موشک‌های هوا به هوای موجود در نیروی هوایی ایران

● موشک هوا به هوای AIM-۷ Sparrow
این موشک، یک موشک هوا به هوا از نوع هدایت شونده راداری با برد تقیریبی ۴۰ کیلومتر و یک کلاهک انفجاری بسیار قوی است.ویژگی های عملیاتی مختلفی دارد از جمله : قابلیت استفاده در هر نوع آب و هوا و هر ارتفاعی و قابیت حمله به انواع هواپیماها و موشکهای پیشرفته از هر جهتی. سری این موشک ها دارای هدایت نیمه فعال راداری می باشد.
امواج راداری و بهره بردن از سیستم کنترل هیدرولیکی سطح، این موشک را در جهت هدف خود تثبیت و هدایت میکند نیروی محرکه ان توسط سوخت جامد فراهم می شود.اسپارو دارای محدودیت هایی نیز هست از آن جمله این که هواپیمایی که آن را شلیک می کند باید هواپیمای مورد نظر را در رادار خود نگه دارد و برای این منظور باید مستقیم به سمت هدف حرکت کند.
این موشک بر روی F-۱۴ , F-۱۵ ,F-۱۸, F۱۶ نیز نصب میشود.
این موشک در طول جنگ نیز با کمک جنگنده های اف-۴ و اف-۱۴ انواع مختلف جنگنده های عراقی از جمله میراژ اف-۱، میگ-۲۱ و ۲۳، سوخو-۲۲، سوپر اتاندراد، بمب افکن توپولف-۲۲ و چند هلیکوپتر عراقی و احتمالا یک موشک ضد کشتی اگزوست (بوسیله جنگنده اف-۱۴ تامکت) را از بین برد، از این موشک نیز در حال حاضر تعدادی باقی مانده است و همچنین به پایان عمر عملیاتی خود رسیده است، گفته امیر عطا الله بازرگان از بنیانگذاران جهاد خودکفایی ارتش در شماره ۱۸۵ آبان ۸۵ (پروژه سجیل – صفحه هفت) مجله صنایع هوایی در مورد نصب موشک روسی R-۲۷ Alamo برروی اف-۱۴ تامکت نیز خود گواهی بر این مدعا است.
● موشک هوا به هوای AIM-۹ Sidewinder :
موشک سایدوایندر با بیشینه بردی حدود نه کیلومتر، یک موشک حرارت یاب ساخت ایالات متحده است که در جنگ های مختلفی حضور داشته و کارنامه موفقی از خود بجای گذاشته است.این موشک دارای بدنه ای استوانه ای شکل است دارای بال های تثبیت کننده غلتان و همچنین دارای ۲ بالچه جداشدنی است که مسئولیت کنترل سطح را بر عهده داشته و همچنین باعث افزایش مانورپذیری موشک می شود.این بالچه ها به حالتی عمود بر بال های عقب و پشت دماغه آن قرار می گیرند. اجزای اصلی موشک عبارتند از : هدایت گر مادون قرمز ، هدف یاب نوری فعال ، کلاهک انفجاری و موتور موشک.
سیستم هدایت مادون قرمز موشک را قادر می سازد تا اگزوز موتور هواپیما را مورد هدف قرار دهد. این سیستم از سایر سیستم های هدایتی ارزان تر است و می توان آن را در روز یا شب و یا در حالت های جنگ الکترونیکی مورد استفاده قرار داد. این سیستم همچنین شرایطی برای خلبان ایجاد می کند تا موشک را شلیک کند و از منطقه خارج شود ویا حات تدافعی – فرار به خود بگیرد در حالی که موشک خود را به سمت هدف هدایت می کند. این موشک دارای ۱۱ گونه است در طی فرایند تکمیل آن ساخته شده اند و سعی شده در هر گونه نواقص موارد قبلی رفع شود.
در طول جنگ تحمیلی نیز این موشک بوسیله جنگنده های ایرانی استفاده شد و دهها جنگنده عراقی را بکام مرگ کشاند، در شمار جنگنده های عراقی که توسط سایدوایندر شکار شدند می توان به یک فروند MiG-۲۵RB (به وسیله F-۵E و به خلبانی کاپیتان جوادپور)، و چندین میگ-۲۱، ۲۳ و ۲۷،سوخو-۲۰ و ۲۲ ، چندین میراژ اف-۱ و دست کم دو میراژ ۵ اجاره شده از نیروی هوایی مصر اشاره کرد، در حال حاضر نیز تعدادی از این موشک ها باقیمانده است، اما تلاش برای نصب موشک روسی R-۷۳ و موشک چینی PL-۷ برروی جنگنده های غربی نیروی هوایی و همچنین تلاش برای ساخت موشک فاطر بر پایه موشک سایدوایندر گواهی بر این مدعا است که تعداد کمی از این موشک ها باقیمانده و همچنین آنها به پایان عمر عملیاتی خود رسیده اند.
● موشک هوا به هوای AIM-۵۴A Phoenix :
ترکیب جنگنده اف-۱۴ و موشک فونیکس یکی از کشنده ترین ترکیب های جهان است که می تواند برای هر جنگنده ای خطرناک باشد، این موشک که بردی حدود ۱۵۰ کیلومتر دارد، تنها برروی جنگنده اف-۱۴ تامکت قابل نصب است و هر فروند اف-۱۴ در آن واحد می تواند شش فروند موشک فونیکس را حمل کرده و به کمک آنها بطور همزمان با شش هدف درگیر شود و آنها را از بین ببرد، این موشک در جریان جنگ هشت ساله کارنامه فوق العاده موفقیت آمیزی از خود برجای گذاشت و شکار دهها جنگنده عراقی به مانند بمب افکن های سنگین توپولف Tu-۲۲، انواع مختلفی از میگ ها، سوخوی Su-۲۲، میراژ اف-۱ و سوپر اتاندارد و حتی موشک های کروز چینی C-۶۰۱ را بنام خود ثبت کردند. تخمین زده می‏شود که در طی جنگ ایران و عراق تعداد ۱۳۰ شکار قطعی به نام اف۱۴ های نیروی هوایی ایران به ثبت رسیده است و برای ۲۳ نبرد هوایی دیگر نیز احتمال داده می‏شود پیروزی از آن تامکت بوده باشد. بدین ترتیب حدود ۱۵۳ شکار هوایی را می‏توان به نام تامکتهای ایرانی به ثبت رساند.
نیروی هوایی ایران (IRIAF)، بین ۱۷۰تا ۱۹۰موشک AIM-۵۴A را در طول جنگ ۸ ساله شلیک کرده است، که حدود ۷۰ درصد آنها موفق به ساقط کردن هدف خود شده‏اند.
تعداد کمی از این موشک ها پس از جنگ باقی ماندند که قابل استفاده نیستند، بهمین دلیل نیز نمونه هواپرتاب موشک هاوک تحت عنوان سجیل که گاها بعنوان AIM-۲۳B SkyHawk نیز شناخته می شوند جایگزین آنها شد، از جمله مشکلات موشک سجیل وزن بسیار زیاد آن و همچنین تعداد قابل حمل کم برای هر فروند (هر فروند اف-۱۴ تنها می تواند دو فروند موشک سجیل را بطور همزمان حمل کند) است.
البته در سالهای اخیر، گفته می‏شود تعدادی از موشکهای AIM-۵۴C از طریق دلالان بازار سیاه به دست ایران رسیده اند و ایرانیان توانسته اند گونه های قدیمی AIM-۵۴A را به نوع C تبدیل نمایند؛ ضمن اینکه گزارشاتی دال بر ساخت نوعی بومی موشک فونیکس توسط صنایع نظامی ایران رسید است که توانی مشابه AIM-۵۴C را دارد. همچنین پس از بازنشست کردن تامکت و فونیکس در نیروی دریایی، حدس زده می‏شود به تاریخ ژانویه ۲۰۰۷، حدود ۲۰۰ میلیون دلار از قطعات حساس، موشکهای AIM-۵۴C و رادارهای موجود در انبار نیروی دریایی ایالات متحده، از طریق قاچاقچیان بازار سیاه اسلحه، توسط ایران خریداری گشته است.
‌● موشک هوا به هوای: R-۶۰ Aphid
در سالهای پایانی دهه ۱۹۶۰، دفتر طراحی مولنیا (Molniya)، کار طراحی اولین موشک تاکتیکی هوا به هوا را آغاز نمود، نام آن K-۶۰ یا (R-۶۰ یا Object ۶۲) بود. این موشک مجهز به یک هدفیاب مستقل از نوع حرارتی (Infrared) بود. (یعنی مستقل از هواپیمای شلیک کننده، هدف خود را پیدا می‏کرد) تولید انبوه این موشک به سال ۱۹۷۳ آغاز شد و بر روی جنگنده‏های مختلفی نصب و به کار گرفته شد.
R-۶۰ یک موشک حرارت یاب برای نبردهای هوایی بوده که به طور فوق‏العاده‏ای کوچک است و نصف سبک‏ترین موشک هوا به هوای غربی وزن دارد و آن را می توان با موشک آمریکایی سایدوایندر مقایسه کرد، موشک آفید دارای برد ۱۰ کیلومتر است. سیستم هدایت این موشک بر اساس حرارت یابی گازهای خروجی موتور (Infrared) است و سر جنگی ۶ کیلوگرم که ۱.۶ کیلوگرم آن، اورانیوم ضعیف شده است زیرا اورانیوم چگالی بالایی دارد و به راحتی در فلزات نفوذ می‏کند.
این موشک امروزه در نیروی هوایی فقط برروی Su-۲۴ ها و Su-۲۵ ها استفاده می شود و در مورد MiG-۲۹ جای خود را به موشک پیشرفته تر R-۷۳ Archer داده است. همچنین با تغییرات جزئی می توان این موشک را بجای موشک ناتوان PL-۷ برروی جنگنده های چینی اف-۷ نصب نمود، از تعداد موشک های آفید نیروی هوایی اطلاع دقیقی در دست نیست.
موشک R-۶۰ موشکی بود که در جریان جنگ یوگوسلاوی توسط میگهای۲۹ آن کشور شلیک شده و باعث سرنگونی یک فروند F/A-۱۱۷ ایالات متحده شد.خلبان یک MiG-۲۹A نیروی هوایی یوگسلاوی، با استفاده از سیستم IRST (هدفیاب حرارت موتور) توانست با رادار خاموش، خود را از دید جنگنده‏های ناتو مخفی کرده و سپس با موشک R-۶۰ جنگنده‏ی ۱۲۰ میلیون دلاری اف۱۱۷ را سرنگون سازد.
● موشک هوا به هوای: R-۲۷ Alamo
موشک هوا به هوای میان‏برد R-۲۷ یکی از تسلیحات اصلی جنگندهء میگ-۲۹ به شمار می‎‏رود. این موشک در سازمان ناتو با نام AA-۱۰ ALAMO (آلامو) شناخته می‏شود. موشک R-۲۷R یکی از گونه‏های R-۲۷ است که از نظر مشخصات فنی، بسیار به مشابه آمریکایی خود یعنی AIM-۷M (اسپارو) شباهت داشته و برابری می‏کند، هرچند که در بسیاری موارد (مانند برد بیشتر و سرجنگی قوی‏تر)، از رقیب آمریکایی خود برتر می‏باشد.
موشک R-۲۷ در نمونه های مختلفی و با انواع سیستم های هدایتی تولید شده است، انواع اولیه آن R-۲۴R با هدایت نیمه فعال راداری و حد اکثر برد ۸۰ کیلومتر و R-۲۷T با برد ۴۵ کیلومتر و هدایت مادون قرمز می باشند تمام موشک های آلامو نیروی هوایی از این نوع اند.R-۲۷ می‏تواند در نبردهای نزدیک و سنگین هوایی یا نبردهای دوربرد هوایی که هواپیمای دشمن دیده نمی‏شود (BVR) به کار رود. این موشک می‏تواند اهدافی را که از جهت‏های مختلف هوایی می‏آیند یا اهدافی را که در نزدیکی سطح زمین یا سطح دریا پرواز می‏کنند، در هر شرائط آب و هوایی، ساقط کند. همچنین می‏تواند بر ضد پرنده‏های بدون سرنشین یا موشکهای کروز نیز به کار رود. انواع جدید تر موشک آلامو نیز R-۲۷RE، R-۲۷TE و نوع هدایت فعال راداری R-۲۷AE با بیشینه برد ۱۷۰ کیلومتر می باشد. با وجود اینکه موشک آلامو موشکی خوب و با مانور پذیری بالا است، لیکن MiG-۲۹ های ایران که تماما از نوع اولیه اند (بعنوان تنها جنگنده نیروی هوایی که بطور استاندارد توانایی حمل این موشک را دارند) در هدایت این موشک آنگونه که باید موفق نیستند و گاها این موشک ها را به خطا می دهند.
البته در صورت وجود جنگنده SU-۲۷ در نیروی هوایی ایران این جنگنده نیز توانایی شلیک این موشک را داراست.
● موشک هوا به هوای :R-۷۳ Archer
موشک هوا به هوای R-۷۳ ساخت «ویمپل» که در سازمان ناتو با نام AA-۱۱ Archer شناخته می شود، توسط «دفتر طراحی کارخانجات ماشین سازی ویمپل» طراحی و ساخته شده است. این موشک، پیشرفته ترین موشک بردکوتاه هوا به هوای ساخت روسیه می باشد. این موشک، عمومن به عنوان ترسناک ترین سلاح در نبردهای نزدیک هوایی (داگ فایت) معرفی می شود.
به منظور جایگزینی مدلی قدیمی R-۶۰ (نام ناتو: AA-۸ Aphid) به عنوان سلاحی جهت فواصل نزدیک، برای هواپیماهای جنگی اتحاد شوروی، طراحی و ساخته شد. کار طراحی این موشک به سال ۱۹۷۳ باز می گردد و اولین سری این موشکها، به سال ۱۹۸۵ وارد خدمت در نیروی هوایی اتحاد شوروی شدند.
R-۷۳ دارای هدایتگر حساس به مادون قرمز یا حرارت، خنک کننده سنسور جستجوگر با قابلیت مهم «زاویهء بسته» می باشد: یعنی جستجوگر موشک می تواند اهدافی را که در ۶۰ درجه نسبت به محور طولی موشک، قرار دارند، تشخیص دهد و ببیند. حداقل فاصلهء مورد نیاز جهت شلیک این موشک، در حدود ۳۰۰ متر و حداکثر فاصلهء آئرودینامیکی (فاصله ای که موشک در هوا و با انجام مانور به سمت هدف طی می کند) حدود ۳۰ کیلومتر می باشد.
R-۷۳ مانورپذیرترین موشک در بین موشکهای مشابه می باشد و اغلب کارشناسان بر این اعتقادند که در قیاس با موشک آمریکایی AIM-۹M Sidewinder، در مرتبهء بسیار بالاتری قرار می گیرد. R-۷۳ یکی از بهترین گزینه ها برای نبرد های نزدیک هوایی است و ترکیب جنگنده فوق العاده مانور پذیر میگ-۲۹ و موشک R-۷۳ می تواند یکی از خطرناک ترین ترکیب ها برای نبرد های هوایی باشد. همچنین در صورت بهسازی جنگنده های Su-۲۴ و Su-۲۵ بمنظور حمل این موشک توانایی آنها در دفاع از خود در حین عملیات تا حد زیادی افزایش می یابد.
با توجه به بهینه سازی های انجام گرفته بر روی جنگنده های S-۲۵,SU-۲۴ احتمالا این جنگنده ها قادر به استفاده از این موشک خواهند بود.
● موشک هوا به هوای: PL-۷
موشک هوایی کوتاهبردPL-۷ توسط کارخانه ی موتور هوایی ژوژ و توسعه یافته و در واقع نمونه ی مهندسی معکوس از موشک فرانسوی ماژیک R-۵۵۰می باشد و توسعه موشک از سال ۱۹۸۲ شروع و نخستین شلیک آزمایشی آن در اواخر سال ۱۹۸۴ انجام شد.تولید رسمی از این موشک در سال ۱۹۸۷آغاز گردید.
موشک PL-۷ یک کپی ناقص از موشک حرارت یاب فرانسوی R-۵۵۰ Magic (ماژیک) است که توسط چین تولید شده و بهمراه جنگنده های ناتوان F-۷ به ایران وارد شد، این موشک دارای برد محدود ۳ تا ۵ کیلومتر می باشد.نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۲ پروژه ای را برای نصب موشک های چینی حرارت یاب PL-۷ که خود کپی ناقصی از موشک ماژیک بودند بر روی هواپیماهای F-۴ و F-۵ راه اندازی کرد. در نمایشی در پایگاه یکم شکاری یا فرودگاه مهرآباد در سال ۱۹۹۵ هواپیماهای F-۵ با ریل های جدید موشک های چینی به پرواز درآمدند. این هواپیماها همگی مجهز به موشک های تقریباً بی مصرفPL-۷ در موقعیتی عجیب در نوک بال ها نصب شده بودند. این پروژه که با هزینه ای چند میلیون دلاری راه افتاده بود، ابتدا به کمک تکنسین های چینی شروع شد، اما نتایج چندان رضایت بخش نبود. با صدای اعتراضاتی که از پرسنل نیروی هوایی شنیده شد، سرانجام انجام پروژه به کمک چینی ها لغو گردید و پروژه به مجتمع تجهیزات الکترونیکی نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران واگذار شد. این بار موشک PL-۷ روی هواپیماهای MiG-۲۹ و F-۴,F-۵ نصب شد اما نه خلبانان جنگنده میگ-۲۹ حاضر بودند بجای موشک توانمند R-۷۳ از موشک های ناتوان PL-۷ استفاده کنند و نه خلبانان اف-۴ و اف-۵ حاضر بودند سایدوایندر را با PL-۷ جایگزین کنند، در حال حاضر این موشک ها تنها برروی جنگنده های چینی F-۷ و میراژ های فرانسوی که از نبود موشک R-۵۵۰ رنج می برند استفاده می شوند.. با اینکه موشک PL-۷ به تعداد زیاد و البته با قیمت ارزان در اختیار ایران بود، اما هرگز نیروی هوایی این موشک را اسلحه ای واقعاً قابل عملیات روی هواپیماهای ذکر شده به حساب نیاورد.
