ما و حماس

البته حماس و آبادگران حامی احمدی نژاد افزون بر تفاوت در مذهب تفاوت های دیگری در خط مشی فکری و سیاسی دارند که حماس را در زمره گروه های هوادار اسلام میانه رو و آبادگران را وابسته به تفکرات اسلام رادیکال قرار می دهد ولی غرب عادت دارد همه کسانی را که سخن از اسلام سیاسی می گویند در یک دسته بندی قرار دهد و تفاوتی میان تفکرات و خط مشی اخوان المسلمین با گروه های سلفی و تکفیری یا بنیادگرایان سنی و شیعی قائل نشود. حماس با این که در کنار جهاد اسلامی فلسطین و حزب الله لبنان در فهرست گروه های تروریستی قرار گرفته اند ولی هیچ گاه عملیاتی نظامی خارج از مرز های فلسطین اشغالی صورت نداده است و همین امر به بزرگ ترین وجه افتراق میان گروه های فلسطینی با گروه هایی چون القاعده تبدیل می شود که مرز های سیاسی را به رسمیت نمی شناسند. تفاوت دیگر حماس با القاعده در این است که تروریست های بین المللی چون القاعده میان غیر مسلمان غربی (نظامی یا غیر نظامی) با مسلمانی که ناگزیر با غربی ها زندگی می کند یا همکاری دارد مرزی قائل نمی شود چه این مسلمان کودکی شیعی اهل حله در عراق باشد و یا مسلمان سنی اهل بالی اندونزی. ولی حماس دست کم تاکنون نشان داده است که مسلمانان را تحت هیچ شرایطی هدف قرار نمی دهد. هرچند که در هدف قرار دادن غیر فلسطینی ها در سرزمین های اشغالی میان نظامی و غیر نظامی تفاوتی نمی شناسد. استدلال حماس این است که این غیر نظامیان اشغالگر هستند و از این جهت با نظامیان فرقی ندارند. اما تفاوت سوم حماس با گروه های تروریستی در این است که حماس چندان به مبانی بنیادگرایی اعتقاد ندارد و بیشتر دوست دارد خود را شاخه فلسطینی جنبش بین المللی اخوان المسلمین بداند. در نخستین نشست پارلمان جدید که حماس اکثریت مطلق آن را داشت در کنار اسماعیل هنیه رهبر انتخاباتی این گروه در ردیف اول زنی نشسته بود که موهایش را نپوشانده بود. از این جهت می توان حماس را گروهی دانست که بیشتر به مقاومت و خروج اشغالگران می اندیشد تا برپایی حکومت دینی. تفاوت حماس و اخوان المسلمین با گروه هایی چون القاعده و جماعت اسلامی در واقع تفاوتی است میان سنت گرایی و بنیاد گرایی. دولت های حماس و احمدی نژاد قرابت دیگری نیز با هم دارند و آن شرایطی است که پیروزی هر دو را فراهم کرده است. پیروزی حماس در فلسطین محصول شرایطی است که سازمان آزادیبخش و جنبش فتح را در میان مردم فلسطین نامحبوب کرده بود. پیروزی احمدی نژاد هم بیشتر از آن که ناشی از جایگاه و پایگاه اجتماعی تفکر و جریان حامی او در میان مردم باشد، به دلیل موقعیتی بود که مخالفان احمدی نژاد و طرفداران کاندیداهای اصلاح طلبان در آن گرفتار آمده بودند. فصل مشترک دیگر حماس و احمدی نژاد این می توان باشد که آمدن هر دو از حاشیه به متن سیاست آنها را در شرایطی قرار می دهد که باید تکلیف خود را با مواضع پیشین و مسائل مهم جهانی روشن کنند. آمریکا و غرب در شرایط جهانی جدید به رغم نگرانی هایی که از روی کار آمدن اسلام گرایان بروز می دهند شاید بی میل نباشند که آنان را در حوزه قدرت محک بزنند. آمریکا از پیش می دانست که در انتخاب آزاد مصر اخوان المسلمین موفق خواهد شد ولی همچنان بر دولت مبارک برای برقراری چنین انتخاباتی فشار می آورد در