استاندارد، کالاها را جهانی می کند

جهانی شدن ساخته و پرداخته دنیای صنعتی است. دنیایی که با گسترش روزافزون کالاها و خدمات مواجه است. حجم گسترده و زیاد کالا، کارشناسان را برآن داشته که استانداردهای خاصی را بر آنان اعمال کنند. استانداردهایی که به دلیل گستردگی زیاد اکنون عادی و معمولی به نظر می رسند. رعایت استانداردهای بین المللی کالاها را در اقصی نقاط دنیا قابل استفاده می کند. این مقاله به نسبت «جهانی شدن» و «استاندارد» می پردازد.
● تعریف جهانی شدن
استفاده عمومی از واژه هایی چون «جهانی شدن»، «جهانی کردن» و «درحال جهانی شدن» تقریباً تا دهه ۱۹۶۰ شروع نشده بود. شاید بتوان ادعا کرد که این مفهوم در نیمه دوم دهه ۱۹۸۰ به صورت جدی به فضای علمی وارد شد. جهانی شدن به دنیایی ارجاع دارد که در آن جوامع، فرهنگ ها، حکومت ها و اقتصادها تا حدودی به هم نزدیک گشته اند. بنا به گفته «گیدنز» (۱۹۹۰) این مفهوم را می توان به عنوان تشدید روابط اجتماعی جهانی تبیین کرد که مکان های دوردست را به گونه ای به هم پیوند می دهند که به موجب آن رویدادهای محلی تحت تأثیر حوادثی شکل می گیرد که کیلومترها از هم فاصله دارند و برعکس.
از این رو یک کارگر معدن ذغال سنگ در انگلستان به همان اندازه که به تصمیمات مدیران محلی یا دولت ملی بستگی دارد ممکن است به وقوع حوادثی در آفریقای جنوبی یا لهستان نیز بستگی داشته باشد. دیوید هاروی (۱۹۸۹) نیز به این واقعیت اشاره دارد که جهانی شدن تجربه متحول ما از زمان و مکان یا تراکم زمانی- مکانی را توصیف می نماید.
بنابراین، این تعاریف به ۲ عامل کلیدی اشاره دارد: اولاً بخش های بیشتر و بیشتری از جهان به طرف یک نظام جهانی کشانده می شود و لذا تحت تأثیر چیزهایی قرامی گیرند که در نقاط دیگر رخ می دهد. ثانیاً، این احساس وجوددارد که به گونه ای سریعتر از وقایع رخ داده در دیگر نقاط جهان آگاه می گردیم که به نوبه خود بر درک ما از زمان و مکان تأثیر می گذارد.
● تأثیر جهانی شدن
جهانی شدن چون هر پدیده جدید دیگر، ابتدا در دنیای صنعتی گسترش پیدا کرد. مهمترین محور جهانی شدن را می توان افزایش رقابت در سطح جهانی دانست. با گسترش توافق های به عمل آمده در مذاکره های گات و کاهش شدید تعرفه ها رقابت گستردگی بیشتری پیداکرد.
گسترش جغرافیایی شرکت های چندملیتی یا فراملیتی منجر به افزایش شدید تجارت جهانی شد و پدیده جدید «تولیدجهانی» را به وجود آورد و سرمایه گذاری در کشورهای دیگر شدیداً رشد کرد. دهکده جهانی دامنه وسیعی از حقوق و وظایف را برای شهروندانش تعیین می کند که شامل حق ایمنی، امنیت، سلامت و دستیابی به اطلاعات و وظیفه حفاظت محیط زیست، احترام به ایمنی، استقلال و حریم خصوصی دیگران است.