● موشک هوا به هوای فاطر:
موشک فاطر موشکی ساخت ایران است که بر پایه موشک AIM-۹P ساخته شده است.این موشک از بدنه و سرجنگی قوی موشک امریکایی سایندروز بهره می برد و طراحی مجدد سیتم های هدایت و ... توسط ایران انجام رفته است.
در زمینه این موشک اطلاعات زیادی در دست نیست برخی منابع از کپی برداری این موشک از AIM-۹P سایندروز خبر میدهند که از ایونیک جدیدی بهره می برد و برخی منابع دیگر از ارتقاع سایندروز های موجود در انبار نیروی هوایی و نامگذاری آن با نام فاطر خبر می دهند.البته با توجه به شواهد موجود به نظر می اید که ایران موفق به کپی کردن این موشک با ایونیک جدید شده باشد.
● موشک هوا به هوای سجیل :
موشک سجیل که AIM-۲۳C هم خوانده می شود، نمونه ای از موشک ضد هوایی زمین به هوای هاوک یا MIM-۲۳B آمریکایی است. گفته می شود که کوشش برای ساخت چنین موشکی در حقیقت از جایی شروع شد که اسرائیل دست به استارت پروژه ی Distant Thunder یا Distant Reach کرد. در این پروژه، نیروی هوایی اسرائیل و صنایع هواپیماسازی این رژیم تلاش هایی را برای تبدیل موشک ضد رادار AGM-۷۸ به یک موشک هوا به هوا برای رهگیری هواپیماهای سریع السیر MiG-۲۵ انجام دادند. ظاهراً ایران کار تبدیل موشک های زمین به هوای MIM-۲۳B را به موشک های هوا به هوا از سال ۱۹۸۶ شروع کرده بود. پروژه تبدیل موشک های هاوک به موشک هایی که از هواپیماهای جنگنده قابل پرتاب باشد، پروژه «قوش آسمان» نامیده شد. تست های اولیه این موشک بسیار نا امید کننده بود. ظاهراً خطوط ارتباطی رادار AN/AWG-۹ برای موشک هاوک کافی نبود و سیستم هدف گیری موشک هاوک نیز در برقراری ارتباط با این رادار دچار مشکل بود. در جنگ ایران و عراق هم بیش از یکی دو موشک هاوک شلیک نشد چرا که این پروژه با مشکلات بسیاری مواجه بود. اگرچه در سال های اخیر گفته می شود که مشکلات این موشک به کلی رفع شده و موشک هاوک هواپرتاب به طور محدود در خدمت نیروی هوایی است. تعداد زیادی از تامکت های نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران به منظور توانایی حمل موشک هاوک دستخوش تغییراتی شدند.
تامکت های ایرانی می توانستند در آن واحد دو موشک هاوک را در پایلون های ۱B و ۸B، یعنی محل نصب موشک های فینیکس در نزدیکی ورودی موتورها، و یک موشک دیگر را در فضای بین موتورها که اصطلاحاً تونل نامیده می شد حمل کنند.
منابع غیر موثق از برد ۶۰ تا ۹۰ کیلومتری موشک سجیل سخن می گویند.با این تفاسیر این موشک تا حدودی کمی می تواند خلاء نبود موشک فونیکس را بپوشاند.

امیرحسام ملائی یگانه
http://moshaki-nezami.blogfa.com
منابع:air,artesh-iran,skyfire,iiaf weblog
xairforces.net/daneshjoo.ir/military.ir/Wikipedia.com/globalsecurity.com