لیپوپروتئینها

چربیهای موجود در مواد غذایی و نیز چربیهایی که توسط کبد و بافت چربی (Adipose) ساخته می‌شوند باید برای مصرف و یا ذخیره شدن به کمک جریان خون به بافتها و اندامهای مختلف انتقال یابند. لکن از آنجایی که چربیها در آب نامحلول هستند انتقال آنها توسط پلاسمای خون میسر نیست. از همین رو ، لیپیدهای غیر قطبی مانند تری اسیل گلیسرول و استرهای کلسترول با لیپیدهای آمفی‌پاتیک (فسفولیپیدها و کلسترول) و نیز با پروتئینها همراه گردیده و مجموعه‌های لیپوپروتئینی را تشکیل می‌دهند که با آب امتزاج پذیر بوده و توسط پلاسما قابل انتقال هستند.
● اهمیت لیپوپروتئین‌ها در پزشکی
نارساییها در متابولیسم لیپیدها ممکن است در مراحل تولید و یا مصرف لیپوپروتئین‌ها رخ دهند که در این صورت افزایش و یا کاهش لیپوپروتئین‌ها در خون مشاهده خواهد شد. متداول‌ترین اینگونه نارساییها بیماری قند است که به علت کمبود انسولین ، مقادیر بیشتری اسید چرب از بافت چربی آزاد شده و به مصرف می‌رسد.
این امر کاهش مصرف شیلومیکرونها و لیپوپروتئین‌ها با چگالی بسیار کم را در پی داشته و به افزایش میزان تری گلیسریدها در خون منجر می‌شود. نارسایی دیگری که از اختلال در سیستم انتقال لیپوپروتئین‌ها بروز می‌نماید، بیشتر ناشیاز ناهنجاریهای موروثی است که در مراحل مختلف سنتز قسمت پروتئینی لیپوپروتئین‌ها در برخی آنزیمهای کلیدی و یا در گیرنده های لیپوپروتئین‌ها در سطح سلول رخ می‌دهد.
● انواع لیپوپروتئین‌ها
▪ شیلومیکرونها: که سبک‌ترین لیپوپروتئین‌ها بوده و منشا آنها چربیها و بویژه اسیل گلیسرولهایی هستند که در روده جذب می‌شوند. شیلومیکرونها حاوی مقادیر بسیار اندکی پروتئین هستند.
▪ لیپوپروتئین‌های با چگالی بسیار کم (VLDL): که در کبد ساخته می‌شوند و عمل آنها انتقال تری اسیل گلیسرولهای تولید شده در کبد به سایر اعضای بدن می‌باشد.
▪ لیپوپروتئین‌های با چگالی کم (LDL): که محصول آخرین مراحل متابولیسم لیپوپروتئین‌های VLDL می‌باشند.
▪ لیپوپروتئین‌های با چگالی زیاد (HDL): که در واکنشهای متابولیسمی شیلومیکرونها و لیپوپروتئین‌های با چگالی بسیار کم و نیز در متابولیسم کلسترول شرکت دارند.
● اهمیت لیپیدهای قطبی در ساختمان لیپوپروتئین‌ها
لیپوپروتئین‌های اصلی یعنی شیلومیکرونها و لیپوپروتئین‌های با چگالی بسیار کم شامل یک هسته مرکزی هستند که بطور عمده از تری اسیل گلیسرولها و استر کلسترول یعنی لیپیدهای غیر قطبی تشکیل یافته است. این هسته مرکزی را تک لایه‌ای از لیپیدهای قطبی یعنی مولکولهای فسفولیپید کلسترول طوری احاطه کرده است که عوامل قطبی در مقابل مولکولهای آب قرار گرفته‌اند.
● پروتئینهای لیپوپروتئین‌ها
قسمت پروتئینی لیپوپروتئین‌ها را آپولیپوپروتئین و یا آپوپروتئین می‌نامند. مقدار آپوپروتئین در لیپوپروتئین‌های با چگالی زیاد تا نزدیک ۶۰ درصد و در شیلومیکرونها تنها یک درصد است. برخی از آپوپروتئینها جزئی از ساختمان لیپوپروتئین‌ بوده و نمی‌توان آن را جدا ساخت. در حالی که برخی دیگر از آپوپروتئینها را که در سطح بیرونی لیپوپروتئین‌ قرار گفته‌اند، می‌توان آزادانه به لیپوپروتئین‌های دیگر منتقل کرد.
● نقش LDL و HDL در انتقال کلسترول
LDL مهمترین لیپوپروتئین‌های حامل کلسترول در خون می‌باشد. این لیپوپروتئین‌ها شامل یک هسته مرکزی است که حاوی ۱۵۰۰ مولکول کلسترول استریفیه می‌باشد و مهمترین اسید چربی که در ساختمان این کلسترول شرکت دارند اسید لینولئیک است که یک اسید چرب غیر اشباعی با دو اتصال دوگانه می‌باشد. این هسته مرکزی آب گریز از یک تک لایه فسفولیپید و کلسترول غیر استریفیه ، پوشیده شده است.
نقش اصلی LDL ، انتقال کلسترول به بافتهای محیطی (غیر کبدی) و نیز تنظیم سرعت واکنشهای نوسازی کلسترول در اینگونه بافتهاست. در جهت مخالف نیز لیپوپروتئین‌های با چگالی زیاد وظیفه دارد مولکولهای کلسترول را که در اثر از بین رفتن سلولها و یا در اثر تغییرات و نوسازی غشای سلولی آزاد و وارد پلاسما شده‌اند، جمع آوری کند.
● بیماریهای ناشی از فقدان گیرنده های LDL
غلظت پلاسمایی کلسترول و LDL در اثر برخی ناهنجاریهای ژنتیک به مقدار شایان توجهی افزایش می‌یابد. در افراد سالم غلظت ایده‌آل برای کلسترول حدود ۱۷۵ میلیگرم درصد لیتر پلاسما می‌باشد. در بیماری موروثی هیپرکلسترولمی فامیلی اگر ناهنجای یا موتاسیون ژنی به صورت هموزیگوت بروز کند، غلظت کلسترول در حدود ۶۸۰ میلیگرم و در صورتی که از نوع هتروزیگوت باشد، به حدود ۳۸۰ میلیگرم درصد می‌رسد.