معاهده ۱۹۰۱ و عوارض شکر

پژوهش‌هایی در تاریخ نوین ایران که توسط سیروس ایزدی و میترادات ایزدی به فارسی برگردانده شده مجموعه‌ای از نوشته‌های نویسندگان روسی به نام‌های و.تروبتسکوی، ن.آ.کوزنتسوا، ل‌وم‌کولاگیناو است که در سال ۱۳۸۳ توسط نشر ورجاوند چاپ شده است.
انتخاب کتاب معرفی شده با این استدلال است که بخشی از تاریخ اقتصاد ایران در دوره قاجاریه را شرح می‌دهد. در فصل استیلای امپریالیسم بر ایران بحث قابل توجهی درباره «استیلای بازرگانی خارجی دولت‌های امپریالیستی بر ایران» صورت پذیرفته است.
در این فصل «رشد اجتماعی-اقتصادی و سیاسی ایران در شرایط رخنه بیگانه»،؛ «مبارزه توده‌های مردم علیه امتیازات و انحصارات» نیز مورد توجه و کالبدشکافی قرار گرفته است.
«نقش عشایر یکجانشین و کوچی ایران در دوران نوین» یک فصل کامل از این کتاب را به خود اختصاص داده است. در صفحه ۲۳۴ به بعد این کتاب که مبارزه ایرانی‌ها علیه امتیازات را در برگرفته می‌خوانیم. ۲۷ اکتبر سال ۱۹۰۱ معاهده بازرگانی ایران و روسیه امضا شد. این معاهده نه تنها ماده ۳ عهدنامه تجارتی قرارداد ترکمنچای را ملغی نکرد، بلکه اصول بازرگانی را که یکسره برای ایران تازگی داشت جاری کرد.
معاهده اول سال ۱۹۰۱ که به جای ۵درصد عوارض گمرکی پیشین، تعرفه ویژه وضع کرده بود، مهم‌ترین بخش آن بود... از ۳۰ قلم کالای روسی که به ایران صادر می‌شد و ۹۰درصد همه صادرات روسیه به ایران بود، ۸قلم آن یکسره از عوارض گمرکی معاف بود و ۱۱ قلم آن عوارض بسیار ناچیز، یعنی عوارضی به مبلغ یک قران داشت. برای همه اقلام اساسی صادرات روسیه، عوارضی کمتر از ۵درصد پیشین وضع شده بود، چنانچه شکر که ۳۳درصد صادرات روسیه به ایران بود عوارضی برابر ۴/۳درصد داشت...
شرکت «برادران لینچ» که کنترل بازرگانی در بخش جنوب باختری ایران، در اساس با آن بود، از همه شرکت‌‌های انگلیسی که در ایران اهمیتی بیشتر داشت. این شرکت حتی در تهران دارای مغازه‌هایی بود که در آن خرده‌فروشی می‌کرد...»

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد