تعابیر قدسی از موسیقی آئینی

موسیقی در شكل متعهد به صورت ذاتی می‌تواند علاوه بر ایجاد فضایی معنوی نقش تعلیمی غیر مستقیمی را داشته باشد كه این مهم در فضای موسیقایی ایران وسعت یافته و در مراسم، مناسك و آیینهای بومی، ملی، فرهنگی و به ویژه مراسم دینی مشهود است و تمامی اقوام ایرانی با موسیقی منطقه‌ای خاصشان با بیان عرفانی و معنوی آن مناسبت دینی از هر حیث می‌پردازند كه این امر لزوم پرداختن هر چه بیشتر را به موسیقی متعهد، غنی و كهن ایران زمین در بازه‌های مختلف تاریخی ـ دینی نشان می‌دهد چرا كه در طول دورانهای تاریخی موسیقی متعهد به اثبات رسانده كه نقش اساسی در دین‌باوری افراد داشته است.
موسیقی آیینی ایران تا چند دهه اخیر برای هر دو گروه عام و خاص كه مستمع این نوع موسیقی بودند فضایی ملكوتی ایجاد می‌كرد كه این فضا حامل شاخصه‌هایی بود كه همراه با موسیقی، جاودانگی حضور معنویت را در آن آیین خاص مذهبی به دو گروه مخاطب خود منتقل كرده و وی را به دین‌باوری می‌رساند به صورتی كه مخاطب در هر زمانی، با هر احساسی و در هر شرایطی پس از قرار گرفتن در فضای موسیقایی و ارزشی موسیقی آیینی به صورتی كاملاً ناخودآگاه با لحظات دینی و عرفانی آن زمان خاص كه موسیقی در ثبت آن برآمده بود پیوند می‌یافت و مخاطب به هر اندازه هم كه با موسیقی بیگانه بود به دلیل انتقال قوی فضای روحانی آن مناسبت خاص كه هم‌سو با سرشت پاك وی بود با آن ارتباط برقرار كرده و فضایی روحانی را تجربه می‌كرد و حتی موسیقی آیینی آن مناسبت دینی را ملزوم آن شرایط روحانی تلقی می‌كرد به صورتی كه در پی شنیدن موسیقی، صورتی شهودی قادر به بیان آن آیین خاص بود.
در واقع می‌توان گفت موسیقی قدسی و آیینی به لحاظ ارتباطی كه از طریق موسیقی میان فضای دینی و فطرت انسانی برقرار می‌كرد مخاطب را به دین‌باوری و درك و دریافت معانی معنوی آن آیین دینی به حد بضاعت فردی و روحی وی نائل می‌كرد.
موسیقی‌های دینی در هر آیین مذهبی به ویژه ماههایی چون ماه مبارك رمضان كه از بزرگ‌ترین آیینهای دینی مسلمانان به شمار می‌آید با آداب خاص خود نواخته می‌شد كه بدون آنكه در آن تقلیدی صورت گیرد خود هویتی ذاتی منسوب به رمضان داشت و عطش روح را برای برخورداری از فضایی معنوی كه خاص آن زمان باشد و بدون واسطه با درونیات مخاطب ارتباط برقرار كند را برطرف می‌ساخت و روحانیت دینی رمضان را با شأن و علو‌ّی كه روح خواستار آن بود حفظ می‌كرد، به واقع موسیقی كه در ماه مبارك رمضان نواخته می‌شد نه به دلیل آنكه تنها برای این ماه نام‌گذاری شده بلكه به دلیل ماهیت فطری آن در فراهم آوردن میدانی ملكوتی كه منحصراً ملزوم این ماه است و عام و خاص با آن موسیقی ارتباطی عرفانی برقرار می‌كنند موسیقی متعهد و معرفتی است تلقی می‌شود كه در شكلی ذاتی با روح عرفانی رمضان پیوند یافته و جدانشدنی است.
در واقع هیچ یك از آوازها، پیش‌خوانیها، نیایشها، مرثیه‌خوانیها، نقاره‌زنیها، آواها و نواهای این ماه را نمی‌توان در هیچ گوشه از نواحی ایران یافت كه قادر به احیای فضای معنوی این ماه در ناخودآگاه اشخاص نباشند اما این مهم مطرح است كه امروز موسیقی آیینی و دینی ایران یا در نگاهی جزیی‌تر «موسیقی رمضان» با آن جایگاه و غنای فرهنگی نمی‌تواند همچون گذشته هویت عرفانی این ماه را در فضایی موسیقایی با روح و فطرت آدمی پیوند دهد.
در حال حاضر در ماه رمضان تنها اشعاری كه مضمون رمضان دارند به موسیقی هویت صوری رمضان داده‌اند و یا موسیقیها به دلیل پیرو بودن از بسیاری برنامه‌های تلویزیونی كه در مورد این ماه ساخته شده‌‌اند به نام موسیقی رمضان خوانده می‌شوند كه در برخی موارد این موسیقیها نه تنها هیچ معنویتی ندارند بلكه اگر پیرو برنامه‌ای با مضمون رمضان نباشند می‌توان در مناسبتی دیگر از آنها بهره گرفت.
موسیقی آیینی دینی ایران در شكل متعهد آن پس از پیوند خوردن با هر مناسبت دینی فضایی موسیقایی را فراهم می‌كند تا روح انسان به تفكر درخلأهای روحانی و معنویات فراموش‌شده فطری و ذاتی خویش بپردازد اما اكنون كه موسیقی آیینهای دینی همچون رمضان هویت ذاتی خود را در ملزوم بودن از آیینهای دینی از دست داده‌اند ماهیت وحدت میان موسیقی متعهد آیینی و مناسبات دینی كه لازم و ملزوم هم برای ارتباطی عرفانی و معنوی هستند چیست؟

الهام نادری فرید

منبع : ماهنامه دنیای کاراته