جمعه, ۱۰ اسفند, ۱۴۰۳ / 28 February, 2025
مجله ویستا
"روزنتهای زرد"، اطلاعرسانی یا جریانهای کاذب خبر
در همین حال تارنماهای خبری روزانه كه به "روزنت" شهرت یافتهاند رفته رفته مجال تازهای فراهم آوردهاند تا ادبیات و اقتضائات متفاوتی در عرصه اطلاعرسانی كشور شكل بگیرد. روزنتها درعین آن كه مدت زمان كوتاهی ازپیدایش آنها میگذرد، توانستهاند بخشهای قابل توجهی از گروههای مرجع اجتماعی را باخود همراه سازند. چنانكه دانشجویان،نخبگان و روشنفكران كه اغلب به طبقه متوسط ومتوسط به بالا تعلق دارند،اخبار و اطلاعات مورد نیاز خود رااز این رسانه نوین دریافت میكنند و متاثر از دادههای خبری و اطلاعاتی آن قرار دارند. در همین حال وجود نزدیك به پنج میلیون كاربر اینترنتی در كشور كه شمار آن به سرعت رو به افزایش است تعداد بازدیدكنندگان روزنتها را همچنان افزایش میدهد. بنابر اعلام مركز آمار اینترنت جهانی در سال ۲۰۰۰میلادی حدود ۲۵۰هزار نفر كاربر اینترنت در ایران وجود داشت، اما تعداد كاربران در سال ۲۰۰۵ میلادی در ایران به چهار میلیون و ۸۰۰هزارنفر رسیده كه رشدی ۱۸۲۰درصدی را نشان میدهد. "رسانه نوین" شرایط را برای حذف و ممیزی در درازمدت دشوارتر ساخته به طوری كه در عمل باعث شده تاایجاد مانع بر سر"اطلاع رسانی آزاد" در درازمدت و حتی میان مدت راه به جایی نبرد. وجود دههاپایگاه خبریاینترنتی كه هرلحظهآخرین وقایعرا دراختیار مخاطبان قرار میدهند، در كنار شبكههای متعدد رادیویی و تلویزیونهای ماهوارهای، سیاستگزاران رسانهای را به اتخاذ "سیاست خبری باز" سوق میدهد. اتخاذ چنین سیاستی البته ناگزیر بهنظر میرسد چراكه سرعت گسترش رسانههای نوین تا حدی افزایش یافته كه جایی برای محافظهكاری باقی نمیگذارد. "نشریات الكترونیك روزانه" به عنوان یكی از دسترسترین ابزارهای اطلاع رسانی سریع و سالم مناسبات تازهای را وارد فضای رسانهای كرده است. عمومیت این رسانه نوین گرچه بسیار بالاتر از تلویزیونهای ماهوارهای است اما به پای رسانه رادیو نمیرسد. بااین حال روزنتهابهعنوان رسانهای مابین رادیو و تلویزیونهای ماهوارهای در موارد زیادی به چنان اعتباری دست یافتهاند كه دیگر رسانهها نیز به نقل اخبار آنها میپردازند. روزنتهاالبته از اهمیت و اعتبار یكسانی برخوردار نیستند،چه آنكه عملكرد اصولی و حرفهای "رسانه" است كهدر تعیین میزان اعتبار آن نقش تعیینكننده ایفا میكند.رسانههای نوین نیز ازاین قاعده جدا نیستند و دامنه تاثیرگذاری آنها تابع پایبندی به مبانی حرفهای اطلاعرسانی است. درهمین حال بهنظر میرسد به ویژه طیماههای گذشته،ورود شماری از روزنتهای ضعیف و غیرحرفهای زمینه ایجاد پدیدهای موسوم به "روزنتهای زرد" را فراهم آورده است.
اگرچه نتایج اولیه بررسیها نشان میدهد كه اینترنت راه خود را بهعنوان یك رسانه مهم دربین جوانان باز كرده است اما صحت مطالب بسیاری از تارنماهای خبری كه در فضای اینترنت به اطلاع رسانی میپردازند، مورد سوال است. اما چه عاملی به ایجاد "روزنتهای فاقد هویت مشخص" انجامیده است و آیا "روزنتهای زرد" به مفهومی كه در رسانه مكتوب عنوان میشود،شكل گرفته است؟ "ماشاالله شمسالواعظین"روزنامهنگار، عصر حاضر را عصر "تكثیر سلولی رسانههای الكترونیك" توصیف میكند و معتقد است: تقسیم بندی روزنتها به روزنتهای زرد، سفید و آبی تقسیم بندی زودهنگامی است و هنوز زمان ارزیابی دقیق از این رسانه فرا نرسیده است. به گفته وی، هویت بخشی به روزنتها و شفافسازی عملكرد آنها بدون اتخاذ سیاستهای تشویقی از سوی دولت امكان پذیر نیست. "متاسفانه تاكنون روشهای بهكار گرفته شده توسط دولت نهتنها به شفافسازی رسانههای الكترونیك كمك نكرده بلكه به پنهان كاری در این عرصه دامن زده است."سردبیر روزنامه توقیف شده "جامعه" بر این باور است كه ایجاد مانع بر سر راه فعالیت رسانههای آشكار و شفاف و برخورد با نویسندگان این رسانهها در واقع نویسندگان را به شفافیت گریزی و پنهانسازی تشویق میكند. سخنگوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات گفت: دولت مهمترین عاملی است كه میتواند بهافزایش یا كاهش پدیدههای پنهان در تمام عرصههااز جمله رسانههای مكتوب و غیرمكتوب كمك كند. وی درعین حال ابراز عقیده كرد:با توجه به انتقال پتانسیل رسانهای ایران از رسانههای مكتوب به رسانههای الكترونیك، دورهای از كشمكش، سطحی نگری و گسترش افقی رسانههای الكترونیك را شاهد خواهیم بود. این روزنامهنگارتصریح كرد: حكومت برای گذار روزنتها از دوره نابسامان كنونی باید صبر و حوصله بیشتری از خود نشان دهد وبرای شفافسازی و هویت- دار كردن آنها سیاستهای تشویقی اتخاذ كند. این روزنامهنگار براین باور است كه رسانههای الكترونیك به تدریج جایگزین رسانههای مكتوب میشوند وبهاین ترتیب همان مسیری كه درمورد رسانههای مكتوب طی شد برای رسانههای الكترونیك هم طی خواهد شد. شمسالواعظین مهمترین عامل رشد و شكوفایی رسانهها را ایجاد زمینه كثرت گرایی دانست و گفت: كثرت گرایی زمینه دستیابی به حرفهای شدن رسانهها، كشف استعدادها و گردآوری آنها را حول محور رسانهها فراهم میكند. به اعتقاد وی، برای شكوفایی رسانههاایجاد زمینه كثرتگرایی درمرحله نخست اهمیت قرار دارد و ارتقاء مهارتهای كیفی رسانهها درمرحله دوم اهمیت جای میگیرد.تنها پس از طی شدن مرحلهاول میتوان درمرحله دوم به كارهای تخصصیتر و حرفهایتر رسانهای پرداخت. وی درعین حال برخورد افراطی و تند با روزنتهای ضعیف و نامعتبر را "نقض غرض" میداند و تاكید میكند: برخورد رادیكال با روزنتهای ضعیف و غیر معتبر نه تنها به حذف آنها كمك نمیكند بلكه به گسترش آنها منجر خواهد شد.به اعتقاد این روزنامه نگار، نوع رویكرد هر رسانه از جمله روزنت، به تدریج برای آن، اعتبار یا بیاعتباری به دنبال میآورد. اگرچه روزنتها در غیاب رسانههای مكتوب آزاد توانستهاند به میزان قابل توجهی به جذب مخاطب بپردازند اما این رسانه نوین برای تداوم فعالیت و جذب مخاطبان از چه ویژگیهایی باید برخوردار باشد؟ صاحبنظران، اطلاعرسانی درست، سریع و بدون جهتگیری را در كنار برخورداری از هویت روشن از جمله عوامل موفقیت روزنتها برمیشمرند. درهمین حال روزنتهایموجود بیآنكهاغلب ازهویت كاملا شفاف وروشنی برخوردار باشند هریك طیفهای فكری خاصی را نمایندگی میكنند. دراینمیان،برخی روزنتهای نامعتبر نیز درفضایی كه روزنامهنگاری آنلاین،از آزادی عمل بیشتری نسبت به روزنامهنگاری در رسانههای چاپی برخوردار است، اخبار و مطالبی را منتشر میكنند كه در نهایت در صحت و سقم آنها تردیدهایی وجود دارد. دایره عملكرد روزنتها راالبته تنها فضای آزاد اینترنت تعیین نمیكند. چه آن كه نویسندگان روزنتها در فضای پر رقابت اطلاع رسانی الكترونیك بدون برخورداری از اخبار، اطلاعات و مطالب جدید و شاخص راهی برای جذب مخاطب ندارند. همچنین درفضایی كه روزنامهها ونشریات رسمیبامحدودیتهایی برای اطلاعرسانی روبهرو هستند روزنتهابدون رودررویی باچنین محدودیتهایی بااستفاده از برخی اطلاعات پنهان و اخبار "ویژه" كه امكان نشر در رسانههای مكتوب را ندارند مخاطبان بیشتری جذب میكنند. اگرچه به باور كارشناسان و صاحب نظران، روزنامهنگاری سایبر، "آزادی بیان" را تقویت میكند اما این پرسش نیز مطرح است كه آیا فضای بدون مرز و آزاد اطلاع رسانی روزنتها، در شرایط كنونی اطلاع رسانی سالم را با چالش روبرو میكند یا به بسط و گسترش آن میانجامد؟"مسعود برجیان"، وبلاگ نویس معتقد است:نیاز زورنتها به كسب یاحفظ اعتبار باعث میشود تا برای صحت و درستی اخبار و اطلاعاتی كه منتشر میكنند، اهمیت قایل باشند. وی افزود:میزان اعتباریك سایت خبری اینترنتی در طول زمان شكل میگیرد و گردانندگان سایتهای خبری معتبر با توجه به همین امر و برای باقی ماندن در عرصه رقابت چارهای ندارند جزآنكه ازانتشار اطلاعات مخدوش و دروغ تاحدامكان پرهیز كنند. نویسنده وبلاگ ایرانیان در عین حال گفت : در كنار سایتهای خبری معتبر سایتهای زرد هم میتواند شكل بگیرد. "این سایتها كه لزوما هم سایتهای خبری روزانه نیستند در حوزههای مختلفی چون مسایل جنسی،حوادث وحتی مسایل سیاسی مطلب دارند وبه شایعهسازی و دروغ- پراكنی میپردازند اما گذشت زمان نشان دادهاست كه صرف جلب مخاطب دریك دوره زمانی كوتاه، موفقیت درازمدتی برای این سایتها رقم نخواهد زد." به اعتقاد برجیان،درصورتی كه روزنتها اهمیت صحت و درستی اخبار را ناچیز بدانند، اعتبار آنها كاملا خدشهپذیر خواهد بود. وی اطلاعرسانی روزنتها را باتوجهبه رقابت شدید در این عرصه، ظریف و حساب شده توصیف میكند و میگوید: تنها روزنتهایی كه برای درستی اطلاعات و اخبار خوداهمیت قایل هستند و بهاعتبار دست یافتهاند میتوانند دركنار حجم انبوهی از اخبار درست، چند خبر دروغ هم بگنجانند و آن را باور پذیر جلوه دهند. "در واقع اطلاع رسانی شفاف، سریع، درست، بدون ممیزی و بدون جهتگیری آشكار سرمایهی گرانبهایی بهنام مخاطب در اختیار روزنتهای معتبرقرار میدهد كه درصورت لزوم میتوانند ازآن درجهت انتشار حجم بسیار محدودی اخبار دروغ و حتی جریانسازی خبری هم استفاده كنند." به اعتقاد وی،چنین جریانسازیهایی اگرمحدود باشد و به صورت حرفهای انجام شود ضربه مهلكی به اعتبار روزنت وارد نخواهد كرد. برجیان درعین حال معتقد است: در كنار مساله اعتمادسازی كه در طول زمان شكل میگیرد شناخته بودن جریانها یاافراد گرداننده روزنتها نیز میتواند بر اعتبار آنها بیفزاید. سایت بازتاب نمونهای است كهاین وبلاگ نویس ازآن به عنوان یك روزنت معتبر یاد میكند. وی تصریح كرد:درمیان سایتهای منتسب به جناح راست سایت بازتاب توانست به اعتبار خوبی دست پیدا كند به طوری این مساله باعث شد تابسیاری از سایتهای منتقد هم به نقل اخبار آن بپردازند. برجیان ادامه داد: درمیان دیگر روزنتها میتوان به سایت امروز و خبرنامه گویا اشاره كرد كه یكی به عنوان جریان درون نظام و دیگری به عنوان جریان منتقد بیرونی از اعتبار خاصی برخوردار هستند. دراین میان بهنظر میرسد روزنتها در ذائقه خبری مخاطبان خودنیز تغییراتی به وجود آوردهاند. برجیان درشرح این تغییرات میگوید : روزنتها ازلحاظ كیفی وكمی توانستهاند ذائقه مخاطب را تغییر دهند، علت آن هم این است كه مخاطبان با روزنتها به اخبار،اطلاعات ومقالاتی دست پیدا میكنند كه در رسانههای رسمی امكان بازتاب ندارد. "روزنتها آنچنان ذائقه خبری مخاطبان خود را تغییر دادهاند كه بسیاری از آنها از روزنامهها بویژه بخش اخبار آن سرخورده شدهاند.البتهاینامری طبیعی است زیرا كه وقتی افراد میتوانند با مراجعه به روزنتها از آخرین و حتی پنهانیترین اخبارمطلع شوند برای رفع نیاز خود به روزنامههامراجعه نخواهند كرد."
به اعتقاد وی، روزنتها باانتقال سریع و بدون ممیزی اخبار، انتظار و توقع مخاطبان از رسانه را بالا بردهاند و این امر باعث شده تا رسانههای مكتوب و رسمی كه با محدودیتهایی روبرو هستند، قادر نباشند این توقع را برآورده سازند. اما آیا برای قاعدهمند شدن فعالیت روزنتها قانون و مقررات خاصی لازم است و چنین امری امكان پذیر به نظر میرسد؟برجیان وضع قانون دراینباره را غیرممكن نمیداند اما در تحقق آن تردید دارد. "محل هاستینگ و ثبت دامین بسیاری از پایگاههااینترنتی خارج از كشور است و باتوجه سهولت ثبت سایتها وتغییر آدرسها،فیلترینگ هم عملا درمورد سایتهای خبری ناكام مانده است." این وبلاگ نویس توضیح داد: یك سایت فیلتر شده با تغییر آدرسها و ساب دامینهای خود كهبه سهولت هم درفضای اینترنت پخش میشود،میتواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار كند.به اعتقاد او، وضع قوانینی در خصوص چگونگی فعالیت روزنتها در عمل ثمری نخواهد داشت و ممكن است تنها روزنتهایی را كه گردانندگان آن در داخل كشور فعالیت میكنند با مشكلاتی كه خیلی هم جدی نخواهد بود، روبرو كند. برجیان در عینحال گفت : روندی كه در این چند سال طی شده ثابت كرده است روزنتها وسایتهایی ماندگارهستند كه رویكردی معتدل و منصفانه داشته باشند. نویسنده وبلاگ "پیام ایرانیان" تاكید كرد:پایبندی روزنتهابه این معیارها تنها راه ماندگاری آنهاست و این امر خود به شكلگیری فضای معتدل درسایتهای خبری اینترنتی كمك میكند. "فضای اینترنت بابحران مخاطب روبهرو است.اینترنت مخاطب ایرانی فراوانی ندارد و بنابر این روزنتهایی موفق به جذب مخاطب خواهند شد كه بتوانند این اصول نانوشته را رعایت كنند."در حالی كه فاصله ایران با انتشار نخستین روزنامه جهان ۲۱۵سال و تاسیس رادیو و تلویزیون ۲۰سال عنوان میشود، اما این فاصله زمانی درخصوص نشریات الكترونیكی به یك سال كاهش یافته است. این رشد شتابان، اگرچه به لحاظ كمی شرایط مناسبتری در عرصه اطلاع رسانی رقم زدهاما به نظر میرسد چنانچه در معرض آسیب شناسی رسانهای قرار نگیرد عواقب غیرقابل پیش بینی در كیفیت "گردش آزاد اخبار" درپی خواهد داشت. "حمزه غالبی" وبلاگ نویس معتقد است رسانههای نوین شرایط كاملا متفاوتی را در عرصه اطلاع رسانی ایجاد میكنند كه با مناسبات پیشین قابل تجزیه وتحلیل نخواهد بود. وی گفت: بهطور قطع مزیتهای رسانههای جدید،عرصه را بر رسانههای سنتی تنگ خواهد كرد، چنانكه روزنامههای كاغذی بدلیل نداشتن توان رقابت با سرعت تلویزیون در انتشار اخبار، برای ادامه حیات ناچار به كاستن از مشی خبری و پررنگ كردن گزارشها و تحلیلهای عمیقتر شدند. امكان سریع بهروز شدن وارتباط دوسویه پایگاههای اینترنتی ونیز تجهیزات و سرمایهگذاری مالی به مراتب پایینتر برای راهاندازی یك پایگاه اینترنتی نسبت به سایر فنآوریهااز جمله مزیتهایی است كه روزنتها را از رقیبان سنتی پیش انداخته است. اما غالبی معتقد است، در ایران محدودیتهای فراقانونی در مسیر فعالیتهای رسانههای مكتوب وانحصاری بودن تلویزیون عوامل مضاعف رویكرد به این "رسانه نوین" شده است. "روزنتها علاوهبر كند كردن تیغ ممیزی نوعی دموكراسی دیجیتال بههمراه خود آوردهاند، بدین معنا كه گروهها، طیفها و حتی افراد مختلف با هر میزان از امكانات و توان مالی، امكان انتشار عقاید و مطالب خود را بهطور آزادانه و برابر با سایرین دارند."
