از صدا تا بدن

دکتر آلبرشت لامه۱، ویولونیست و پزشک ارتوپد، سال ۱۹۹۶ انستیتو فیزیولوژی حرکت را در مونیخ تأسیس نمود. او در دانشکده موسیقی و تئاتر مونیخ و کنسرواتوار موتزارتئوم زالتسبورگ فیزیولوژی و پزشکی موسیقی تدریس می‌کند.
گفت‌وگوی زیر را که در مجلة "Arzte Woche” به چاپ رسیده است، ونتسل مولر۲ در ارتباط با بیماریهای نوازندگان با او انجام داده است.
▪ مولر ـ آیا این رشته که به بیماریهای شغلی نوازندگان می‌پردازد مبحث جدیدی در علم پزشکی است؟
ـ لامه ـ بله این رشته نسبتاً جدید است. اولین‌بار بیست سال قبل جولیوس فلش۳، روان‌درمانگر و برادر کارل فلش۴، موزیسین معروف، در وین بیماریهای نوازندگان به‌ویژه مسائل روان‌شناختی آنها را مورد بررسی و مطالعه قرار داد. کورت زینگر۵ روان‌پزشک آلمانی نیز مشکلات نورالژی موزیسینها را تجزیه و تحلیل نمود. پس از آن تا زمانی که کلاوس شنورنبرگر۶، نوازنده ویولا و متخصص معروف طب سوزنی در فرایبورگ دوباره به این موضوع پرداخت وقفه‌ای طولانی ایجاد شد. از سال ۱۹۹۳ هرساله کنگره پزشکی بیماریهای موزیسینها برگزار می‌شود.
▪ اما این رشته مانند پزشکی ورزشی هنوز آن‌چنان فراگیر و شناخته شده نیست؟
ـ این مسئله ناشی از پیچیدگی و دشواری این رشته نیست. یک ارتوپد که به بیماریهای ورزشکاران می‌پردازد به‌عنوان مثال بدون اینکه فوتبالیست باشد می‌تواند فوتبالیستی را درمان کند اما برای درمان یک نوازنده حرفه‌ای بهتر است پزشکی که ارتوپد، جراح دست و یا روان‌پزشک است خود نوازنده باشد.
▪ شما خودتان چگونه با این رشته آشنا شدید؟
ـ من ویولون می‌نواختم و پس از پایان دبیرستان در امتحان ورودی مدرسه عالی موسیقی پذیرفته شدم. پس از آن در رشته پزشکی نیز به تحصیل پرداختم. در دانشکده موسیقی یکی از دانشجویان مشکلاتی همچون درد و التهاب مفاصل داشت از آن زمان به تحقیق و مطالعه در مورد بیماریهای موزیسینها علاقمند شدم.
▪ کدام‌یک از موزیسینهای معروف به بیماریهایی که با نواختن ساز مرتبط می‌باشد مبتلا شده‌‌اند؟
ـ من به خاطر وظیفه رازداری که در حرفه پزشکی وجود دارد نمی‌توانم نوازندگان معروفی را که خودم تاکنون معالجه کرده‌ام نام ببرم. اما موزیسینهایی هستند که بیماری آنان جزء اسرار نیست به‌عنوان مثال لئون فلایشر۷، نوازنده آمریکایی پیانو، سالها به‌خاطر گرفتگی عضلات دستش قادر به نوازندگی نبود و یا کلآدیو آبادو۸، رهبر ارکستر، در ناحیه شانه‌اش درد و ناراحتی داشت، روبرت شومان۹ نیز دچار گرفتگی عضلات بود و زودتر از معمول نوازندگی حرفه‌ای را کنار گذاشت.
▪ اما از طرف دیگر نوازندگانی را می‌بینیم که در سنین بالا مهارت و توانایی خود را از دست نداده‌اند؟
ـ بله به‌عنوان مثال آرتور روبینشتاین۱۰، تا ۹۰ سالگی با قامتی راست در کمال آرامش پیانو می‌نواخت. در برخی از کتابهای آموزشی حالت بدن او هنگام نواختن ساز به‌عنوان الگو ذکر می‌شود.
ناتان میلشتاین۱۱، نیز برخلاف بسیاری از نوازندگان ویولن در سن بالا حتی در ارتفاعات هم که به‌دلیل کاهش فشار هوا و کم شدن تراکم مولکولهای هوا در ایجاد صوت که ناشی از ارتعاش این مولکولهاست تغییراتی ایجاد می‌شود، قادر به تشخیص دقیق فرکانسها بود و سازش را به‌دقت کوک می‌کرد.
▪ نوازندگان ارکستر چگونه می‌توانند از بروز کم‌شنوایی که یکی از بیماریهای شناخته شده بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای است جلوگیری نمایند؟
ـ برخی معتقدند نوازندگان هنگام اجرا باید وسایل مخصوصی جهت محافظت از گوش به‌کار برند. اما به‌نظر من این روش درستی نیست. مسلماً نوازنده گاهی هنگام اجرای قطعاتی که ترومبون بسیار بلند می‌نوازد می‌تواند از این وسایل استفاده کند.
اما اگر دائماً در همه تمرینات و اجراها این محافظها را به‌کار‌ برد دیگر از موسیقی چیزی باقی نمی‌ماند. تنها شدت صدا مطرح نیست بلکه باید بررسی کرد گوش نوازنده چه مدت تحت فشار است و اینکه آیا فرصتی برای استراحت دارد.
▪ شما از بیست سال قبل تاکنون در زمینه پزشکی موسیقی فعالیت می‌کنید و بنا بر تجربیاتتان ۷۰ تا ۷۵ درصد بیماریها مربوط به ناراحتیهایی در اندامهای حرکتی نوازندگان است. فکر می‌کنید علت چیست و چه اشتباهاتی منجر به بروز این دردها می‌شود؟
ـ همیشه در سخنرانیهایم به این نکته اشاره می‌کنم که هر ناراحتی و مشکلی که در وضعیت سلامت نوازنده ایجاد می‌شود ناشی از انجام یک اشتباه است.
همچنین شیوه آموزش سنتی که بر تمرین بسیار تأکید می‌کند نیز در پیدایش این ناراحتیها مؤثر است.
نکته بسیار مهم دیگری که متأسفانه مورد توجه قرار نمی‌گیرد این است که معلم به‌خصوص هنگامی که ساختمان بدنی متفاوتی با هنرجو دارد باید به او آزادی عمل دهد. هنرجو باید با ساز به‌عنوان یک دوست آشنا شده، خود در نوازندگی پیشرفت کند.
▪ آیا نواختن هر ساز شرایط فیزیکی خاصی می‌طلبد؟
ـ بله قبل از شروع نوازندگی ویژگیهای جسمانی هر فرد باید مورد معاینه دقیق قرار گیرد. بسیاری از نوازندگان ضعفهای جسمانی بسیاری دارند که وجود این ضعفها در کنار نوازندگی به افزایش درد و ناراحتی منجر می‌شود. ارتوپد با بررسی و جمع‌آوری اطلاعاتی از استاتیک بدن، چگونگی مفاصل و میزان مقاومت آنها و قدرت دست هر فرد می‌تواند ساز مشخصی را به او توصیه نماید. با وجود همه این اقدامات پیشگیرانه اگر کودکی بخواهد حتما ویولن بنوازد و فاقد شرایط فیزیکی لازم برای نواختن این ساز باشد باید به خواست او احترام گذاشت. هدف از یادگیری ساز نیز بسیار مهم است. کسی که می‌خواهد نوازنده‌ای حرفه‌ای شود باید از پنج یا شش سالگی شروع به فراگیری ساز نماید و روزانه یک تا دو ساعت تمرین کند.
▪ چه شرایط جسمانی بازدارنده‌ای برای نواختن ویولن وجود دارد؟
ـ کسی که گردن و دستان بسیار بلندی دارد و یا انگشت کوچک دستش بسیار کوتاه است شرایط لازم برای نواختن ویولن را دارا نیست.
▪ قدرت اراده نوازنده تا چه حد می‌تواند کاستیهای بدن او را جبران نماید؟
ـ مطمئناً راههایی برای جبران این ضعفها وجود دارد. اما در درازمدت بالاخره این سیستم درهم می‌شکند.
یک نوازنده حرفه‌ای که بیش از چندین دهه بدون در نظر گرفتن ضعفهای جسمانی‌اش ساز می‌نوازد سرانجام دچار درد و ناراحتی می‌شود و زودتر از معمول نوازندگی حرفه‌ای را کنار می‌گذارد افراد کمی قادرند مدت زمانی طولانی با هیجان و تنشی غیرقابل تصور و تحرک و فعالیت بسیار زیاد عضلاتشان کار کنند.
▪ انجام چه ورزشهایی را برای تقویت عضلات و ایجاد تعادل در بدن به نوازندگان توصیه می‌کنید؟
ـ ورزش شنا برای نوازندگان البته غیر از کسانی که دردهایی در ناحیه شانه و یا مشکلاتی در حرکت مچ دارند عالیست.
