پیشروی در تونل با چراغ‌های خاموش

سی‌تی‌انتروگرافی (CT Enterography)، نوعی روش تصویربرداری با قدرت تفکیک بالا از روده باریک است که با بهره‌گیری از دستگاه‌های «سی‌تی اسکن مولتی‌‌دتکتور» (MDCT) و همزمان مصرف مقادیری ماده حاجب خوراکی انجام می‌گردد. طی دهه اخیر، پیشرفت‌های قابل توجهی در تصویربرداری از روده باریک با کمک روش‌های نوینی مانند استفاده از کپسول اندوسکوپی و یا بهره‌گیری از جدیدترین تکنیک‌ها در MDCT و نیز ارایه مناسب‌ترین مواد حاجب خوراکی صورت گرفته است.
به این ترتیب نقش مطالعات فلورئوروسکوپیک با استفاده از باریم روی روده باریک برای یافتن التهاب در سطوح مخاطی و یا وجود توده‌ها تا حدی کم‌رنگ‌تر شده است. در واقع پیشرفت‌های موجود در تکنولوژی MDCTضمن برخورداری از بیشترین قدرت تکنیک فضایی و زمانی، منجر به ارایه بهترین تصاویر در سطوح متعدد (Mutlioplanar) از روده باریک و مزانتر در برگیرنده آن شده است. در عین حال، حضور موثر جدیدترین مواد حاجب خوراکی با ارایه تصاویری دقیق از جدار لومن روده باریک، سی‌تی انتروگرافی را به روشی قابل قبول و پذیرفته شده در ارزیابی بیماری‌هایی مانند کرون و همچنین توده‌های احتمالی روده باریک تبدیل کرده است.
● ماده حاجب خوراکی
بررسی‌های اولیه در ارزیابی روده باریک با کمک سی‌تی اسکن، شامل استفاده از یک کاتتر نازو- ژژونال جهت ایجاد اتساع در لومن روده باریک با استفاده از مواد حاجب ابتدایی است. در ابتدا، با بهره‌گیری از باریم به عنوان ماده حاجب خوراکی و ایجاد تصاویر دو بعدی آگزیال و کرونال، یافته‌های مشابهی با تصاویر حاصل از بررسی فلوئوروسکوپیک روده باریک با باریم (Barium follow-through) خلق شد.
پس از آن به دنبال ارایه تکنیک‌های نوین MDCT و استفاده از کمترین زمان در ثبت تصاویر (تنها برای چند ثانیه) و قابلیت ارایه تصاویر Mutlioplanar، از این واقعیت که اکثر پدیده‌‌های التهابی و یا توده‌های روده باریک، پرعروق (هیپرواسکولار) هستند، به خوبی استفاده شد. به این صورت که استفاده همزمان از مواد حاجب خوراکی خنثی و نیز تزریقی، به بهترین شکل پاتولوژی‌های مذکور را مشخص خواهند کرد. در واقع ماده حاجب خوراکی خنثی با کاستن از دانسیته درون لومن از یک سو و ماده حاجب تزریقی با افزایش دانسیته پاتولوژی موردنظر از سوی دیگر، به ایجاد بیشترین تمایز منجر خواهند شد.
● بر این اساس، مطالعات نشان دادند
سی‌تی انتروگرافی، با کمک ماده حاجب خوراکی خنثی و تزریقی، به شکل مطلوب‌تری در مقایسه با بررسی‌های اندوسکوپیک و یا فلوئورسکوپیک روده باریک در تشخیص بیماری‌ها موثر خواهند بود. ماده حاجب خوراکی مورد استفاده در این مطالعات، آب بود، اما از آنجا که آب ضمن عبور از روده باریک جذب می‌شد، ایده‌هایی در زمینه تهیه مواد حاجب خوراکی خنثی اما غیرقابل جذب شکل گرفت.