از آنجا که تولید کالا با قیمت ارزان تر محوریت یافته و به دلیل آزادی تجاری و گسترش رقابت، نفوذ دولت ها در هدایت تولید و انتقال تکنولوژی کاهش یافته است، شرکت های چندملیتی برای دستیابی به تولید ارزان تر جز حضور گسترده تر در کشورهای دیگر بخصوص کشورهای درحال توسعه راهی ندارند. کشورهای درحال توسعه نیز برای بهره گیری از رشد تکنولوژی و دسترسی به بازارهای صادراتی به کاروان جهانی شدن پیوستند. اما بسیاری از کشورها توسعه ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مناسب برای پیوستن به این مجموعه را نداشتند. تا اوایل دهه ۱۹۹۰ برای کشورهای درحال توسعه که عادت به اعمال سیاست های حمایتی شدید درون نگر داشتند، پیوستن به این کاروان کاری بس دشوار می نمود. رقابت در صحنه بین المللی با دارندگان تکنولوژی پیشرفته که بازارهای وسیع را دراختیار دارند ظاهراً کاری غیرممکن است. این گونه کشورها با وضعیتی روبه رو شدند که یا با ادامه سیاست های درون نگر مجبور بودند به بازارهای محدود خود اکتفا کنند و از مزایای رشد تولید و تکنولوژی محروم بمانند و به طور طبیعی هر روز با بیکاران بیشتری مواجه شوند و یا در مقابل با تدوین برنامه ای بلندمدت و میان مدت، امکانات خود را تجهیز نمایند و وارد صحنه رقابت بین المللی گردند.
بازارهای جهانی در سایه ارتقای توان رقابت شرکت های برخوردار از فناوری پیشرفته روزبه روز تحت تأثیر بیشتر قرار می گیرند و شرکت های پذیرنده اصلاحات ساختاری و قادر به جذب سرمایه گذاری و فناوری روز می توانند در این بازار حضوری قوی داشته باشند. هر اندازه که فاصله اقتصادی ایران و شرکت های ایرانی با بازارهای جهانی و فرایند جهانی شدن اقتصاد بیشتر شود به همان میزان فرصت های جهش در صادرات غیرنفتی از دسترس خارج خواهد شد. نگاهی به وضع صادرات فرش، پوشاک، فرآورده های غذایی، محصولات صنعتی و... نشان می دهد که تازه واردان به بازارهای جهانی در سال های اخیر به سرعت سهم ایران را می ربایند و صادرکنندگان ایرانی را در حاشیه بازار قرار می دهند. توجه به این نکته که هزینه تمام شده در بخش تولید در ایران در سال های اخیر با افزایش فشارهای تورمی، صعود کرده و در مقابل تولیدات مشابه خارجی با بهره گیری از فناوری روز برای تولید در مقیاس وسیع و کاهش فشار تورم در اقتصاد ملی توانسته اند قیمت فروش را پائین آورند و گوی رقابت را از آن خود سازند.
برخی از کارشناسان عقیده دارند، تنها در شرایطی اصلاحات اقتصادی در ایران به مرحله عمل خواهدرسید که دولت با همسویی با روند جهانی شدن اقتصاد متعهد گردد و اصلاحات را در این راستا با قدرت و قوت پیگیری کند. سیاست های تشویقی صادرات غیرنفتی به لحاظ بی توجهی به نظام اقتصاد و تجارت جهانی و کندی روند اصلاحات ساختار اقتصادی در عمل باشکست روبه رو شده و در صورت تداوم روند کند نیز نمی تواند گره کور صادرات غیرنفتی را بگشاید.
با این وصف، تعهد دولت به ایجاد فضای امن اقتصادی، مقررات زدایی، کاهش بار هزینه بنگاه های اقتصادی مولد، جلب و جذب سرمایه گذاری مستقیم و مشترک خارجی، آزادسازی فعالیت بانک ها و بیمه های خارجی، تغییر در قوانین مالیاتی و کار می تواند زمینه رقابت پذیری اقتصاد کشور و جهش در صادرات غیرنفتی را مهیا سازد. باید بپذیرید که جهانی شدن اقتصاد، واقعیتی غیرقابل انکار است و فرصت کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران برای مشارکت در اقتصاد و تجارت جهانی کمتر از یک درصد است. اگر دراین مدت اصلاحات برای تقویت بنیه رقابت به انجام رسد می توان انتظار داشت که دورنمای صادرات غیرنفتی در افق سال ۱۴۰۰ تحقق پیدا خواهد کرد و در سایه صادرات ۲۰۰میلیارد دلاری کشور میلیون ها فرصت شغلی ایجاد و رشداقتصادی کشور تسریع خواهد شد.
● استاندارد
در سال های اخیر تعداد مقررات فنی و استانداردهایی که از سوی کشورها تهیه، تصویب و به اجرا درآمده افزایش پیدا کرده است. از یک سو مشکلات ناشی از آلودگی آب، خاک و هوا تولیدکنندگان را موظف به تولیدمحصولات منطبق با اصول زیست محیطی کرده و از سوی دیگر بالارفتن استانداردهای زندگی ناشی از پیشرفت فناوری موجب افزایش تقاضا برای کالاهای با کیفیت بالا شده است. مجموعه این عوامل باعث افزایش سیاست های تنظیمی دولت ها و در نهایت افزایش میزان استانداردها و مقررات فنی در سطح ملی گشته است. به طوری که در موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت موسوم به گات نیز که با هدف کاهش موانع تجاری و ازمیان برداشتن رفتار تبعیض آمیز در تجارت بین الملل در سال ۱۹۴۷ ایجاد شد به لزوم وجود این استانداردها به صورت گذرا اشاره شده است. دراین موافقتنامه هرگونه اقدام ضروری برای حفظ حیات و سلامت انسان، حیوان و گیاه و همچنین هرگونه ممنوعیت یامحدودیت وارداتی یا صادراتی که برای اجرای استانداردها یا مقررات مربوط به طبقه بندی، درجه بندی یا بازاریابی کالاها در تجارت بین المللی ضرورت دارد مجاز دانسته شده است.
اما به تدریج رشد استانداردها و مقررات فنی در کشورها اثرات منفی بر تجارت بین الملل گذاشت؛ چرا که رعایت این استانداردها هزینه های اضافی فراوانی را بر صادرکنندگان و تولیدکنندگان تحمیل می نمود و قدرت رقابت آنها را در بازارهای خارجی کاهش می داد و از طرفی این شبهه ایجاد می شد که تصویب این مقررات و استانداردها می تواند محملی برای حمایت از صنایع داخلی و در نتیجه رفتار تبعیض آمیز در تجارت باشد. لذا کمیته ای کاری از سوی گات تشکیل و مأمور بررسی و ارزیابی اثرات موانع غیرتعرفه ای بر تجارت بین الملل شد. نتیجه مطالعات این کمیته این بود که موانع فنی تجارت بزرگ ترین مانع فراروی صادرکنندگان و تجارت بین المللی می باشد.
لذا در دور توکیو ۳۲ کشور متعهد، موافقتنامه چندطرفه موانع فنی تجارت را بین خود امضا کردند. این موافقتنامه دارای چندطرف که به مجموعه مقررات مربوط به استاندارد معروف شد و مشتمل بر نحوه و چگونگی تهیه، تصویب و اجرای مقررات فنی استانداردها و رویه های ارزیابی مطابقت بود، بعدها در دور اروگوئه (هشتمین دوره مذاکرات گات که در سال های ۱۹۸۶ - ۱۹۹۴ برگزار شد) این موافقتنامه در شکل جامع تری به صورت «موافقتنامه موانع فنی فراراه تجارت» درآمد و بخشی از موافقتنامه های سازمان جهانی تجارت شد. این موافقتنامه دارای ۱۵ ماده و ۳ضمیمه می باشد و اهداف موافقتنامه عبارتند از:حفاظت و بهداشت انسان، گیاه و حیوان، حفاظت از محیط زیست، جلوگیری از اقدامات گمراه کننده و فریبکارانه، هماهنگ سازی فنی کالا و به طور کلی تسهیل در تجارت.
موجودیت استانداردهای بین المللی به حدود ۱۵۰ سال می رسد. امروزه صنایع، با این تفکر که استانداردها می توانند بازار نوآوری های فنی را بسیار رونق بخشند، برای استانداردسازی سرمایه گذاری های میلیارددلاری می کنند. استاندارد، سبب تجارت سالم و قیمت های منصفانه می شود. استانداردهای تدوین شده جهانی با فرایندهای باز و توافق میان طرف های ذینفع، دستیابی به بازارهای جهانی را میسر می سازند. همچنان که به سوی آینده حرکت می کنیم، فعالیت های IEC، ISO و ITU با تسهیل توسعه و نشر فناوری های جدیدی که اقتصاد جهانی را هدایت می کنند، تمامی ساکنان جهان را در بهبود زندگی یاری می رسانند.
● استاندارد و تجارت مواد غذایی
حجم تجارت مواد غذایی درجهان بسیار زیاد بوده و ارزش آن بین ۳۰۰-۴۰۰میلیارد دلار است. اصل مهمی که جهت ورود مواد غذایی توسط کشورها موردتوجه قرار می گیرد، کیفیت مناسب ایمنی سلامت و تأمین بهداشت مصرف کنندگان می باشد، بنابراین کشورهای واردکننده از قوانین و مقرراتی استفاده می نمایند که موادغذایی مورداستفاده آنها باید اجباراً درمبادی ورودی کنترل گردد تا هیچ گونه خطری برای مصرف کنندگان نداشته باشد. بنابراین درمحدوده موادغذایی ، کنترل مواد اولیه گیاهی و حیوانی می تواند عامل بازدارنده ای در امر تجارت داخلی مواد غذایی گردد. طی موافقتنامه ای که در سال ۱۹۹۴ درمراکش به امضا رسید و سازمان تجارت جهانی تأسیس گردید، مقرر شد که به منظور حذف موانع تجاری در امر تجارت موادغذایی موافقتنامه های SPS و TBT مورد عمل قرار گرفته و کشورهای عضو در این رابطه مجاز نخواهند بود که غیر از عوامل ذکر شده دراین موافقتنامه ها عوامل دیگری را در امر تجارت مواد غذایی دخالت دهند، مگر آن که دلایل علمی کافی برای انجام کنترل های موردنظر را دارا باشند. از این رو WTO پیشنهاد نمود که کشورهای عضو هر منطقه به منظور تسهیل و آزادسازی تجارت کالا از جمله موادغذایی نسبت به ایجاد تشکل های تجاری فی مابین اقدام نمایند.
تشکل های NAFTA مشتمل بر کشورهای کانادا ، آمریکا و مکزیک بازار عمومی جنوبی ، MERCOSUR مشتمل بر کشورهای آرژانتین، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه، ASEANشامل کشورهای جنوب غرب آسیا مانند برونئی، دارالسلام، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و ویتنام می باشد. تمامی این کشورها در مبادلات خود در امر مواد غذایی از استانداردها و یا توصیه های کدکس و یا راهنمای کدکس استفاده می کنند. باید اشاره نمودکه دستورالعمل اتحادیه اروپا، استانداردهای کدکس را به عنوان منبع موردنیاز در امر تبادل مواد غذایی مورد توجه قرار می دهند. این امر نشان می دهد که انطباق استانداردهای کدکس با معیارهای TBT,SPS از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جزء اصلی چارچوب قانونی در تبادلات بین المللی به منظور ایجاد تسهیلات از طریق هماهنگ سازی قانون می باشد. این استانداردها از قبل نیز به عنوان معیار در محاسبات و مذاکرات تجاری مورد توجه قرار گرفته است و به نظر می رسد که به طور فزاینده ای این عمل در این زمینه در حال گسترش است.