این وبلاگ نویس درعین حال گفت: هرچند رسانههای اینترنتی بویژه روزنتهای سیاسی به طور كامل از بند كنترل و ممیزی و از همه مهمتر پیگیریهای قضایی مصوننیستند اما فضای نسبتا آزادتر اینترنت، عوارضی را نیز به همراه داشته است. غالبی توضیح داد: تاسیس روزنتهای فراوان بدون آنكه فرد یا افراد مشخصی مسوولیت مطالب منتشره را بر عهده گیرند اگر چه این امكان رابه وجود آورده تا افراد بدون هراس از پیگیریهای قضایی به انتشار مطالب خود بپردازند اما این مجال را نیز فراهم كرده كه عدهای با سوءاستفاده از این موضوع دست به انتشار محتوای غیراخلاقی،اطلاعات خصوصی افراد و اخبار بیپایه و اساس بزنند. نویسنده وبلاگ "حمزه غالبی" بااین حال، تداوم فعالیت روزنتهای زرد را امكان پذیر نمیداند. "ذات دنیای سایبر امكان انحصار را بهاصحاب رسانه با هر گرایش نمیدهد از همین رو، روزنتها ناگزیر وارد رقابتی آزاد برای جذب مخاطب میشوند و دراین شرایط به سرعت روزنتهایی كه در تولیدات خود اصول حرفهای را رعایت نكنند، اعتماد مخاطبان خود را از دست داده و در یك روند بدون ممیزی، "روزنتهای زرد" بهتدریج از چرخه اطلاع رسانی حذف خواهند شد." روزنتهاالبتهتاثیرات حاشیهای دیگری نیز برمخاطبان خود داشتهاند كه قابل چشم پوشی نیست. غالبی تاثیرات حاشیهای روزنتها را این گونه توصیف میكند: در دنیای سایبر، كاربران به خبرها و مطالب بهروز و حتی بهلحظه، صریح (بدون ممیزی ) و كوتاه عادت كردند. وی گفت:به دلیل این كه گرایشهای مختلف در فضای سایبر در عمل نمیتوانند با استفاده از رانت قدرت، رقبا را حذف كنند ناچار هستند در موقعیت برابر با دیگران به فعالیت بپردازند كه این امر خود باعث تقویت روحیه تساهل و تسامح در كاربران شده است. این وبلاگنویس ابرازعقیده كرد:پیشرفت فنآوری،ارتباطات و رسانهها، ایجاد محیط ایزوله حول جامعه را غیرممكن میسازد چرا كه رسانههای نوین میتوانند اطلاعات را از دیوارهای قطور عبوردهند و شكافهایی در جدارههای محیط ایزوله ایجاد كنند. وی در عین حال گفت: به نظر میرسد به علت كممایگی و تهی بودن رسانههایی كه خارج از مرزها مدیریت میشوند، محتوای این شكافها چندان عمیق نشده است. اما آیا حذف دیوار قطور حذف وممیزی به شكلگیری "جریان یك سویهاطلاعات" منجر نخواهد شد؟ بهباور كارشناسان، "سایبر ژورنالیسم" درصورتی كه دراختیار شركتهای فرا- ملی قرارگیرد،جریان یكسویهاطلاعات مستحكمتر خواهد شد،امااگر روزنامهنگاران مستقل آن را در دست بگیرند، جریان یكسویه اطلاعات به زیر كشیده میشود. سایبر ژورنالیسم ایرانی در آغاز راهی قرار گرفتهاست كه این بار بر خلاف رادیو، تلویزیون و رسانههای چاپی در فاصله زمانی نسبتا نزدیكی با جهان در حال پیموده شدن است. از سال ۱۹۹۲زمانی كه روزنامه الكترونیك "شیكاگو آنلاین" در فضای وب كار خود را آغاز كرد، زمینه نوع تازهای از روزنامهنگاری كه از آن با عنوان روزنامهنگاری سایبر یاد میشود، پدید آمده است. روزنامهنگاری سایبر بتدریج به جایگاه خود دست مییابد و در عصر حاضر روزنتها بهعنوان جلوههایی از روزنامهنگاریآنلاین تلاش میكنند بهجذب مخاطبان بیشتری بپردازند. به نظر میرسد "روزنتهای زرد" عرصه اطلاعرسانی را با آشفتگی گذرایی رو به رو ساختهاند كه بیگمان اثرات زیانباری بر عرصهاطلاع رسانی كشور برجای میگذارد. محدودیتهایی كه درسالهای اخیر برای مطبوعات كشور ایجاد شده،زمینه گسترش استفادهمردم از روزنامههای الكترونیكی و تارنماهای خبری را فراهم آورده است. اما آشفتگی ناشی از فعالیت گسترده و خارج از استاندارد تارنماهای خبری زرد چه تبعاتی در پی خواهد داشت. امروزه روزنتها و سایتهای اینترنتی زرد با انتشار اخبار جعلی و كاذب جریانی را بوجود آوردهاند كه حتی رسانههای رسمی نیز تحت تاثیر آن بهنقل از اخبار آنها میپردازند. برخی از روزنتها با دریافت سفارشهای پشت پرده از سوی رسانههای خبری بزرگ مطامع و سیاستهای خاصی را دنبال میكنند كه در نهایت منجر به جریان سازیهای خبری میشود. انتشاراخبار كذب و جعلی از سوی روزنتهای زرد گاه موجب صدور بیانیههای رسمی از سوی مراكز دولتی میشود كه این امر به نوبه خود دلیلی بر موفقیت تاثیرگذاری این رسانهها محسوب میشود. نگرانی از گسترش روزنتهای زرد رو به افزایش است امابرخی از صاحبنظران، معتقدند كه آشفتگی خبری ناشیاز فعالیت روزنتهای زرد بزودی فرو خواهد نشست و تارنماهای خبری خیالپرداز مرگ زودهنگامی را تجربه خواهند كرد. شواهد متعددی بیانگر آن است كه باگسترش فناوری نوین،فضای رسانهای،تحولات تازهای را تجربه خواهد كرد. بااین حال، حكومتها كه درطول حیات خود كنترل مطبوعات، رادیو و تلویزیون را در دست داشتهاند، راههای مقابله با اینترنت را نیز پیدا كرده، مهار آن را به دست گرفتهاند. اعتماد كاربران، بویژه نسل جوان، به اخبار روزنامههای الكترونیكی این سوال را مطرح ساخته است كه آیا روزنامههای سنتی به مرور ازبین خواهند رفت و جای خود را به دنیای مجازی تارنماهای خبری خواهند سپرد؟