«احسان طبری‌» نظریه پرداز حزب توده‌

احسان طبری نظریه پرداز حزب توده، ۱۲۹۵ ش. در ساری متولد شد. سال ۱۳۱۴ فعالیت سیاسی خود را با همكاری در انتشار مجله «دنیا» آغاز كرد. در ۱۳۱۶ به عنوان یكی از اعضای گروه ۵۳ نفر دستگیر وزندانی شد. پس از شهریور ۱۳۲۰ از مؤسسین حزب توده بود ودر همین دوران‌، مدتی در شركت نفت مشغول به كار شد. پس از آن به عنوان مترجم در خبرگزاری تاس به كار پرداخت‌. در كنگره اول حزب توده (۱۳۲۳ش.) به عضویت كمیته مركزی انتخاب شد و بعد از غیرقانونی شدن فعالیت حزب در ۱۳۲۷ به اتحاد جماهیر شوروی گریخت‌. او در دوران حكومت استالین‌، مالنكوف و خروشچف تا ۱۳۳۶ در شوروی به سر برد و در این كشور به عنوان شاعر و گوینده در رادیو مسكو به كار پرداخت‌. وی مجموعه‌ای از اشعار شعرای مشهور روس رابه شعر كلاسیك فارسی ترجمه و منتشر كرد. طبری از مدرسه عالی حزب كمونیست شوروی در رشته تاریخ فلسفه فارغ‌التحصیل شد و پایان نامه خود را درباره فلسفه ابن‌سینا به رشته تحریر درآورد. در این دوران نام طبری به عنوان اندیشمند ماركسیست ایرانی در دایره المعارف بزرگ شوروی سابق ثبت شد و با نام مستعار «شاد» مقالاتی از او درج گردید.
احسان طبری از بدو تأسیس حزب توده همواره در رأس تشكیلات و رهبری آن قرار داشت‌. او به عنوان ایدئولوگ حزب برای مدت طولانی مسئولیت شعب آموزش وتبلیغات آن را برعهده داشت وتقریباً تمامی بیانیه‌ها و اعلامیه‌های حزبی به وسیله او تنظیم وتدوین می‌شد. گذشته از رسائل حزبی‌، تحقیقات او در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ وتلاش وی برای مطابقت دادن تئوریهای ماركسیستی با تاریخ و ادبیات ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است‌.
طبری با انتشار مقالاتی دربارهٔ رفتار وكردار استالین در آكادمی علوم اجتماعی شوروی به تحصیل ادامه داد و در رشته تاریخ فلسفه به مقام علمی «نامزد علوم فلسفی‌» دست یافت‌. او سپس در ۱۳۳۶ش. عازم لایپزیك در آلمان شرقی شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شهر اقامت گزید. طبری در آلمان شرقی موفق به دریافت عالی‌ترین مدرك تخصصی در رشته فلسفه از آكادمی علوم اجتماعی برلین شد. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همچون بسیاری دیگر از سران حزب توده وارد ایران شد. اما افشای توطئه‌های حزب توده و دستگیری سران آن در ایران ضربه نهایی را بر اندیشه طبری وارد ساخت و حصارهای پولادین تقید و وابستگی ذهنی او را فروپاشید. طبری در ۱۳۶۴ ش. پس از یك دوره تحقیقات پیرامون اسلام و اندیشه های متفكران اسلامی به اسلام گروید. او كه از زندانِ «مصلحت گرایی حزبی‌» رهایی یافته بود با نگارش كژراهه به خود افشاگری دست زد. شناخت وسنجش ماركسیسم‌، تداوم این خودافشاگری در پهنه نظری بود كه طبری باقلم نقاد خود و با اتكاء به دانش ماركسیستی‌اش و با پشتوانه قریب به نیم قرن فعالیت‌های نظری در تمامی عرصه‌های ماركسیسم، آن را به اسلام و مردم تقدیم كرد. گفتنی است طبری آخرین اثر خود ـ آورندگان اندیشه خطاـ را كه به كاوش در اندیشه‌های فكری‌، سیاسی كسروی‌، صادق هدایت‌، فریدون آدمیت و تقی‌زاده می‌پردازد، در دست نگارش داشت كه با مرگش ناتمام ماند.
احسان طبری از ۲۵ اسفند ۱۳۶۷ به دلیل ناراحتی كلیه در بیمارستان بستری شد و سرانجام روز شنبه نهم اردیبهشت ۱۳۶۸ در ۷۲ سالگی درگذشت‌.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی