پارازیت روی تنفس

آقای سکسکه را که یادتان هست؛ همان که از دوران جنینی هم داخل شکم مادرش سکسکه می‌کرد. در دوران سربازی سکسکه‌اش باعث می‌شد وسط رژه شلیک کند و با هیچ روشی هم نمی‌توانست از شر این بالا و پایین پریدن‌ها خلاص شود.
سکسکه‌های طولانی‌مدت اتفاق نادری هستند اما هر کسی در طول عمر خود چند بار با دوره‌های گذرای سکسکه مواجه می‌شود. به همین بهانه مطلب زیر تا حدودی اطلاعاتی را در مورد این مشکل و روش‌های درمان آن توضیح می‌دهد.
● سکسکه چیست؟
اسپاسم‌های تکرارشونده و غیرارادی دیافراگم به همراه انقباض‌های عضلات تنفسی، منجر به باز و بسته شدن پشت سر هم حنجره می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود هوای داخل ریه و مجاری تنفسی به‌خاطر انقباض با فشار از درون حنجره‌ای که در حال بسته شدن است خارج شود و صدای خاصی را به وجود بیاورد. تمام این اتفاقات در کنار هم سکسکه را به وجود می‌آورند.
دوره‌های گذرای سکسکه که از چند ثانیه تا چند دقیقه یا ساعت طول می‌کشند بسیار شایع‌اند و ممکن است افراد بارها گرفتار آن بشوند اما دوره‌های طولانی‌تر (پایدار یعنی بیش از دو روز یا مقاوم به درمان یعنی بیش از یک‌ماه) از موارد نادر این بیماری هستند.
فرکانس سکسکه از ۴ تا ۶۰ بار در دقیقه است. این بیماری بیشتر در مردان اتفاق می‌افتد و آنها چهار برابر بیشتر از خانم‌ها دچار سکسکه می‌شوند. سکسکه‌های طولانی مدت در آقایان معمولاً به خاطر یک مشکل جسمی زمینه‌ای است اما این امر در خانم‌ها معمولاً در اثر مشکلات روحی به‌وجود می‌آید.
مرکز کنترل سکسکه در قسمت‌های بالایی نخاع قرار دارد.
● عوامل به‌وجود آمدن سکسکه
سکسکه معمولاً به خاطر تحریک اعصاب آوران و وابران که پیام‌های مربوط به عضلات تنفسی و دیافراگم را انتقال می‌دهند به‌وجود می‌آید. این اعصاب عضلات تنفسی را کنترل می‌کنند و خود از یک مرکز خودمختار دستور می‌گیرند. هر نوع تحریک روی این عصب‌ها و یا روی مرکز سکسکه در نخاع می‌تواند پیام‌های عصبی پشت‌سرهمی را به این عضلات مخابره و آنها را وادار به انقباض‌های مکرر کند.
مسائل مختلفی می‌توانند باعث این تحریک شوند اما طبق معمول اکثر بیماری‌های ناشناخته، علت این امر هم در اغلب اوقات ناشناخته است اما بسیاری از عوامل دیگر هم به عنوان علت سکسکه شناخته شده‌اند. در موارد سکسکه‌های کوتاه مدت، علت اکثراً به‌خاطر اتساع شکم، مصرف الکل و یا خوردن مواد داغ یا غذاهای محرک است. غذاهای محرک، خوراکی‌هایی دارای ادویه و فلفل زیاد محسوب می‌شوند که می‌توانند با تحریک ته حلق و بعد عصب واگ تحریک مرکز سکسکه را منجر شوند. اتساع شکم به خاطر نفخ یا هر چیز دیگر هم با فشاری که از پایین به دیافراگم و اعصاب آن می‌آورد باعث به‌وجود آمدن این اتفاق می‌شود. خوردنی‌های داغ هم مانند غذاهای محرک عمل می‌کنند.
سکسکه‌های طولانی‌مدت‌تر معمولاً به خاطر وجود یک بیماری زمینه‌ای هستند، بیماری رفلاکس، مشکلات مری مثل زخم یا توده‌ای در مری که اعصاب واگ را تحریک کنند. مشکلات روده‌ای، بیماری‌های پانکراس،حاملگی با ایجاد فشار روی دیافراگم ناشی از افزایش فشار شکمی، بیماری کیسه صفرا، متاستازهای کبدی، جراحی کبدی و جراحی شکم،‌زخم‌های قفسه سینه با احتمال آسیب به اعصاب تنفسی و عضله دیافراگم، تومورها، عفونت مری،‌انسداد دستگاه گوارش با افزایش فشار بر روی دیافراگم و تحریک عصب واگ و همچنین برهم زدن سیستم مرکزی سمپاتیک و پاراسمپاتیک، زخم معده، فتق دیافراگم به‌خاطر نقص در سوراخ مری به معده که می‌تواند باعث بالا آمدن معده به فضای قفسه سینه و تحریک اعصاب دیافراگم شود.