فعالیت و اقدام های کمیسیون کدکس موادغذایی CAC فراتر از ایجاد وسایلی به منظور رفع موانع تجاری است. در این باره باید اشاره کرد که کدکس، تجار موادغذایی را به طور داوطلبانه به انطباق رعایت رویه های اخلاقی به عنوان یک روش مهم در حمایت از بهداشت مصرف کنندگان و توسعه روند تجارت جهانی موادغذایی تشویق می نماید. براین مبنا کمیسیون موادغذایی CAC آئین کار اخلاقیات در تجارت بین المللی موادغذایی که جزو استانداردهای کدکس می باشد را منتشر نموده است. هدف اصلی این آئین کار توقف فعالیت کشورهای صادرکننده و صادرکنندگانی است که به صدور موادغذایی غیرسالم و با کیفیت پائین به بازار جهانی می پردازند. این آئین کار با جنبه های موافقتنامه های TBT, SPS و سایر موافقتنامه ها در تجارت جهانی مطابقت دارد.
کشور تایلند یکی از کشورهایی است که در زمینه تولید انواع فرآورده های شیلاتی دارای امکانات وسیعی است. در سال ۲۰۰۱ کشور آمریکا از کلیه کشورهایی که در صدور فرآورده های شیلاتی فعال می باشند خواست که واحدهای تولیدکننده این گونه فرآورده ها باید نسبت به استقرار سیستم HACCP که به وسیله کدکس تدوین شده است اقدام نمایند. لذا روند صادرات تایلند در این زمینه دچار وقفه گردید ولی کمیته ملی کدکس غذایی کشور مذکور به طور فعال در کمیته فنی فرآورده های شیلاتی کدکس شرکت نموده و با استقرار سیستم HACCP و ارائه گواهینامه به وسیله شرکت های معتبر مجدداً توانست بازار گذشته در آمریکا را از آن خود کرده به طوری که در حال حاضر شاید تنها کشور صادرکننده این محصول به آن کشور باشد که این امر حاصل مشارکت در فعالیت های کدکس بین المللی و تقویت ساختار کدکس ملی می باشد و نمونه ای از نقش مهم استاندارد و تجارت جهانی می باشد.
تشکیل سازمان WTO و تأکیدهای آن سازمان برای استفاده از استانداردهای کدکس از مواردی است که کمیته اجرایی کدکس با آن درگیر است.
بنابراین با توجه به نقش استاندارد جهانی در رشد تجارت جهانی، افزایش این رشد در میان جوامع، حفظ منافع مصرف کننده و عاملی جهت تغییر افکار و اطلاعات اعضا به شمار آمده و لزوم این مشارکت را بیشتر می نماید. علاوه بر موارد فوق الذکر زمینه های علمی فعالیت های استاندارد بستر مناسبی را برای کارشناسان و متخصصان رشته های مختلف ایجاد می نماید که با تبادل نظر و مشارکت در امور تحقیقاتی و پایه ای به اطلاعات تازه ای دست یافته و از سوی دیگر می توانند در تعیین معیارهای ایمنی و بهداشتی در سطح ملی به نحوی که سلامت مصرف کنندگان را به خطر نیندازد و از این رو نیز از منافع ملی کشور حمایت نماید.
● اهمیت استاندارد در زندگی روزمره و جهانی شدن
استاندارد، یاری دهنده شهروندان در استفاده از این حقوق و عمل به وظایف است و از طریق تأمین و حفاظت اطلاعات، تضمین کیفیت و سلامت محصولات و خدمات، تعیین الزامات برای ارائه راهنماهای مرتبط با محیط زیست و سایر مباحث اهمیت شهروندان از جمله عدالت اجتماعی، سلامت، امنیت، اطلاعات و ارتباطات و تجارت شرافتمندانه این امر را محقق می کند جهانی بدون استاندارد به سرعت متوقف خواهد شد و حمل و نقل و تجارت قفل خواهد گردید. اینترنت به راحتی از کار خواهد افتاد و صدها هزار سیستم مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات از سیستم های دولتی و بانکی گرفته تا مراقبت های بهداشتی، کنترل ترافیک هوایی، خدمات اورژانس، کمک رسانی حوادث غیرمترقبه و حتی دیپلماسی بین المللی مختل و از کار افتاده خواهد شد.