دكتر"نعیم بدیعی"استاد وصاحبنظر روزنامهنگاری درمقالهای كه به "چالشهای روزنامهنگاری الكترونیكی" میپردازد،میگوید: بررسیهای مختلف نشان میدهد كه چنین نیست، اما ادامه حیات روزنامههای سنتی نیاز به بازبینی مجدد دارد. وی گفت كه هم روزنامهها و هم دولتها باید خود را برای رویارویی با این چالش بزرگ آماده كنند.
اگرچه نتایج اولیه بررسیها نشان میدهد كه اینترنت راه خود را بهعنوان یك رسانه مهم دربین جوانان باز كرده است اما صحت مطالب بسیاری از تارنماهای خبری كه در فضای اینترنت به اطلاع رسانی میپردازند، مورد سوال است. اما چه عاملی به ایجاد "روزنتهای فاقد هویت مشخص" انجامیده است و آیا "روزنتهای زرد" به مفهومی كه در رسانه مكتوب عنوان میشود،شكل گرفته است؟ "ماشاالله شمسالواعظین"روزنامهنگار، عصر حاضر را عصر "تكثیر سلولی رسانههای الكترونیك" توصیف میكند و معتقد است: تقسیم بندی روزنتها به روزنتهای زرد، سفید و آبی تقسیم بندی زودهنگامی است و هنوز زمان ارزیابی دقیق از این رسانه فرا نرسیده است. به گفته وی، هویت بخشی به روزنتها و شفافسازی عملكرد آنها بدون اتخاذ سیاستهای تشویقی از سوی دولت امكان پذیر نیست. "متاسفانه تاكنون روشهای بهكار گرفته شده توسط دولت نهتنها به شفافسازی رسانههای الكترونیك كمك نكرده بلكه به پنهان كاری در این عرصه دامن زده است."سردبیر روزنامه توقیف شده "جامعه" بر این باور است كه ایجاد مانع بر سر راه فعالیت رسانههای آشكار و شفاف و برخورد با نویسندگان این رسانهها در واقع نویسندگان را به شفافیت گریزی و پنهانسازی تشویق میكند. سخنگوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات گفت: دولت مهمترین عاملی است كه میتواند بهافزایش یا كاهش پدیدههای پنهان در تمام عرصههااز جمله رسانههای مكتوب و غیرمكتوب كمك كند. وی درعین حال ابراز عقیده كرد:با توجه به انتقال پتانسیل رسانهای ایران از رسانههای مكتوب به رسانههای الكترونیك، دورهای از كشمكش، سطحی نگری و گسترش افقی رسانههای الكترونیك را شاهد خواهیم بود. این روزنامهنگارتصریح كرد: حكومت برای گذار روزنتها از دوره نابسامان كنونی باید صبر و حوصله بیشتری از خود نشان دهد وبرای شفافسازی و هویت- دار كردن آنها سیاستهای تشویقی اتخاذ كند. این روزنامهنگار براین باور است كه رسانههای الكترونیك به تدریج جایگزین رسانههای مكتوب میشوند وبهاین ترتیب همان مسیری كه درمورد رسانههای مكتوب طی شد برای رسانههای الكترونیك هم طی خواهد شد. شمسالواعظین مهمترین عامل رشد و شكوفایی رسانهها را ایجاد زمینه كثرت گرایی دانست و گفت: كثرت گرایی زمینه دستیابی به حرفهای شدن رسانهها، كشف استعدادها و گردآوری آنها را حول محور رسانهها فراهم میكند. به اعتقاد وی، برای شكوفایی رسانههاایجاد زمینه كثرتگرایی درمرحله نخست اهمیت قرار دارد و ارتقاء مهارتهای كیفی رسانهها درمرحله دوم اهمیت جای میگیرد.تنها پس از طی شدن مرحلهاول میتوان درمرحله دوم به كارهای تخصصیتر و حرفهایتر رسانهای پرداخت. وی درعین حال برخورد افراطی و تند با روزنتهای ضعیف و نامعتبر را "نقض غرض" میداند و تاكید میكند: برخورد رادیكال با روزنتهای ضعیف و غیر معتبر نه تنها به حذف آنها كمك نمیكند بلكه به گسترش آنها منجر خواهد شد.به اعتقاد این روزنامه نگار، نوع رویكرد هر رسانه از جمله روزنت، به تدریج برای آن، اعتبار یا بیاعتباری به دنبال میآورد. اگرچه روزنتها در غیاب رسانههای مكتوب آزاد توانستهاند به میزان قابل توجهی به جذب مخاطب بپردازند اما این رسانه نوین برای تداوم فعالیت و جذب مخاطبان از چه ویژگیهایی باید برخوردار باشد؟ صاحبنظران، اطلاعرسانی درست، سریع و بدون جهتگیری را در كنار برخورداری از هویت روشن از جمله عوامل موفقیت روزنتها برمیشمرند. درهمین حال روزنتهایموجود بیآنكهاغلب ازهویت كاملا شفاف وروشنی برخوردار باشند هریك طیفهای فكری خاصی را نمایندگی میكنند. دراینمیان،برخی روزنتهای نامعتبر نیز درفضایی كه روزنامهنگاری آنلاین،از آزادی عمل بیشتری نسبت به روزنامهنگاری در رسانههای چاپی برخوردار است، اخبار و مطالبی را منتشر میكنند كه در نهایت در صحت و سقم آنها تردیدهایی وجود دارد. دایره عملكرد روزنتها راالبته تنها فضای آزاد اینترنت تعیین نمیكند. چه آن كه نویسندگان روزنتها در فضای پر رقابت اطلاع رسانی الكترونیك بدون برخورداری از اخبار، اطلاعات و مطالب جدید و شاخص راهی برای جذب مخاطب ندارند. همچنین درفضایی كه روزنامهها ونشریات رسمیبامحدودیتهایی برای اطلاعرسانی روبهرو هستند روزنتهابدون رودررویی باچنین محدودیتهایی بااستفاده از برخی اطلاعات پنهان و اخبار "ویژه" كه امكان نشر در رسانههای مكتوب را ندارند مخاطبان بیشتری جذب میكنند. اگرچه به باور كارشناسان و صاحب نظران، روزنامهنگاری سایبر، "آزادی بیان" را تقویت میكند اما این پرسش نیز مطرح است كه آیا فضای بدون مرز و آزاد اطلاع رسانی روزنتها، در شرایط كنونی اطلاع رسانی سالم را با چالش روبرو میكند یا به بسط و گسترش آن میانجامد؟"مسعود برجیان"، وبلاگ نویس معتقد است:نیاز زورنتها به كسب یاحفظ اعتبار باعث میشود تا برای صحت و درستی اخبار و اطلاعاتی كه منتشر میكنند، اهمیت قایل باشند. وی افزود:میزان اعتباریك سایت خبری اینترنتی در طول زمان شكل میگیرد و گردانندگان سایتهای خبری معتبر با توجه به همین امر و برای باقی ماندن در عرصه رقابت چارهای ندارند جزآنكه ازانتشار اطلاعات مخدوش و دروغ تاحدامكان پرهیز كنند. نویسنده وبلاگ ایرانیان در عین حال گفت : در كنار سایتهای خبری معتبر سایتهای زرد هم میتواند شكل بگیرد. "این سایتها كه لزوما هم سایتهای خبری روزانه نیستند در حوزههای مختلفی چون مسایل جنسی،حوادث وحتی مسایل سیاسی مطلب دارند وبه شایعهسازی و دروغ- پراكنی میپردازند اما گذشت زمان نشان دادهاست كه صرف جلب مخاطب دریك دوره زمانی كوتاه، موفقیت درازمدتی برای این سایتها رقم نخواهد زد." به اعتقاد برجیان،درصورتی كه روزنتها اهمیت صحت و درستی اخبار را ناچیز بدانند، اعتبار آنها كاملا خدشهپذیر خواهد بود. وی اطلاعرسانی روزنتها را باتوجهبه رقابت شدید در این عرصه، ظریف و حساب شده توصیف میكند و میگوید: تنها روزنتهایی كه برای درستی اطلاعات و اخبار خوداهمیت قایل هستند و بهاعتبار دست یافتهاند میتوانند دركنار حجم انبوهی از اخبار درست، چند خبر دروغ هم بگنجانند و آن را باور پذیر جلوه دهند. "در واقع اطلاع رسانی شفاف، سریع، درست، بدون ممیزی و بدون جهتگیری آشكار سرمایهی گرانبهایی بهنام مخاطب در اختیار روزنتهای معتبرقرار میدهد كه درصورت لزوم میتوانند ازآن درجهت انتشار حجم بسیار محدودی اخبار دروغ و حتی جریانسازی خبری هم استفاده كنند." به اعتقاد وی،چنین جریانسازیهایی اگرمحدود باشد و به صورت حرفهای انجام شود ضربه مهلكی به اعتبار روزنت وارد نخواهد كرد. برجیان درعین حال معتقد است: در كنار مساله اعتمادسازی كه در طول زمان شكل میگیرد شناخته بودن جریانها یاافراد گرداننده روزنتها نیز میتواند بر اعتبار آنها بیفزاید. سایت بازتاب نمونهای است كهاین وبلاگ نویس ازآن به عنوان یك روزنت معتبر یاد میكند. وی تصریح كرد:درمیان سایتهای منتسب به جناح راست سایت بازتاب توانست به اعتبار خوبی دست پیدا كند به طوری این مساله باعث شد تابسیاری از سایتهای منتقد هم به نقل اخبار آن بپردازند. برجیان ادامه داد: درمیان دیگر روزنتها میتوان به سایت امروز و خبرنامه گویا اشاره كرد كه یكی به عنوان جریان درون نظام و دیگری به عنوان جریان منتقد بیرونی از اعتبار خاصی برخوردار هستند. دراین میان بهنظر میرسد روزنتها در ذائقه خبری مخاطبان خودنیز تغییراتی به وجود آوردهاند. برجیان درشرح این تغییرات میگوید : روزنتها ازلحاظ كیفی وكمی توانستهاند ذائقه مخاطب را تغییر دهند، علت آن هم این است كه مخاطبان با روزنتها به اخبار،اطلاعات ومقالاتی دست پیدا میكنند كه در رسانههای رسمی امكان بازتاب ندارد. "روزنتها آنچنان ذائقه خبری مخاطبان خود را تغییر دادهاند كه بسیاری از آنها از روزنامهها بویژه بخش اخبار آن سرخورده شدهاند.البتهاینامری طبیعی است زیرا كه وقتی افراد میتوانند با مراجعه به روزنتها از آخرین و حتی پنهانیترین اخبارمطلع شوند برای رفع نیاز خود به روزنامههامراجعه نخواهند كرد."
