نقش نماز جمعه در نوآوری و شکوفایی

پدیده نامگذاری سال‌ها به نام‌ها، عناوین و موضوعات مختلف توسط رهبر معظم انقلاب، امری مبارک است و عنوان تعیین شده برای سال ۱۳۸۷ عنوان زیبای “نوآوری و شکوفایی” است که در این ارتباط به نظر می‌رسد سوالات ذیل برای دستیابی به نوآوری و شکوفایی قابل طرح باشند.
ـ نوآوری و شکوفایی در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، فناوری و هر یک از زیربخش‌های این عرصه‌ها چه مفهومی دارد؟
ـ نوآوری و شکوفایی در چه محیطی و در چه فضایی قابل بروز و ظهور است؟
ـ مشوق‌ها و محرک‌های توسعه‌ نوآوری و شکوفایی چیست؟
ـ موانع و عوامل محدودکننده یا بازدارنده در این حوزه کدامند؟
ـ کیفیت اعتماد وارتباط مردم با نظام چه تاثیری در نوآوری و شکوفایی دارد؟
ـ نقش دولت، مجلس و قوه قضائیه در این زمینه چیست؟
ـ نقش دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی بویژه رسانه ملی و نهاد آموزش و پرورش در توسعه و تحقق اهداف نوآوری چیست؟
ـ امید به آینده در بین جوانان یا بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی آنان چه تاثیری بر موضوع خواهد گذاشت؟
ـ نمادها و شاخصه‌های نوآوری و شکوفایی که قابل اندازه‌گیری باشند کدامند؟
ـ نقش نهاد نماز جمعه چیست؟
و چندین سوال مشابه که هر یک قابل تبدیل به سوالات دقیق‌تر و جزئی‌تر نیز می‌باشند. در این ارتباط می‌توان طرح نمود که شایسته است مسئولان امر به صورت ویژه به آن بپردازند.
تعریف:
“نوآوری” یا “خلاقیت” عبارت است از به کار گیری توانایی‌های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید. فرایند ایجاد فکرهای جدید و تبدیل آن فکرها به عمل و کاربردهای سودمند را نوآوری می‌گویند. خلاقیت و نوآوری چنان به هم درآمیخته‌اند که ارائه تعریف مستقلی از هر کدام دشوار است. خلاقیت، پیدایی وتولید یک اندیشه و فکر نو است در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است.
برای دستیابی به اثربخشی بهتر این عنوان مبارک باید تمهیدات و مقدماتی مدنظر عموم بویژه مسئولان و مدیران در عرصه‌های گوناگون بخصوص در عرصه علم و فرهنگ باشد تا موضوع لوث نشود و به امری تشریفاتی و صرفا تبلیغی یا شکلی، محدود نشود. لذا لازم است ابتدا پیش نیازها و عوامل موثر و موانع آن با دقت بررسی شود.
● پیش‌نیازها:
نوآوری پیش نیازهایی دارد که اهم آنها عبارتند از:
- محیط امید و امیدواری و انگیزه شاد و بانشاط
- محیط تلاش و کوشش و در فضای رقابتی و سالم
- فضای مشارکت و همکاری و تفاهم و همبستگی
- تبیین، طراحی و تدوین اهداف، ابعاد و راهکارهای رسیدن به موضوع و تعیین شاخص‌هایی برای سنجش و ارزیابی روند و چگونگی پیشرفت امر و مهم‌تر از همه زمینه‌سازی ذهنی و فرهنگی موضوع در اقشار مختلف و مخاطبین متنوع پیام در جامعه است.
- نوآوری قبل از هر چیز نیازمند تغییر نگرش‌ها و باورها و رفتارهاست. نیازمند مدیران خلاق و نوآور است. نیازمند ایجاد فضای امید است. محیط نقد وانتقاد و پیشنهاد را می‌طلبد. نیازمند به سعه صدر و گذشت و میدان دادن به نیروهای مبتکر و نوآور است.
- نیازمند مدیرانی است با حسن‌ظن و مثبت‌نگری و برخوردار از دیدی باز و بلند به مسائل پیرامون.
- نوآوری باید مبتنی بر اندیشه، علم و دانش باشد، هر کار جدیدی یا هر به هم‌ریختگی و برهم‌زدنی را نباید نوآوری بدانیم.
- نوآوری آن است که حتما به شکوفایی و رشد منجر شود.
- نوآوری نیازمند درک درستی از شرایط و موقعیت خود در عرصه جهانی و برداشت صحیحی از کاستی‌ها و عقب‌ماندگی‌ها و دلایل آنهاست.
- در نهایت، نوآوری نیازمند ایمان، اراده و توکل است. اگر عزم نباشد اگر خواست و باور نباشد، نوآوری رخ نخواهد داد و یا به امری صوری، تبلیغی و شکلی مثل پاره‌ای از اقدام‌ها و رویدادهای مشابه تبدیل خواهد شد.
عوامل موثر در خلاقیت و نوآوری:
عوامل موثر در خلاقیت و نوآوری به چهار دسته تقسیم می‌شود، این عوامل عبارتند از:
۱) به کارگیری و جذب نیروهای خلاق و نوآور در سازمان
۲) امکانات مناسب تحقیقاتی و مالی برای کوشش‌های نوآورانه
۳) آزادی عمل کافی در انجام فعالیت‌ها و تلاش‌های خلاق همچنین به کارگیری نتایج حاصل از فعالیت‌های خلاق
۴) دادن پاداش مناسب به افراد خلاق. محیط‌هایی که در آن تشویق و تنبیه درجای خود اعمال نمی‌شوند نمی‌توانند جایگاهی برای نوآوری و شکوفایی داشته باشند.
۵) تبادل فرهنگی میان سازمان‌ها و در کنار هم قرار دادن افراد محافظه‌کار و سنتی با افراد نوجو و ایجاد محیطی که در آن اطلاعات و نظرات به سهولت مبادله می‌گردند همه تسهیلاتی است که مجموعه سازمانی را به سوی نوآوری و خلاقیت سوق می‌دهد.
موانع خلاقیت:
موانع خلاقیت را به‌طور کلی در چند مورد می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد
▪ ترس از شکست و انتقاد
▪ عدم اعتماد به نفس
▪ تمایل به همرنگی و همگونی
▪ عدم تمرکز ذهن
▪ انسدادهای ادراکی یا جمود ذهنی
انسدادهای ادراکی، موانع ذهنی خلاقیت هستند که گاهی این انسدادها نتیجه پایبندی به یک روش خاص است که از آن به ثبات تعبیر می‌شود به این معنا که فرد، اسیر روش نگریستن واحد به یک مشکل یا استفاده از یک نگرش در تعریف، تشریح یا حل آن می‌شود. البته در بسیاری از موارد،‌داشتن ثبات یا سازگاری، یک خصلت بسیار باارزش برای اکثر ما به شمار می‌رود. ثبات اغلب با بلوغ، صداقت و هوشمندی مرتبط است. برعکس، بی‌ثباتی را مترادف با غیرقابل اعتماد بودن و غیرعادی بودن تلقی می‌کنیم. بی‌خیالی و عدم کنجکاوی و بی‌حالی موجب جمود ذهنی می‌شود.
▪ اختلاف و افتراق مخرب نوآوری است.
▪ بی‌انگیزگی، بی‌تفاوتی،‌دلمردگی و افسردگی با نوآوری سازگار نیست. کسی که در مشکلات اولیه زندگی و شغلی و خانوادگی خود درمانده است و توانی برای حل آنها نمی‌یابد و برای خود حامی و پشتیبانی احساس نمی‌کند، نمی‌تواند فردی نوآور باشد.
▪ بروکراسی و روزمرگی: محیط‌های اداری گرفتار بروکراسی و روزمرگی همه منتظر پایان ساعات کار اداری هستند.
▪ استبداد:جوامع یا سازمان‌ها و نهادهایی که فضایی برای انتقاد کردن وانتقاد شنیدن در آنها نیست و یا امکانی برای ارائه پیشنهاد و تذکر در آنها فراهم نشده است نمی‌توانند جایگاهی برای نوآوری وشکوفایی داشته باشند.
مدیرانی که قدرت ریسک ندارند و یا میدانی برای عرض اندام و پیشبرد طرح‌های خود نمی‌بینند نمی‌توانند نوآور و گسترش‌دهنده نوآوری باشند.
کارشناسان و نیروهای مبتکری که خود را تحت مدیریت افرادی ناتوان و ضعیف که اصول اولیه مدیریت و توسعه و روابط انسانی را نمی‌دانند،‌باور ندارند و گرفتار می‌بینند و عملا خود را در معرض نوآوری و ابتکار و خلاقیت نمی‌بینند.
● نقش نماز جمعه:
نقش نماز جمعه در ایجاد زمینه‌‌ها و عوامل موثر در نوآوری و از بین بردن موانع آن، در واقع نقش دین و معنویت در ایجاد محیط امید و امیدواری و انگیزه و نشاط و محیط کار و کوشش است.
نماز جمعه فضای مشارکت و همکاری و تفاهم و همبستگی را ایجاد می‌کند که در حقیقت فلسفه این فریضه سیاسی و عبادی است.
در نماز جمعه به سعه صدر و گذشت به‌عنوان یکی از مصادیق تقوا توصیه می‌شود و به عموم مردم بویژه مدیران توصیه می‌شود با حسن ظن و مثبت‌نگری و دیدی باز و بلند به مسائل بنگرند و خلاصه اگر نوآوری نیازمند ایمان، اراده و توکل و وحدت و آرامش و سعه صدر و گذشت و نظم و کار وتلاش و سازندگی بیشتر است. این نماز وحدت‌بخش جمعه و خطبه‌های روشنگرانه خطیب جمعه است که در کنار سایر معارف و اعمال دینی می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند. مسلم است که هرچه این نهاد دینی، بیشتر به وظایف خود آگاه باشد، می‌تواند در ایجاد زمینه‌های نوآوری موثرتر باشد.
نوآوری و شکوفایی در نماز جمعه:
آنچه مسلم است منظور از نوآوری در یک عمل عبادی سیاسی مثل نماز جمعه نوآوری در اصول نیست که موجب بدعت در دین باشد بلکه نوآوری در روشهاست.
در این ارتباط امامان جمعه حداقل باید در دو مسئله نوآوری داشته باشند:
۱) در مدیریت فرهنگی جامعه
۲) در مدیریت ستادهای نماز جمعه، درجذاب کردن نماز جمعه با استفاده از تبلیغات، برگزاری مسابقات و برنامه‌های فرهنگی متنوع، اطلاع‌رسانی به موقع، خطبه‌های نماز جمعه و جذب نیروهای مفید و کارآمد برای فعالیت درستادهای نماز جمعه از دیگر راهکارهای نوآوری در نماز جمعه است.
۳) در تبلیغ و ارشاد و ایراد خطبه
- امامان جمعه به‌عنوان مدافعان اسلام و مروجان دین باید در خط مقدم نوآوری و شکوفایی باشند. نوآوری و شکوفایی از مهمترین عوامل موفقیت ما در تبلیغ دین و معنویت و جذب جوانان است.
- مخاطب‌شناسی، بهره‌گیری از روش‌های نوین علمی و روزآمد و جذاب از مصادیق عینی نوآوری یک خطیب موفق است.
- توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری و استفاده از همه ظرفیت‌های موجود همراه با بهره‌گیری از شیوه‌های جدید و خلاقیت می‌تواند نماز جمعه ما را موثرتر و پررونق‌تر کند.
- کسب اطلاعات جدید، تقویت معلومات،ایجاد تحولات اجتماعی از مهمترین مزایا و اثرات نوآوری است.
- تفکر واندیشیدن، مشورت، مشکلات و تنگناها و اعتماد به نفس از عوامل موثر در رسیدن به نوآوری است.
- غنی‌تر شدن محتوای خطبه‌ها و کوتاه کردن خطبه‌های نماز جمعه، استفاده از روش‌های مناسب برای ایجاد جاذبه بیشتر محل‌های برگزاری نماز جمعه و توجه به برخی فعالیت‌های فرهنگی از جمله مواردی است که می‌تواند موجب نوآوری در نماز جمعه شود.
- ولایتمداری، استفاده بهینه از ظرفیت‌ها، استفاده از اصل تکریم نمازگزاران و خدمت‌رسانی محسوس به نمازگزاران، راهکارهای نوآوری و شکوفایی در نماز جمعه است و حسن ختام اینکه مهمترین نوآوری مربوط به درون و جان انسان‌هاست. اگر در جان انسان تحول صورت گیرد انسان در خارج از خود نیز دچار تحول می‌شود.
نوآوری باید براساس محبت و دوستی استوار باشد و در جهت خدمت و رفع مشکلات مردم به کار گرفته شود که شیوه و سیره پیامبر اعظم و ائمه معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) است.

محمد سلطانمرادی- امام جمعه کشکوئیه

منبع : روزنامه رسالت