هر کدام از علت‌های فوق در کنار بزرگ شدن طحال و کبد یا به‌طور کلی هر توده‌ای که می‌تواند فضای زیر دیافراگم را تنگ کند از بیماری‌هایی هستند که به عنوان علت‌های شایع سکسکه‌های طولانی‌مدت محسوب می‌شوند.
سکته مغزی، پارکینسون، ‌شیمی‌درمانی، ام‌اس و خونریزی مغزی هم با تحریک مرکز اصلی کنترل سکسکه باعث به وجود آمدن آن می‌شوند.
به غیر از این بیماری‌ها بعضی رفتارهای افراد هم که به‌طور عادی طبیعی محسوب می‌شوند می‌توانند باعث به وجود آمدن سکسکه شوند. خندیدن زیاد، سرفه‌های شدید ،‌گریه‌های بلند با هق‌هق‌های شدید، سیگار کشیدن،‌حرف زدن تند و زیاد و پشت سر هم، ‌صاف کردن گلو، ‌جویدن آدامس،‌ خوردن نوشیدنی‌های گازدار، خوردن نوشیدنی با نی و بلعیدن هوای زیاد و همچنین
گیر کردن غذا در گلو می‌توانند با همان مکانیسم‌هایی که برای اغلب بیماری‌های دیگر گفته شد زمینه به وجود آمدن سکسکه باشند.
گفته می‌شود بعضی اختلالات آب و املاح در خون و همچنین کمبود ویتامین‌ها هم می‌توانند زمینه‌ساز این مشکل باشند.
● عوارض احتمالی سکسکه چیست؟
به غیر از عوارض روحی و روانی‌ای که به‌خاطر آزارهای این انقباض مکرر به وجود می‌آورد، سکسکه می‌تواند مشکلات دیگری را هم به دنبال داشته باشد. اکثر این انقباض‌ها خصوصا اگر تعداد آنها کم باشد غیرقابل پیش‌بینی‌اند و ممکن است در حین غذا خوردن هم اتفاق بیفتند و باعث شوند تا مقداری از مواد غذایی وارد مجاری هوایی شود و مشکلاتی را به وجود بیاورد. انقباض‌های مکرر باعث خسته شدن عضلات تنفسی و تنفس دردناک می‌شود. اختلال در عمل طبیعی تنفس ممکن است باعث اختلالاتی در اسید و باز خون شود و مشکلاتی را منجر شود. سکسکه‌های طولانی‌مدت و مقاوم به درمان به غیر از عوارض فوق ممکن است باعث افسردگی بیمار هم بشوند. افت عملکرد فرد و فعالیت‌های روزانه و طبیعی‌‌اش از دیگر مشکلات این بیماری به ظاهر ساده است.
● راه های درمان‌ سکسکه
مردم درمان‌های بسیاری برای سکسکه پیشنهاد می‌کنند. بعضی از این روش‌های درمانی از گذشته‌های خیلی دور بجا مانده است. اما اغلب این درمان‌های خانگی ثابت نشده‌اند و توسط کتب پزشکی تایید شده نیستند. اگرچه این دلیل بر بی‌اثر بودن آنها نیست. تجربه نشان داده است بسیاری از این درمان‌ها می‌توانند سکسکه را از بین ببرند. اما به‌طور کلی می‌شود در مورد این درمان‌ها گفت که هدف اکثر آنها تحریک اعصاب حلق و به دنبال آن اعصاب واگ و از بین بردن پالس‌های غیرطبیعی بر دیافراگم است. این درمان‌ها را امتحان کنید:
▪ خوردن نان خشک و قورت دادن تکه‌های آن در گلو
▪ خوردن دانه‌های شکر که با یک قاشق به آرامی به ته حلق ریخته شده‌اند
▪ بلعیدن یخ خردشده و فشار دادن آن به ته گلو
▪ کشیدن زبان به سمت بیرون
▪ مکیدن شدید آب‌نبات چوبی یا حتی انگشت
▪ نوشیدن ۱۰ جرعه طولانی از آب
▪ نوشیدن آهسته یک لیوان پر از آب و شکر یا لیوان شربت
▪ خوردن مقدار زیادی ترشی
▪ فشار دادن شدید زبان به سقف دهان
▪ خوردن یک لیوان آب بسیار سرد
▪ تحریک ته حلق با انگشت یا تحریک زبان کوچک و ته حلق با یک قاشق سرد یا چوب بستنی.
اینها همه درمان‌های خانگی‌ای هستند که هدفشان تحریک ته حلق و عصب واگ است. اما روش‌های دیگری هم برای تحت تاثیر قرار دادن این اعصاب وجود دارد. با افزایش مقدار دی‌اکسید کربن در خون،‌ اعصاب تحریک‌پذیری خود را تا حدودی از دست می‌دهند و تحریک‌ها از روی دیافراگم برداشته می‌شود. روش‌های زیر اغلب سعی می‌کنند با تحت تاثیر قرار دادن تنفس طبیعی این اتفاق را در بدن به وجود بیاورند.
▪ باد کردن یک نفس یک بادکنک
▪ تنفس در یک کیسه مقوایی بسته و دم و بازدم در آن
▪ نوشیدن یک بطری آب به صورت یک نفس
▪ عطسه کردن‌های پشت سر هم
▪ بلعیدن مقدار زیادی مایع، همراه با نگه داشتن گوش‌ها
▪ بازدم شدید و نگه داشتن نفس تا آنجایی که فرد می‌تواند
▪ انجام یک دم عمیق از بینی و بازدم عمیق آن از دهان و تکرار آن تا زمانی که سکسکه قطع شود.
▪ نگه داشتن نفس با بستن دهان و بینی و فشار آوردن به شکم
▪ نوشیدن مایع از لبه دور لیوان یا فنجان
▪ کشیدن یک نفس عمیق، نگه داشتن آن به مدت ۳۰ ثانیه و بیرون دادن آن با صدای قرقر.
هر کدام از روش‌های فوق گفته می‌شود که می‌توانند سکسکه را درمان کنند اما باید به‌ خاطر داشت در زمانی که سکسکه به‌خاطر یک بیماری زمینه‌ای به وجود آمده است شرایط کمی فرق می‌کند.
● درمان‌های پزشکی برای رفع سکسکه
در موارد حاد و گذرای سکسکه معمولا هیچ اقدام پزشکی خاصی لازم نیست و باید به همان درمان‌های خانگی بسنده کرد اما در موارد شدیدتر و طولانی‌تر حتما بیمار باید توسط پزشک معاینه شود. اولین قدم برای درمان،‌گرفتن یک شرح حال کامل از بیمار است تا بیماری زمینه‌ای احتمالی مشخص شود. یک معاینه دقیق برای بررسی تمام علت‌هایی که گفته شد می‌توانند سکسکه را به دنبال داشته باشند باید انجام شود و بعد آزمایش‌های مختلفی مثل اندازه‌گیری الکترولیت سرم، اوره خون، کراتنین، عکسبرداری از قفسه سینه از نظر وجود تومورها یا ناهنجاری‌های خاص، انجام نوار قلب برای رد کردن بیماری‌های قلبی، انجام اندوسکوپی برای کنترل مشکلات مری، معده، روده‌ها و همچنین فتق دیافراگمی که می‌توانند باعث سکسکه شوند و همچنین در صورت احتمال وجود تنگی مری باز کردن آن توسط اندوسکوپی. حتی گاهی ممکن است لازم شود ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن هم برای تشخیص علت سکسکه انجام شود.
بعد از تشخیص علت زمینه‌ای سکسکه باید حتما ابتدا آن را درمان کرد و بعد به سراغ درمان علامتی سکسکه رفت.
برای موارد طولانی‌مدت سکسکه معمولا از قرص باکلوفن استفاده می‌شود که هر شش ساعت یک عدد از آن برای بیمار تجویز می‌شود. قرص‌های کلر، پرومازین و متوکلوپرامید هم می‌توانند برای درمان سکسکه به کار روند.
در مواردی که مشکل به‌خاطر ناراحتی‌های معده یا مری است حتما باید قرص‌هایی مانند امپرازول هم تجویز شود تا تحریک مری و به تبع آن عصب واگ که به دیافراگم می‌رود اتفاق نیفتد. داروهای آرامبخش مثل دیازپام‌ها یا مسکن‌های قوی و مخدرها هم ممکن است تا حدی موثر باشند.
حتی گاهی اوقات ممکن است پزشک مجبور شود طی یک اقدام جراحی با تزریق مواد بی‌حسی به عصب یا ریشه آن، عصب را به‌طور موقت بلوکه کند. البته باید در این موارد به شدت مراقب باشند که ایست تنفسی اتفاق نیفتد. گاهی اوقات نیز یک لوله بینی معده برای بیمار گذاشته می‌شود تا هوای معده و روده‌ها تخلیه شود تا آنها دیافراگم را تحت فشار قرار ندهند. ماساژ سینوس‌های کاروتید هم با تاثیر روی سمپاتیک و پاراسمپاتیک می‌توانند باعث توقف سکسکه شوند اما این اقدام عمل بسیار خطرناکی است که حتما باید توسط پزشک در یک کلینیک مجهز انجام شود.
موارد مقاوم به درمان سکسکه متاسفانه همان‌طور که از اسم‌شان مشخص است بسیار در برابر درمان سرسخت هستند و حتی ممکن است با اقدامات پزشکی هم نتوان آن را کنترل کرد. اما خوشبختانه احتمال به وجود آمدن این موارد بسیار کم است.
می‌بینید که همین سکسکه‌های به‌ظاهر ساده و کوچک که حتی یکی دو تای آن می‌تواند موجب یک تفریح کوچک هم برای دوستانتان شود گاهی اوقات می‌توانند چقدر خطرناک و آزارنده باشند.

دکتر سید احسان بیکایی

منبع : روزنامه تهران امروز