فلسطین نیز اسرائیل ممانعتی از مشارکت حماس در انتخابات به عمل نیاورد. بدین ترتیب شاید بتوان نتیجه گرفت که ایالات متحده به رغم تبلیغات گاه بسیار تند علیه اسلام گرایان رادیکال مایل به حضور آنها در قدرت سیاسی است. زیرا حضور رادیکال ها در حاشیه سیاست خطری بیش از آنچه دارد که در مقام کشور داری از ناحیه آنها متوجه غرب و نظام ارزشی حاکم بر جامعه بین المللی می شود. از این جهت فتح و سازمان آزادیبخش فلسطین را می توان با اصلاح طلبان و کاندیداهای رقیب احمدی نژاد مقایسه کرد. البته فتح و اصلاح طلبان وجه اشتراک دیگری نیز داشتند و آن این که مجموعه غرب اعم از ایالات متحده و اروپا نظر مساعد تری به گفت وگو با آنان در مقایسه با رقیب داشتند و به محض اینکه آنها از قدرت کنار گذاشته شدند، مذاکرات میان جانشینانشان و طرف های غربی متوقف شد یا در مسیر دیگری افتاد. اینک این جانشینان، هم باید به شعارهایی که داده اند و بخشی از هویت و فلسفه وجودی آنها است پایبندی نشان دهند و هم بار حقوقی تعهداتی را که پیشینیان داده اند بردوش کشند.انتخابی دشوار بر سر دو راهی ادامه دادن و دامن زدن به شور جنبش بودن یا در پیش گرفتن پایبندی به الزامات دولت بودن که نه تنها میانه ای با آن ندارند بلکه با شعار نادیده گرفتن این تعهدات و الزامات به قدرت رسیده اند.
البته تجربه دوران جمهوری اسلامی راه میانه ای را ثبت کرده و آن پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان دادن به جنگ هشت ساله با عراق است که مصلحت نظام اقتضا کرده بود، اما یافتن این راه میانه برای فلسطینی های پرشور حماس دشوارتر است. جمهوری اسلامی در موقعیتی است که اگر به مصالحه با غرب برسد، فرصت چندانی را از دست نمی دهد. می تواند موقعیت منطقه ای خود را که با بر آمدن دولت شیعی در بغداد و پیروزی اسلام گراها در فلسطین و مصر تقویت شده است تثبیت کند، با پشتوانه نفوذ معنوی در لبنان موقعیت متحدش بشار اسد را در سوریه تحکیم بخشد و در سایه شکوفایی بهای نفت و افزایش نیاز جهانی به انرژی به گسترش روابط سیاسی و اقتصادی اش با جهان بپردازد. اما برای حماس وضع به گونه دیگری است. حماس به رغم برخورداری از تشکیلات سیاسی منسجم عقبه تئوریک قوی و محبوبیتی که در میان فلسطینیان به جهت انجام فعالیت های خیریه و اجتماعی پیدا کرده است باید به انتخاب های دشوارتری دست بزند. حماس تاکنون گروهی شبه نظامی و چریکی بوده که یا باید گردان های عزالدین قسام را منحل و در نیروهای امنیتی ادغام کند و یا با حفظ فعالیت های چریکی، پلیس فلسطینی و نیروهای امنیتی را هم اداره کند. حماس همچنین باید همزمان مقاومت ضداسرائیلی را ادامه دهد و در جایگاه دولت به تعامل دیپلماتیک و اداری با جامعه بین المللی بپردازد. یا از میان این دو یکی را انتخاب کند. شرکت در انتخابات و تشکیل دولت، حماس را در جایگاهی قرار داده که ناگزیر به تشکیل دولت شده است. حماس تاکنون نشان داده است که شناخت خوبی از توانایی ها و کاستی های خود و حریفانش دارد و با سیاست ورزی آشنا است. اما هم جامعه بین الملل و هم حماس برای شناخت بیشتر مواضع یکدیگر و تبیین بهتر دیدگاه های خود به زمان احتیاج دارند. آیا این زمان در اختیار آنها قرار خواهد گرفت؟
مهران کرمی

منبع : روزنامه شرق