بزرگ نمایی اهمیت استاندارد در زندگی روزمره امری دشوار است. هنگام خواندن این متن، استانداردهایی را که با آن سر و کار دارید مدنظر قرار دهید. اگر مقابل صفحه رایانه نشسته اید، صدها استاندارد برای عملکرد کامپیوتر، دسترسی به شبکه اینترنت حتی تعیین قلم و قالب همین متن به کار گرفته شده است. اگر نسخه کاغذی پیام را می خوانید، احتمالاً اندازه کاغذ برای تسهیل در فرایند چاپ و نشر با استانداردی مطابقت دارد. منابع انرژی کامپیوتر یا پرینتر شما، روشنایی اتاق، سیستم گرمایش و تهویه مطبوع همگی تا اندازه ای متکی بر استانداردها هستند. در نظر آورید که انجام امور معمولی روزانه بدون استاندارد تا چه حد مشکل و حتی خطرناک است. استانداردهای ایمنی ماشین ابزار، هنگام کار با این دستگاه ها ما را محافظت می کنند. در منازل، استانداردها، اتصال لوازم برقی خانگی را به شبکه برق کشور هماهنگ و یخچال ها و دستگاه های تهویه مطبوع را به منظور پیشگیری از پدیده گرم شدن زمین با سیستم های حفاظتی محیط زیست سازگار می سازند.
سیستم های صوتی، دستگاه های تلویزیون پخش DVD، گوشی تلفن های همراه و شبکه های بی سیم (WIFI) همگی برای همخوانی با سیستم های دیگر با استانداردها مطابقت دارند. در این جهان شبکه ای رو به توسعه از موسیقی و تصاویر موبایل گرفته تا آموزش های آنلاین، پزشکی از راه دور، بانکداری الکترونیک و سیستم های حمل و نقل ماهواره ای برای وسایط نقلیه زمینی و هوایی کجا می توانیم بدون استانداردها زندگی کنیم؟
عملکرد ISO, IEC و ITU در تدوین استانداردهای بین المللی نه تنها بازارها را می گشاید، بلکه حفاظت از محیط زیست، ایمنی، امنیت، سلامت و دستیابی به اطلاعات و دانش را نیز به ارمغان می آورد. استانداردهای روزافزون بین المللی به برداشتن موانع میان ملت های فقیر و غنی کمک می کنند. استانداردسازی، نیل به کیفیت بالاتر با هزینه کمتر با ایجاد اطمینان از وجود رقابت میان فروشندگان، امکان پذیر و انتخاب آگاهانه تجهیزات و خدمات مورد خریداری را برای مصرف کنندگان آسان می سازد.
کارشناسان و مردم همه در حیاتی بودن کار استاندارد اتفاق نظر دارند و از طرف دیگر استاندارد همواره زیر ذره بین قرار داشته؛ چرا که در زندگی مردم نقش مستقیم را دارا است و با توجه به رقابت شرکت ها قطعاً نقش استاندارد در آن بی تأثیر نیست و لازم است پا به پای تکنولوژی های نوین امروزی و تحولات روز به روز اقتصادی و پیشرفت های گسترده تولیدات در دنیا حرکت کند و به دلیل گسترش روزافزون تجارت و افزایش حجم تولید، گسترش استاندارد و بالا بردن کیفیت علمی کارکنان و تجهیز و افزایش آزمایشگاه ها با حفظ جایگاه استاندارد در دنیا تأثیر مستقیم دارد.

منبع : روزنامه ایران