همچنین سوارکاری برای تقویت عضلات پشت و شمشیربازی به‌دلیل اینکه تواناییهای خاصی مانند واکنشهای بسیار سریع را می‌طلبد برای نوازندگان مناسب است.
برعکس ورزشهایی مانند تنیس و اسکواش که مستلزم به‌کارگیری نیروی بسیار زیادی در بازوهاست برای نوازندگان مناسب نیست.
اگر شما دو ساعت تنیس بازی کنید سپس ویولن بنوازید متوجه لرزش آرشه می‌شوید بعد از بازی تنیس بدن برای انجام حرکات ظریف به سه تا چهار ساعت استراحت نیاز دارد.
▪ به نوازندگانی که برای درمان به شما مراجعه می‌کنند چگونه کمک می‌کنید؟
ـ نوازندگان اغلب به‌دنبال راه‌حلی معجزه‌آسا هستند که همه مشکلاتشان را یکباره برطرف کند. اما من برای تشخیص که متأسفانه امروزه در علم پزشکی به قدر کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرد اهمیت بسیاری قائلم. ابتدا باید بدانم روند حرکت و حالت بدن نوازنده هنگام نوازندگی و انعطاف‌پذیری بدن او چگونه است همچنین با طرح سؤالاتی مانند اینکه نوازنده چه مدت و چند ساعت در روز ساز می‌زند، چه آثاری را می‌نوازد و آیا با نواختن آثار خاصی درد و ناراحتی‌اش بیشتر می‌شود، و اینکه تاکنون معلم و تکنیک خود را تغییر داده است، فعالیتهای موسیقایی او را به‌دقت بررسی می‌کنم. با کنار هم قرار دادن این اطلاعات می‌توانم بگویم که بیمار باتوجه به یافته‌های پاتولوژی موجود به درمان نیاز دارد یا بهتر است روشهایی همچون تکنیک الکساندر۱۲ را در مورد او به‌کار گرفت.
▪ برای شما تجویز دارو در چه جایگاهی قرار دارد؟
ـ تجویز دارو باید در آخرین مرحله از درمان مدنظر قرار گیرد. گاهی برای برطرف نمودن لرزشهای بدن نوازنده می‌توان مشتقاتی از بتابلاکرها۱۳ تجویز نمود.
اما اثرات جانبی داروها که اغلب به کاهش قدرت تمرکز نوازنده می‌انجامند را نباید نادیده گرفت.
▪ در مبحث موسیقی درمانی موسیقی در بهبود بیماریها و تسکین دردها بسیار اثرگذار است....
ـ در اصل باید گفت چون یک نوازنده در حالتی قرار دارد که به‌نوعی دائماً به درمان خود می‌پردازد نباید بیمار شود اما این‌گونه نیست. یک نوازنده ارکستر به دیگر نوازندگان و رهبر که سرعت و چگونگی اجرای قطعات را تعیین می‌کند وابسته است و فشار روانی بسیاری را متحمل می‌شود. نوازندگی حرفه‌ای صددرصد توانایی و انرژی شخص را به‌کار می‌گیرد.
برای کاهش درد و ناراحتی نوازندگان چه تغییراتی می‌توان در ساختمان سازها انجام داد.
من در این مورد بسیار محافظه‌کار هستم. تاکنون تلاشهایی برای اصلاح و تغییر شکل سازها انجام گرفته است اما من معتقدم سازها را باید همان‌گونه که هستند باقی گذاشت. تنها در زمینه وسایل جانبی سازها می‌توان کارهایی انجام داد.

مترجم: شقایق پژهانفر
پی‌نوشت:
۱)Albrecht Lahme
۲) Wenzel Muller
۳) Julius Flesch
۴) Carl Flesch
۵) Kurt Singer
۶) Claus Schnorren Berger
۷) Leon Fleischer
۸) Claudio Abbado
۹) Robert Schumann
۱۰) Arthur Rubinstein
۱۱) Nathan Milstein
۱۲) تکنیکی که به‌وسیله (م ۱۹۵۵ ـ ۱۸۶۹) Frederik Matthias Alexander پایه‌گذاری شد و برای تغییر الگوی حرکتی و رفتاری افراد به‌کار گرفته می‌شود.
۱۳) داروهایی که تأثیر آدرنالین بر قلب و گردش خون را خنثی می‌کنند و با از کار انداختن بخشی از دستگاه عصبی خودمختار نشانه‌های اضطراب مانند تپش قلب، عرق کردن و رعشه را از بین می‌برند.

منبع : سورۀ مهر