استفاده از محلول «پلی‌اتلین گلیکول» طی یک ساعت پیش از انجام سی‌تی اسکن، با ایجاد اتساع مناسب در لوپ‌های روده باریک، تصاویر مناسبی را از ناحیه ایلئوم فراهم خواهد کرد. مقایسه دو روش متفاوت تجویز ماده حاجب به صورت تجویز خوراکی آب و نیز تجویز همین میزان آب با کمک کاتتر نازو-ژژونال، نشان‌دهنده عدم وجود تفاوت واضح میان این دو روش می‌باشد. بر این اساس اکثر رادیولوژیست‌ها ترجیح می‌دهند که در تصویربرداری با سی‌تی اسکن از روده باریک از تجویز خوراکی ماده حاجب (از راه دهان) استفاده کنند. در شرایطی که در مطالعات ابتدایی از مواد حاجبی مانند آب و یا متیل‌سلولز استفاده می‌شد، بهره‌گیری از ترکیبات جدیدتری مانند پلی‌اتیلن گلیکول و نیز ترکیبات حاوی مواد الکلی مانند مانیتول و یا سوربیتول، باعث اتساع بیشتر در لوپ‌های روده باریک گردید.
ماده حاجب پلی‌اتیلن‌ گلیکول بیشترین میزان اتساع را در روده باریک ایجاد می‌کند.در شرایطی که آب هیچ‌گونه عوارض جانبی ایجاد نمی‌کند، محلول رقیق باریم (حاوی سوربیتول) و پلی‌اتیلن گلیکول با نفخ شدید شکم همراه می‌باشند. در عین حال، پلی‌اتیلن گلیکول به میزان بیشتری باعث ایجاد اسهال شده که این پدیده به دلیل جلوگیری از جذب آب در مسیر روده باریک می‌باشد. بیشترین میزان حساسیت در ثبت تصاویر ایلئوم، با کمک محلول رقیق باریم (حاوی سوربیتول) (با نام تجاری Volumen; E-Z-Em) حدود ۶۰-۴۵ دقیقه پس از تجویز خوراکی آن به‌دست می‌آید. از آنجا که سی‌تی انتروگرافی باعث اتساع نسبتا کمتری در ژنوم نسبت به ایلئوم می‌شود، در مواردی که شک به پاتولوژی‌های ژژنوم وجود دارد، استفاده از «سی‌تی انتروکلایزیس»
(CT Enteroclysis) و یا MR انتروگرافی ممکن است مفیدتر باشد.MR انتروگرافی از آنجا که در MR انتروگرافی امکان‌ تصویربرداری در فازهای زمان‌های مختلف وجود دارد، بنابراین تهیه تصاویر در هر دو زمان حداکثر اتساع لوپ‌های ژنوم (۱۰ دقیقه پس از بلع ماده حاجب) و نیز حداکثر اتساع لوپ‌های ایلئوم (حدودا ۶۰-۴۵ دقیقه پس از بلع) مقدور خواهد بود. در مواردی که مواد حاجب وریدی نقش چندانی در نمایاندن پاتولوژی‌های احتمالی نداشته و یا به دلیل مسایلی مانند اختلالات کلیوی، امکان تجویز ماده حاجب وریدی وجود ندارد، استفاده از مواد حاجب خوراکی مفید خواهد بود. در عین حال در حضور اختلالاتی مانند پولیپوز روده باریک و یا شک به وجود ضایعه انسدادی داخل لومن (که موجب انسداد نسبی روده شده) کاربرد مواد حاجب خوراکی با ایجاد دانسیته‌ای بالاتر به همراه اتساع مناسب در لومن، قادر خواهند بود حساسیت تشخیصی را به میزان قابل توجهی بالاتر ببرند.
● تکنیک سی‌تی انتروگرافی
تکنیک به کار گرفته شده در این روش پایه، بهره‌گیری از حداکثر قدرت تفکیک فضایی، بیشترین میزان Enhancement در دیواره روده با استفاده از ماده حاجب وریدی، حداقل میزان اشعه تابیده شده و سرانجام، ارزیابی
multi-planar تصاویر می‌باشد. در شرایطی که دستگاه‌های سی‌تی اسکن اولیه که به منظور سی‌تی انتروگرافی مورد استفاده واقع می‌شد، ضخامت مقاطع در حد ۵ میلی‌متر بود، امروزه با بهره‌گیری از دستگاه‌های MDCT، این میزان بین یک تا سه میلی‌متر متغیر می‌‌باشد. در صورت استفاده از ضخامت مقطع یک میلی‌متر، هیچ‌گونه روی‌هم ‌افتادنی (overlap) بین مقاطع مشهود نخواهد بود، در حالی که در شرایط کاربرد ضخامت مقطع سه میلی‌متر، حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد بین مقاطع روی‌هم افتادن (overlap) وجود خواهد داشت.

دکتر شادی کلاهدوزان

منبع : هفته نامه سپید