طرحی هدفمند

نهاد دولت در ایران از دوردست تاریخ تا همین امروز مالکیت و مدیریت با ارزش ترین منابع تولید ثروت شهروندان ایرانی را در اختیار گرفته است. روزگاری این منبع ثروت، آب و زمین بود و بیش از نیم قرن است که چاه های نفت و درآمد از صادرات آن، سرچشمه قدرت و تولید ثروت شده است. دولت های ایران در همه نیم قرن گذشته و در توجیه این مالکیت و مدیریت به خبررسانی از این راه استناد کرده و می کنند. با توجه به فضای چپ زدگی شدید در میان روشنفکران ایرانی به ویژه از دهه ۱۳۲۰ تا همین روزگار فعلی، این مالکیت دولت با تعارض فکری مواجه نبوده است. روشنفکران ایرانی عموماً تنها به این مساله اعتراض کرده اند که چرا در نحوه هزینه کردن درآمد حاصل از فروش نفت رعایت عدالت و انصاف نشده و به گروه اندکی بسیار زیاد و به توده های انبوه بسیار اندک رسیده است. تنها در سال های اخیر و پس از روشنگری آزادیخواهان اقتصادی بود که موضوع انتقال مالکیت و مدیریت درآمد هنگفت پول نفت به شهروندان در جامعه ایرانی طرح شد و در کانون توجه قرار گرفت. دولت ها و روشنفکران اما در برابر این خواست، به پرداخت یارانه توسط دولت به تهیدستان استناد کرده و تاکید می کردند منابع یارانه یی باید از همین محل به دست آید. پرداخت یارانه به شهروندان البته ابزار نیرومندی برای گروگانگیری شهروندان به دست دولت ها شده بود. زمزمه های حذف و کاهش پرداخت یارانه به شکل فعلی و شفاف کردن آن نیز از دستاوردهای آزادیخواهان اقتصادی در سال های اخیر بوده است. در حالی که دولت آقای هاشمی رفسنجانی در سال های بلافاصله پس از جنگ، اقدام به تغییر شیوه پرداخت یارانه در عرصه های محدود کرد و با هجوم منتقدان به ویژه جناح سیاسی راست مواجه شد، دولت آقای خاتمی نیز زمزمه هایی آغاز کرد. در همه ۸ سال ریاست خاتمی بر قوه مجریه، اما مجلس قانونگذاری به مثابه نیرومندترین ابزار مقابله کننده با آزادسازی اقتصادی و تغییر روش پرداخت یارانه در اختیار گروه سیاسی رقیب بود. اکنون سه سال است که مجلس و دولت، تریبون های عمومی و به ویژه صدا و سیما در اختیار یک جناح سیاسی است و رئیس جمهور در آخرین سال فعالیت قانونی اش بمب خبری پرداخت نقدی یارانه را مطرح کرده و با همه قدرت دنبال آن است که این طرح را اجرا کند. در روزهای گذشته هواداران، معاونان و مشاوران دولت نیز هیزم زیر این آتش هیجان ریخته و شعله آن را بالاتر می برند. درباره نقدی کردن پرداخت منابع یارانه یی چند نکته را یادآور می شوم.
۱) همانطور که هواداران و منتقدان دولت در روزهای گذشته تاکید کرده اند، این تفکر از سال های بلافاصله پس از پایان جنگ در ذهن مدیران ارشد سازمان برنامه ریزی وجود داشت. بنابراین، دولت فعلی نمی تواند ادعا کند حرف تازه یی دارد. تنها تفاوت بنیادین و تحول اساسی ایجاد شده این است که دولت های قبلی شرط احتیاط را رعایت کرده و خود را متعهد به ایجاد تور اجتماعی فراگیر می کردند و دولت کنونی بی محابا قصد دارد یک اقدام بزرگ را در مدت کوتاه انجام دهد.
۲) دقت در گفته ها، نوشته ها و مباحث مطرح شده از سوی رئیس جمهوری و هواداران او در نهادها، سازمان ها و مراکز قدرت نشان می دهد آنها هنوز به جمع بندی دقیقی درباره «نقدی کردن» یا «هدفمند کردن» منابع یارانه یی سوخت نرسیده اند. مقوله نقدی کردن پرداخت یارانه شکل و ماهیت و ذاتی جدا از هدفمند کردن آن دارد. به این معنی که نقدی کردن یارانه می تواند همه جامعه آماری ایران اعم از دارا و ندار، آموزگار و کارگر، بازرگان و صنعتگر را شامل شود. هدفمند کردن یارانه به معنای کمک به اقشار تهیدست است که هدف اصلی پرداخت یارانه بوده اند. دولت می تواند و باید پیش از هر اقدامی تفاوت های یاد شده را مورد توجه قرار داده و با شفافیت اعلام کند کدام مقوله در دستور کار قرار دارد. با توجه به اینکه رئیس مرکز آمار ایران تاکید دارد فرم های متقاضیان دریافت یارانه آماده شده و در روزهای مردادماه توزیع خواهد شد، ابهام در این عرصه کاملاً به چشم می آید.
۳) رئیس جمهور ایران برخلاف وعده یی که در گفت وگوی تلویزیونی داد و تاکید کرد اصلاح ساختار اقتصادی پس از دریافت دیدگاه کارشناسان اقتصادی اجرایی خواهد شد، دستورات از پیش داده شده خویش را برای توزیع میان متقاضیان با شتاب به عمل نزدیک کرده است. جدای از اینکه طرح تحول در روش پرداخت یارانه کدام پیامدهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را بر جامعه ایرانی به جای می گذارد، کاش رئیس دولت بر سر پیمان خویش می ایستاد و اجرای این طرح را پس از دریافت دیدگاه ها، تجربه ها و آرا و عقاید همه اقتصاددانان به مرحله اجرا می رساند. تردیدی نیست که این طرح دولت در صورت فقدان مقاومت در میان نهادهای قدرت سیاسی که صد درصد آن در اختیار اصولگرایان است با شتاب پیگیری و اجرایی خواهد شد. اکنون فقط مقاومت احتمالی برخی جریان های سیاسی از قبیل جامعه اسلامی مهندسین که در بیانیه خود خواستار بردباری دولت بودند، می تواند سرعت کار را کند و آهسته سازد. مثل روز روشن است که صدای منتقدان واقعی دولت در میان اقتصاددانان، احزاب و گروه های سیاسی در جناح اصلاح طلبان هرگز مانعی برای این کار شتابان نخواهد شد.
۴) آنچه تاکنون از سوی دولت و اجزایش در این باره شنیده شده این است که ۹۰ هزار میلیارد تومان منابع یارانه سوخت قرار است میان همه شهروندان با تفاوت هایی توزیع شود اما اینکه شهروندان به ویژه گروه های تهیدست چه امکاناتی از دست خواهند داد، نامشخص و رازآلود است. به طور مثال معلوم نیست آیا قیمت مصرف برق برای شهروندان واقعی خواهد شد؟ این قیمت چقدر است؟ سازوکاری که برای دوران پس از پرداخت نقدی یارانه برای قیمت بنزین در نظر گرفته شده چقدر خواهد بود؟ آیا به طور مثال دیگر یارانه بهداشت و درمان و دارو پرداخت خواهد شد یا نه؟ در صورتی که این مسائل به صورت شفاف، دقیق و ارائه دیدگاه کارشناسانه به شهروندان توضیح داده نشود، سرنوشت طرح تاریک خواهد بود.
۵) در حالی که صادق محصولی از مشاوران ارشد رئیس جمهور از جریان های سیاسی درخواست کرده است طرح نقدی کردن پرداخت یارانه را سیاسی نکنند، اما واقعیت این است که این طرح در ذات خود همه عناصر سیاسی را دارد. مگر می شود چشم ها را بست و از نیت های سیاسی دولت فعلی در این موضوع سخن نگفت. در صورتی که دولت قصد و اراده سیاسی از طرح و اجرای این مباحث ندارد، چگونه است که رئیس آن در برابر افزایش ۲۰ درصدی قیمت بنزین- که قیمت فروش آن دو سال تثبیت شده بود- با رئیس سابق مجلس قانونگذاری به مجادله پرداخت. چگونه است که دولت افزایش قیمت گازوئیل مصوب مجلس در بودجه پارسال و امسال را اجرا نکرد، اما ناگهان اراده می کند همه یارانه ها را نقدی پرداخت کند. پیش از این نیز یادآور شده بودم دولت می تواند از طرح این موضوع سود سیاسی انتظار داشته باشد. به این ترتیب که اگر راه برای اجرای طرح مسدود شد- که احتمال آن کم نیست- صدای رئیس جمهور و حلقه اول یاران او بلند خواهد شد که نگذاشتند کاری به نفع شهروندان انجام شود. شاید دولت تمایل داشته باشد این اتفاق بیفتد. از طرف دیگر اگر فضای کار مناسب تشخیص داده شود، انجام آن تا ماه های نزدیک انتخابات طول می کشد و در آن دوران شاید قسط اول با تاکید بر آزمایشی بودن طرح به شهروندان پرداخت شود که باز هم دولت منفعت سیاسی اش را به دست آورده است.

محمدصادق جنان صفت

منبع : روزنامه اعتماد