بازگشت پیروزمندانه دوچرخه

دوچرخه در شهرهای مختلف دنیا، به عنوان یكی از اصلی ترین وسایط نقلیه، روزبه‌روز مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد.در پی افزایش مصرف سوخت خودروها به ویژه در كلانشهر تهران، اعمال مدیریت بهینه بر این كالای استراتژیك، مقوله‌ای اجتناب‌ناپذیر شد و به دنبال آن سهمیه‌بندی مصرف بنزین در دستور كار دولت قرار گرفت.
البته داوری دقیق در این باره را باید به زمانی دیگر موكول كرد، اما به وضوح مشخص شد رویكرد به شبكه حمل و نقل عمومی از یگانه موضوعاتی است كه تحقق اهداف پنهان و آشكار تصمیمات و برنامه‌ها را ضمانت می‌كند.
اخیراً مدیریت حوزه حمل و نقل شهری تهران از راه‌اندازی مسیرهای دوچرخه در نقاط مختلف شهر سخن به میان آورده است. طراحان این طرح ضمن تاكید بر تقویت سریع ناوگان حمل و نقل عمومی، استفاده شهروندان از دوچرخه در سفرهای درون‌شهری را به عنوان یك راهكار ثانویه مطرح می‌كنند؛ وسیله‌ای كه حقیقتاً در شرایط موجود می‌تواند به بخشی از دغدغه‌ها پاسخ دهد و البته این مهم الزاماتی می‌طلبد.
به نظر می‌رسد بازگشت دوچرخه به آسفالت معابر و ایفای نقش این وسیله در زندگی روزمره شهروندان را باید به فال نیك گرفت، چرا كه از مزیت‌های مناسب و انحصاری برخوردار است.
در گذشته، قبل از ورود وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه وسیله نقلیه مهمی در شبكه راه‌های شهری به شمار می‌آمد و نقش ارزنده و بارزی داشت ولی رفته‌رفته با ورود وسایل نقلیه موتوری نقش این وسیله نقلیه كمرنگ‌تر شد و در یك دوره زمانی، كمی مورد بی‌توجهی قرار گرفت.
در واقع نیاز به دوچرخه هنوز احساس می‌شد ولی به دلیل كمبود تسهیلات دوچرخه‌سواری، استفاده از آن كاهش یافت. این مشكل به دلیل تداخل دوچرخه و وسایل نقلیه موتوری، كاهش امنیت دوچرخه‌سواران و سایر عواملی بوده است كه به دلیل نپرداختن به دوچرخه‌سواری و اهمیت ندادن به آن، گریبانگیر مدیران شبكه راه‌های شهری در كشورهای اروپایی و هم‌اكنون در كشور ما شده است.
به دنبال این ركود، دست‌اندركاران و مسئولان كوشش‌هایی در جهت رفع آن كرده‌اند، در واقع با افزایش سرعت و میزان زیاد عبور و مرور خودروها نیاز به احداث راه مخصوص برای دوچرخه الزامی تلقی شده و مسیرهای موجود عبور برای دوچرخه و خودروها تفكیك شده‌اند.
به هر حال، در شهرهای مختلف دنیا، دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه اصلی جابه‌جایی، روزبه‌روز مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد و در بسیاری از شهرهای اروپا، افراد نه از روی ناچاری بلكه به انتخاب، این وسیله را در سفرهای كوتاه و حتی متوسط جایگزین اتومبیل سواری و به طور كلی وسایط نقلیه موتوری كرده‌اند.
● مزایای دوچرخه‌سواری
مزیت‌های اصلی دوچرخه‌سواری در مقایسه با استفاده از اتومبیل به شرح زیر است.
الف) در سفرهای كوتاه شهری، سرعت جابه‌جایی با دوچرخه معمولاً چندان كمتر از سرعت جابه‌جایی با اتومبیل نیست و در مواقع شلوغ این سرعت برای دوچرخه عملاً بیشتر است.
ب) دوچرخه به مساحت كمتری در هنگام عبور (۲۵/۰ تا ۳/۰) سواری و هنگام پارك (حدود ۱/۰ اتومبیل) نیاز دارد.
پ) هزینه تملك و نگهداری آن ناچیز است.
ت) هزینه احداث راه و پاركینگ برای دوچرخه‌ها بسیار كمتر از اتومبیل است (۱/۰ تا ۲/۰ مقدار متعارف برای اتومبیل‌ها).
ث) هوا را آلوده نمی‌كند و سر و صدا هم ندارد.
ج) تهدید كمتری برای امنیت پیاده‌هاست.
