چغندر

در كتب طب سنتی با نام عربی آن (سلق ) آمده است به فرانسوی Beeteو و به انگلیسی Beet گفته می شود . گیاهی است از خانواده ی Chekopodiaceae نام علمی آن وBeta Vulgaris L است .
واریته ای كه برای برگهای آن كاشته می شود Beta Vulgaris Var cicla كه به آن Swiss chard و Chard هم می گویند .
● مشخصات به طور كلی گیاه چغندر چند نوع است:
چغندری كه برگ آن مصرف می شود و معمولا برگ چغندر گفته می شود به فرانسوی Poiree و به انگلیسی Chard گویند .
۲. چغندری كه معمولا ریشه ی ان مصرف می شود و برگ آن جنبه ی علوفه دام دارد و در مصرف عذای انسان كار برد ندارد و به فرانسوی Betterave گویند سه رقم است :
الف ) چغندر لبو كه ریشه آن غدد گرد و شلغمی شكل است و به رنگهای سرخ تیره مایل به سیاه و یا سفید می باشد كمی شیرین است (۸ ــ ۵ ) قند دارد و به مصرف غذایی به عنوان سبزی می رسد و با پخته آن به نام لبو خورده می شود .
ب ) چغندر علوفه ای كه ریشه ی آن دراز حجیم و شیرینی آن كم و محصول در هكتار آن زیاد و به مصرف آن زیاد و به مصرف علوفه ی دامی می رسد .
ج ) چغندر قند كه ریشه ی ان مخروطی حجیم به رنگ زرد روشن و دارای مقدار زیادی قند است ( ۲۰ ــ ۱۵ ) و از آن در كارخانه جات قند برای قند گیری استفاده می شود . از برگ تمام انواع چغندر های ریشه ای نیز به عنوان علوفه استفاده می شود .
● مشخصات
چغندر گیاهی است دو ساله دارای برگ های پهن چین دار سبز تیره كه مستقیما از ریشه خارج می شوند ، ساقه ی گل دهنده در سال دوم یا به طور كلی پس از دیدن یك دوره سرمای زمستانه به گل می نشیند و میوه می دهد . دانه های ان در اطراف شاخه ی گل دهنده می رسند و در هر میوه چند دانه وجود دارد . میوه هایی هستند كه فقط یك دانه بیشتر نمی دهند این نوع را مونوژرم نامند . این گیاه به طور وحشی در مناطق شمال غرب ایران دیده شده است و به طور پرورشی در اغلب مناطق ایران كاشته می شود .
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی و مواد عامله در گیاه و برك چغندر ویتامین B۱ و C به مقدار خوبی یافت می شود . ریشه غده ای نارس چغندر از نظر مقدار آهن و ویتامینها به خصوص ویتامین A غنی تر است.
بررسی های شیمیایی دیگری نشان می دهد كه گیاه چغندر دارای ساپونی زید و فیتوسترول و مواد چرب و بتائین و لوسین و تایروزین و ایزولوسین و آرژی نین و هیتیدین و فنیل الانین و اوراز و سرانجام تایروزیناز می باشد. در هر یك صد گرم قسمت قابل خوردن ریشه چغندر لبو مواد زیر موجود است:
آب ۸۷ گرم ، پروتئین ۶/۱ گرم ، مواد چرب ۱/۰ گرم ، مواد قندی و اسیر هیدراتهای كربن ۹/۹ گرم ، خاكستر ۱/۱ گرم ، كلسیم ۱۶ میلی گرم ، فسفر ۳۳ میلیگرم ، آهن ۷/۰ میلی گرم ، سدیم ۶۰ میلی گرم ، پتاسیم ۳۳۵ میلی گرم ، وتیامین A ۲۰ واحد بین المللی ، تیامین ۰۳/۰ میلی گرم و رایبوفلاوین ۰۵/۰ میلیگرم ، نیاسین ۴/۰ میلی گرم و ویتامین C ۱۰ میلی گرم . ور هر یك صد گرم برگ چغندر مواد زیر موجود است :
آب ۹۱ گرم ، پروتئین ۴/۲ گرم ، چربی ۳/۰ گرم، هیدراتهای كربن ۸/۳ گرم ، كلسیم ۸۸ میلی گرم ، فسفر ۳۹ میلی گرم ، آهن ۲/۳ میلی گرم ، سدیم ۱۴۷ میلی گرم ، پتاسیم ۵۵۰ میلی گرم ، ویتامین A ۶۵۰۰ IU ، تیامین ۰۶/۰ میلیگرم ، رایبو فلاوین ۱۷/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۰ میلی گرم و وتامین C ۳۲ میلی گرم و كمی اسید فولیك
● خواص – كاربرد
چغندر به طور كلی بند آورنده خون و مقوی معده و برای معالجه اسهال خونی مفید است. ریشه چغندر را به عنوان مقوی برای زنان به كار می بردند و معتقد بودند كه در ریشه چغندر هورمنهای جنسی زن یافت می شود. در هند وچین شیره برگهای تازه چغندر برای معالجه اسهال خونی به كار می رود . در هندوستان از بذر چغندر به عنوان خنك كننده و معرق استفاده می شود. برگهای له شده چغندر برای التیام سوختگی پوست به كار می رود .
ریشه چغندر از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی ممعتدل است و حرارت آن كمی می چربد و كمی قابض . نوع سیاه آن با قبض بیشتر و نوع سفید ان محلل است . خواص ان محلل است و بازكنننده گرفتگی ها وانسداد مجاری .خوردن ریشه چغندر شكم را بند می آورد و نفاخ است و ملین و بهترین قسمتهای چغندراز نظر دارویی برگ آن است ودمهای برگ آن از غده ریشهان بهتر ونافع تر است .
خوردن برگ پخته آن برای رفع رعشه و تحریك قوای جنسی نافع است ، بخصوص اگربرگها با دنباله قرمز رنگ آن خورده شود و اگر با سركه و خردل خورده شود برای باز كردن گرفتگی های طحال و تحلیل ورم طحال موثر است ودرد كلیه و مثانه و امراض مقعد را تسكین می دهدو آب برگ آن اگر با داروهای مسهل خورده شود . برای خارج ساختن بلغم كمك می كند ودرد مفاصل و نقرس را تسكین می دهد و اگر آب برگ نیم گرم آن را با عسل و روغن بادام مخلوط و چند قطره آن را در گوش بریزند درد گوش را تسكین دهد . ضماد آب برگ نیم گرم آن با ب ارمنی برای جلوگیری از ریختن مو استسقا مفید است و اگر با آب برگ آن و یا با آب برگ پخته آن حقنه شود برای درد روده و بیرون آمدن مقعد نافع است و گذاردن دست و پا در آب پخته برگ آن به طور مكرر برای رفع ترك و شقاق كه در اثر سرما به دست و پا عارض شود مفیداست. مالیدن برگ پخته ان پس از سرد شدن بوی پوتس برای سوختگی آتش و سوختگی دراثر آب جوش و باد سرخ نافع است .
چغندر و برگ آن مضرمعده است و اسرا ف در خوردن آن قی آور وموجب سوزاندن خون است و دل پیچه ایجاد می كند . از این نظر بهتر است با عدس پخته شود و با خردل یا آب غوره خورده شود.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار