر یافته‏اند كه بیانگر شخصیت وجودی آنان است.
بیمارستان‏ها و پست‏های امدادی و پرستارهای مجروحین جنگ از جلوه بارز دیگر حضور غیر مستقیم زنان مسلمان در میادین جنگ بوده است كه با خدمات و فعالیت‏های جدی خود در محضر مجروحین و جانبازان، موجبات بالا بردن روحیه رزمندگان می‏گردیدند; بنابراین نقش زنان در طول دفاع مقدس حاكی از مشاركت جدی آنان بود كه دوش بدوش مردان و رزمندگان در صحنه‏های مقدس حضور می‏یافتند و از انقلاب و ارزش‏های آن با تمام وجود خود پاسداری می‏نمودند.
به گواهی تاریخ در صفحات پر افتخار ملت‏ها این زنان با غیرت و امانت دار بودند كه در حریم مقدس و پاكی طریقشان ثابت مانده و تمام امید و آرزوهایشان را به آنچه مصلحت ملت و مكتبشان بوده پیوند زده و سعادت واقعی را جسته‏اند. در تحلیل حضور زنان مهمترین نكته این است كه باید در كلیه برنامه‏ها مساله گسترش نفوذ قدرت اسلام در تمامی ابعاد حیات و بالا رفتن نسبت تاثیر در تغییر موضوعات و هم چنین در پیدایش موضوعات جدید در جهان اصل قرار گیرد.
بالاترین الگوی رفتاری زنان در هشت‏سال دفاع مقدس، «حضرت زهراعلیها السلام‏» بود; او كه در تمام زندگیش، پیروی و حمایت از ولایت مشهود بود. زمانی كه جنگ تهاجمی اسلام علیه كفار واقع گردید، حضرت بعنوان بهترین پرستار و لجستیك، ایفای وظیفه می‏نمودند و اما هنگامی كه جنگ حالت تدافعی پیدا می‏كرد، ایشان خود را سپر مولای خود; یعنی علی بن ابی طالب‏علیه السلام می‏نمودند تا جایی كه حتی با وجود حضور علی‏علیه السلام در خانه، هنگامی كه وجود مبارك ایشان مورد حمله دشمن قرار گرفت ایشان به پشت در آمدند و از شدت درد از هوش رفتند و پس از آن كه به هوش آمدند بمحض این كه مشاهده كردند ولی اعظم خدا را بطرف مسجد می‏برند، تا آخرین رمقشان از مقام ولایت دفاع نمودند. این امر نشانگر این بود كه حضرت فاطمه حیات گرانقدر خود را صرف حمایت از مقام ولایت می‏نمودند.
بنابراین نقش زن در تمامی صحنه‏های سیاسی و اجتماعی خصوصا دفاع مقدس بیانگر جلوه‏های تاریخی در نقش اول آنان در تحولات اجتماعی و در نهضت‏های اسلامی معاصر و همدوشی زنان و مردان در تمامی صحنه‏های درگیری با اجانب بوده است.
امام خمینی پیرامون نقش زنان در صحنه‏های انقلاب و دفاع مقدس می‏فرماید: «زنان حق بیشتری از مردان دارند. زنان مردان شجاع را در دامان خود بزرگ می‏كنند. اگر زنان شجاع و انسان ساز از ملت‏ها گرفته شود، ملت‏ها به شكست و انحطاط كشیده می‏شوند.» (۵)
حسن ختام این كه; آثار دلاوری‏ها و پیروزی رزمندگان حكایت از حضور فعالانه زن‏های دلاور و سلحشوری است كه گام به گام در لحظه لحظه جنگ، شركت كرده و موجبات بركت و روزی رزمندگان در عملیات‏های مختلف گردیدند و چه زیبا سرود امام خمینی‏قدس سره پیرامون فداكاری و مقاومت زنان در جنگ تحمیلی كه:
«...مقاومت و فداكاری زنان بزرگ در جنگ تحمیلی آن قدر اعجاب آمیز است كه قلم و بیان از ذكر آن عاجز، بلكه شرمسار است.به اعتقاد من بخش مهم محیط گرم و پرشور جنگ مربوط به جمعیت فكری خواهران است و اگر زنان ما، در این حال و هوای فكری نبودند نیمی از این شور وجود نداشت.»
پی‏نوشت‏ها:
۱) صحیفه نور، ج ۹، ص ۲۴۲.
۲) تحریر الوسیله، ج ۱، ص ۴۸۵ (فصل دفاع).
۳) صحیفه نور، ج ۲، ص ۲۷۱.
۴) سخنرانی در تاریخ ۲۶/۹/ ۶۱.
۵) صحیفه نور، ج ۵، ص ۱۵۳.


سارا مهدوی

منبع : بنياد انديشه اسلامي