به اعتقاد وی، روزنتها باانتقال سریع و بدون ممیزی اخبار، انتظار و توقع مخاطبان از رسانه را بالا بردهاند و این امر باعث شده تا رسانههای مكتوب و رسمی كه با محدودیتهایی روبرو هستند، قادر نباشند این توقع را برآورده سازند. اما آیا برای قاعدهمند شدن فعالیت روزنتها قانون و مقررات خاصی لازم است و چنین امری امكان پذیر به نظر میرسد؟برجیان وضع قانون دراینباره را غیرممكن نمیداند اما در تحقق آن تردید دارد. "محل هاستینگ و ثبت دامین بسیاری از پایگاههااینترنتی خارج از كشور است و باتوجه سهولت ثبت سایتها وتغییر آدرسها،فیلترینگ هم عملا درمورد سایتهای خبری ناكام مانده است." این وبلاگ نویس توضیح داد: یك سایت فیلتر شده با تغییر آدرسها و ساب دامینهای خود كهبه سهولت هم درفضای اینترنت پخش میشود،میتواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار كند.به اعتقاد او، وضع قوانینی در خصوص چگونگی فعالیت روزنتها در عمل ثمری نخواهد داشت و ممكن است تنها روزنتهایی را كه گردانندگان آن در داخل كشور فعالیت میكنند با مشكلاتی كه خیلی هم جدی نخواهد بود، روبرو كند. برجیان در عینحال گفت : روندی كه در این چند سال طی شده ثابت كرده است روزنتها وسایتهایی ماندگارهستند كه رویكردی معتدل و منصفانه داشته باشند. نویسنده وبلاگ "پیام ایرانیان" تاكید كرد:پایبندی روزنتهابه این معیارها تنها راه ماندگاری آنهاست و این امر خود به شكلگیری فضای معتدل درسایتهای خبری اینترنتی كمك میكند. "فضای اینترنت بابحران مخاطب روبهرو است.اینترنت مخاطب ایرانی فراوانی ندارد و بنابر این روزنتهایی موفق به جذب مخاطب خواهند شد كه بتوانند این اصول نانوشته را رعایت كنند."در حالی كه فاصله ایران با انتشار نخستین روزنامه جهان ۲۱۵سال و تاسیس رادیو و تلویزیون ۲۰سال عنوان میشود، اما این فاصله زمانی درخصوص نشریات الكترونیكی به یك سال كاهش یافته است. این رشد شتابان، اگرچه به لحاظ كمی شرایط مناسبتری در عرصه اطلاع رسانی رقم زدهاما به نظر میرسد چنانچه در معرض آسیب شناسی رسانهای قرار نگیرد عواقب غیرقابل پیش بینی در كیفیت "گردش آزاد اخبار" درپی خواهد داشت. "حمزه غالبی" وبلاگ نویس معتقد است رسانههای نوین شرایط كاملا متفاوتی را در عرصه اطلاع رسانی ایجاد میكنند كه با مناسبات پیشین قابل تجزیه وتحلیل نخواهد بود. وی گفت: بهطور قطع مزیتهای رسانههای جدید،عرصه را بر رسانههای سنتی تنگ خواهد كرد، چنانكه روزنامههای كاغذی بدلیل نداشتن توان رقابت با سرعت تلویزیون در انتشار اخبار، برای ادامه حیات ناچار به كاستن از مشی خبری و پررنگ كردن گزارشها و تحلیلهای عمیقتر شدند. امكان سریع بهروز شدن وارتباط دوسویه پایگاههای اینترنتی ونیز تجهیزات و سرمایهگذاری مالی به مراتب پایینتر برای راهاندازی یك پایگاه اینترنتی نسبت به سایر فنآوریهااز جمله مزیتهایی است كه روزنتها را از رقیبان سنتی پیش انداخته است. اما غالبی معتقد است، در ایران محدودیتهای فراقانونی در مسیر فعالیتهای رسانههای مكتوب وانحصاری بودن تلویزیون عوامل مضاعف رویكرد به این "رسانه نوین" شده است. "روزنتها علاوهبر كند كردن تیغ ممیزی نوعی دموكراسی دیجیتال بههمراه خود آوردهاند، بدین معنا كه گروهها، طیفها و حتی افراد مختلف با هر میزان از امكانات و توان مالی، امكان انتشار عقاید و مطالب خود را بهطور آزادانه و برابر با سایرین دارند."