چ) منابع تجدیدناپذیر (سوخت‌های فسیلی) را مصرف نمی‌كند و با توسعه پایدار سازگار است.
ح) سفر با دوچرخه به واقع سفر به حساب می‌آید و به سلامت افراد جامعه كمك می‌كند.
نیازهای دوچرخه سواران
پنج اصل ایمنی، پیوستگی، آسان بودن، زیبایی و راحتی مسیر، نیازهای اساسی دوچرخه‌سواران را تشكیل می‌دهند. برای توصیف بیشتر، می‌توان چنین گفت:
- پیوستگی مسیر به عنوان نوعی نیاز و عاملی مشوق برای دوچرخه‌سواری، تاكید بر كامل بودن شبكه دوچرخه‌سواری و اتصال به ایستگاه‌های وسایل نقلیه عمومی، فراهم بودن پاركینگ و به سادگی پیدا كردن مقصد دارد.
ایجاد راه‌های عبوری برای دوچرخه در شهرها و برقراری تدابیر ایمنی، كاهش هر چه بیشتر تداخل و برخورد با سایر وسایط نقلیه و یا پیاده‌ها، نظام و انضباط خاصی را در خیابان به وجود می‌آورد و جذابیت سفر و ایمنی آن را در سفرهای تحصیلی، كاری، خرید و تفریح ضمانت می‌كند. براساس تجربه، استفاده از آسفالت نرم و رعایت شیب‌های مناسب یكی از اصول مهم برای ایجاد راه‌های عبور و مرور دوچرخه است.
تمیز كردن و برف‌روبی به‌موقع مسیرهای دوچرخه می‌تواند به ثابت نگهداشتن سفرها در فصول مختلف كمك كند. كیفیت سطح عبوری دوچرخه و پیوستگی آن نیز از جمله مسائل مهمی است كه افراد در انتخاب راه به آن توجه می‌كنند. رعایت مسائل بهسازی نیز می‌تواند به جذب سفرهای با دوچرخه كمك كند.
آسان بودن مسیر عاملی است كه می‌تواند در تشویق دوچرخه‌سواری مهم باشد. این موضوع سبب می‌شود گروه‌هایی كه توانایی جسمانی اندكی دارند هم به دوچرخه‌سواری روی آورند. مسیر آسان یعنی مسیری با توقف‌های كم (یا تداخل اندك با سایر مسیرهای عبور و وسایل نقلیه) و با كف‌سازی مناسب كه انرژی كمتری را برای طی مسیر طلب می‌كند. كوتاهی مسیر به معنی پیچ‌درپیچ نبودن آن و مستقیم بودن مسیر بین مبدا و مقصد، امكان دوچرخه‌سواری را برای تعداد زیادی از مردم فراهم می‌سازد.
از عوامل مهم دیگر زیبایی مسیر است كه در جذب سفر دوچرخه، به خصوص در سفرهای با هدف تفریح و خرید، عاملی بسیار مهم به شمار می‌آید. به هر تقدیر تأكید می‌شود ترویج و جذابیت دوچرخه‌سواری در وهله اول در گروه سیاست‌های فرهنگی، تدوین و رعایت قوانین خاص مربوط به حقوق شهروند دوچرخه‌سوار و مانند آن است. در این میان راهكارهای كالبدی شاید آخرین حلقه‌های این زنجیره را تشكیل دهند.
● طراحی مسیر عبور دوچرخه
در احداث مسیرهای مجزای دوچرخه، ضمن توجه به زیرسازی آن كه با توجه به اقلیم، نوع خاك یا بستر و سایر شرایط تعیین می‌شود، در روسازی آن هم باید به نكات دیگری از قبیل چسبندگی سطح با لاستیك دوچرخه هنگام بارندگی و یا در سرمای زمستان و یخبندان توجه كرد.
دقت در طراحی شیب مسیرها و هماهنگی در تقاطع‌ها به كاهش یا جلوگیری از تصادفات و سوانح كمك زیادی می‌كند. انتخاب شیب طولی مناسب در آلمان بین ۳ تا ۵ درصد پیشنهاد شده است كه البته به وضعیت توپوگرافی شهر یا منطقه مورد نظر بستگی دارد.
شیب عرضی بسته به شرایط محیطی و عرض سواره‌رو تعیین می‌شود.همچنین در آلمان برای عرض عبور و مرور راه‌های كاملاً مجزای دوچرخه درداخل شهر، ۵/۲ متر برای عبور یكطرفه و ۳ متر برای دوطرفه و برای راه‌های خارج شهر نیز به ترتیب ۳ و ۴متر پیشنهاد شده است. یكی از دلایل انتخاب عرض كمتر این است كه سایر وسایل نقلیه نتوانند از آن عبور كنند ولی این امر مشكلاتی را در هنگام تعمیرات به وجود می‌آورد.

كاظم كمالی‌نسب

منبع : روزنامه همشهری