این وبلاگ نویس درعین حال گفت: هرچند رسانههای اینترنتی بویژه روزنتهای سیاسی به طور كامل از بند كنترل و ممیزی و از همه مهمتر پیگیریهای قضایی مصوننیستند اما فضای نسبتا آزادتر اینترنت، عوارضی را نیز به همراه داشته است. غالبی توضیح داد: تاسیس روزنتهای فراوان بدون آنكه فرد یا افراد مشخصی مسوولیت مطالب منتشره را بر عهده گیرند اگر چه این امكان رابه وجود آورده تا افراد بدون هراس از پیگیریهای قضایی به انتشار مطالب خود بپردازند اما این مجال را نیز فراهم كرده كه عدهای با سوءاستفاده از این موضوع دست به انتشار محتوای غیراخلاقی،اطلاعات خصوصی افراد و اخبار بیپایه و اساس بزنند. نویسنده وبلاگ "حمزه غالبی" بااین حال، تداوم فعالیت روزنتهای زرد را امكان پذیر نمیداند. "ذات دنیای سایبر امكان انحصار را بهاصحاب رسانه با هر گرایش نمیدهد از همین رو، روزنتها ناگزیر وارد رقابتی آزاد برای جذب مخاطب میشوند و دراین شرایط به سرعت روزنتهایی كه در تولیدات خود اصول حرفهای را رعایت نكنند، اعتماد مخاطبان خود را از دست داده و در یك روند بدون ممیزی، "روزنتهای زرد" بهتدریج از چرخه اطلاع رسانی حذف خواهند شد." روزنتهاالبتهتاثیرات حاشیهای دیگری نیز برمخاطبان خود داشتهاند كه قابل چشم پوشی نیست. غالبی تاثیرات حاشیهای روزنتها را این گونه توصیف میكند: در دنیای سایبر، كاربران به خبرها و مطالب بهروز و حتی بهلحظه، صریح (بدون ممیزی ) و كوتاه عادت كردند. وی گفت:به دلیل این كه گرایشهای مختلف در فضای سایبر در عمل نمیتوانند با استفاده از رانت قدرت، رقبا را حذف كنند ناچار هستند در موقعیت برابر با دیگران به فعالیت بپردازند كه این امر خود باعث تقویت روحیه تساهل و تسامح در كاربران شده است. این وبلاگنویس ابرازعقیده كرد:پیشرفت فنآوری،ارتباطات و رسانهها، ایجاد محیط ایزوله حول جامعه را غیرممكن میسازد چرا كه رسانههای نوین میتوانند اطلاعات را از دیوارهای قطور عبوردهند و شكافهایی در جدارههای محیط ایزوله ایجاد كنند. وی در عین حال گفت: به نظر میرسد به علت كممایگی و تهی بودن رسانههایی كه خارج از مرزها مدیریت میشوند، محتوای این شكافها چندان عمیق نشده است. اما آیا حذف دیوار قطور حذف وممیزی به شكلگیری "جریان یك سویهاطلاعات" منجر نخواهد شد؟ بهباور كارشناسان، "سایبر ژورنالیسم" درصورتی كه دراختیار شركتهای فرا- ملی قرارگیرد،جریان یكسویهاطلاعات مستحكمتر خواهد شد،امااگر روزنامهنگاران مستقل آن را در دست بگیرند، جریان یكسویه اطلاعات به زیر كشیده میشود. سایبر ژورنالیسم ایرانی در آغاز راهی قرار گرفتهاست كه این بار بر خلاف رادیو، تلویزیون و رسانههای چاپی در فاصله زمانی نسبتا نزدیكی با جهان در حال پیموده شدن است. از سال ۱۹۹۲زمانی كه روزنامه الكترونیك "شیكاگو آنلاین" در فضای وب كار خود را آغاز كرد، زمینه نوع تازهای از روزنامهنگاری كه از آن با عنوان روزنامهنگاری سایبر یاد میشود، پدید آمده است. روزنامهنگاری سایبر بتدریج به جایگاه خود دست مییابد و در عصر حاضر روزنتها بهعنوان جلوههایی از روزنامهنگاریآنلاین تلاش میكنند بهجذب مخاطبان بیشتری بپردازند. به نظر میرسد "روزنتهای زرد" عرصه اطلاعرسانی را با آشفتگی گذرایی رو به رو ساختهاند كه بیگمان اثرات زیانباری بر عرصهاطلاع رسانی كشور برجای میگذارد. محدودیتهایی كه درسالهای اخیر برای مطبوعات كشور ایجاد شده،زمینه گسترش استفادهمردم از روزنامههای الكترونیكی و تارنماهای خبری را فراهم آورده است. اما آشفتگی ناشی از فعالیت گسترده و خارج از استاندارد تارنماهای خبری زرد چه تبعاتی در پی خواهد داشت. امروزه روزنتها و سایتهای اینترنتی زرد با انتشار اخبار جعلی و كاذب جریانی را بوجود آوردهاند كه حتی رسانههای رسمی نیز تحت تاثیر آن بهنقل از اخبار آنها میپردازند. برخی از روزنتها با دریافت سفارشهای پشت پرده از سوی رسانههای خبری بزرگ مطامع و سیاستهای خاصی را دنبال میكنند كه در نهایت منجر به جریان سازیهای خبری میشود. انتشاراخبار كذب و جعلی از سوی روزنتهای زرد گاه موجب صدور بیانیههای رسمی از سوی مراكز دولتی میشود كه این امر به نوبه خود دلیلی بر موفقیت تاثیرگذاری این رسانهها محسوب میشود. نگرانی از گسترش روزنتهای زرد رو به افزایش است امابرخی از صاحبنظران، معتقدند كه آشفتگی خبری ناشیاز فعالیت روزنتهای زرد بزودی فرو خواهد نشست و تارنماهای خبری خیالپرداز مرگ زودهنگامی را تجربه خواهند كرد. شواهد متعددی بیانگر آن است كه باگسترش فناوری نوین،فضای رسانهای،تحولات تازهای را تجربه خواهد كرد. بااین حال، حكومتها كه درطول حیات خود كنترل مطبوعات، رادیو و تلویزیون را در دست داشتهاند، راههای مقابله با اینترنت را نیز پیدا كرده، مهار آن را به دست گرفتهاند. اعتماد كاربران، بویژه نسل جوان، به اخبار روزنامههای الكترونیكی این سوال را مطرح ساخته است كه آیا روزنامههای سنتی به مرور ازبین خواهند رفت و جای خود را به دنیای مجازی تارنماهای خبری خواهند سپرد؟دكتر"نعیم بدیعی"استاد وصاحبنظر روزنامهنگاری درمقالهای كه به "چالشهای روزنامهنگاری الكترونیكی" میپردازد،میگوید: بررسیهای مختلف نشان میدهد كه چنین نیست، اما ادامه حیات روزنامههای سنتی نیاز به بازبینی مجدد دارد. وی گفت كه هم روزنامهها و هم دولتها باید خود را برای رویارویی با این چالش بزرگ آماده كنند.
منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست