بانو امین، الگوی زن مسلمان

بانو امین، از شیفتگان و معتقدان به انقلاب اسلامی ایران و رهبری عظیم الشأن آن بود. در این مورد یكی از شاگردان ایشان آورده است: «در سال ۵۹ كه حاجیه خانم امین اصلاً نمی‌توانستند از منزل خارج شوند از طریق تلویزیون در جریان انقلاب بودند. زمانی كه امام(ره) از تلویزیون سوره حمد را تفسیر كردند، شیفته بیان و مطالب امام شده بودند. روزی بعد از مطالعه كتاب‌های امام ایشان فرمودند كه: معرفت امام بالاست و عرفان ایشان به حد اعلای خود رسیده است. همین طور امام نیز جویای احوال این بانوی مجتهد می‌شدند. یكی از روحانیون اصفهان در این خصوص گفته است: «چند مرتبه كه حضور حضرت امام خمینی(ره) مشرف شدم، ایشان جویای حالات و اشتغالات و سلامتی بانو مجتهده امین شدند و در مقابل به منزل حاجیه خانم امین كه می‌رفتم، بانوی ایرانی مقید بودند، برای سلامتی حضرت امام (ره) و موفق شدن ایشان و پیشرفت در اهداف مقدس اسلام دعا كنند.
● مقدمه
در عالم اسلام همواره زنان شایسته و متعهدی وجود داشته‌اند كه در عرصه‌های مختلف فرهنگ و ادب و در جبهه‌های ایثار و تلاش، منشأ آثار و بركات فراوانی بوده‌اند.
در مقاطع مختلف تاریخ اسلام نیز، زنان فداكار، عالم و متقی فراوانی وجود داشته‌اند كه در عین كار و تلاش و تربیت صحیح نفس خویش، از رعایت جزیی‌ترین مسایل اخلاقی، غفلت نورزیده و در عین حال تربیت مردان شایسته روزگار را، به عهده داشته و مربی لایق و ارزشمندی برای جامعه بوده‌اند.
بزرگداشت و تجلیل از زنان نمونه مكتب اسلامی، وظیفه‌ای است كه باید همواره در انجام آن كوشید. در این میان به جاست، نگاهی گذرا به شخصیت یكی از اسوه‌های عالیقدر جامعه، كه از مراتب علمی و عملی والایی برخوردار است و به حق، از مفاخر نسوان دنیای اسلام است داشته باشیم و خاطره آن استوانه علم و تقوا را ارج نهیم. این بانوی مجتهد بزرگوار و متواضع، سیده نصرت امین، نام دارد.
به مناسبت ۲۳ خردادماه سالروز وفات آن بانوی گرامی با حیات و سیره او بیشتر آشنا می شویم.
● تولد و کودکی
در باره آغاز زندگی و شروع به تحصیل این بانو آمده است: «حاجیه خانم سیده نصرت بیگم امین(معروف به بانوی ایرانی) در سال ۱۲۶۵هـ.ش در شهر اصفهان دیده به جهان گشود.
پدر ایشان حاج سید محمدعلی امین التجار اصفهانی، فردی مومن و سخاوتمند و مادرشان بانویی بسیار شریف، متعبد و خیرخواه بود كه خداوند پس از سه فرزند پسر، این دختر را به ایشان عطا كرد.
مادر با روشن‌بینی در چهار سالگی، فرزندش را برای آموزش قرآن و فراگیری خواندن و نوشتن به مكتب می‌فرستد و این در زمانی بود كه در زمینه تحصیل علوم و معارف دینی بالاتر از سطح روخوانی قرآن هیچ مجال و زمینه ای برای حضور زنان نبود؛ به خصوص در سالهای ۱۲۸۰ به بعد كه تحصیل علم برای پسران هم آسان و میسر نبود تا چه رسد به دختران.
● ازدواج و تحصیل
او در ۱۵ سالگی به ازدواج و همسری پسر عمویش درآمد. اما زندگی خانوادگی و تربیت فرزندان در فراگیری دانش او اثری نگذاشت و آن چنان در جهت كسب علوم دینی از خود جدیت نشان داد كه موافقت و مساعدت اطرافیان به ویژه همسر خویش را برای ادامه تحصیلات در علوم دینی، فقه و اصول و زبان عربی به دست آورد و همزمان به فراگیری حکمت و فلسفه مبادرت ورزید. در این زمان او بیست ساله بود.
بانو امین سالهای متمادی در راه تحصیل علم و مقامات معنوی زحمت كشید و عملاً ثابت كرد كه زن می تواند در محیط اجتماع، در زیر پرده حجاب و با كمال عفت و تقوی و اجرای برنامه های مقدس مذهبی به تحصیل علم ادامه دهد و مقام شامخی را احراز كند و بین علم و دین پیوند برقرار سازد و علی رغم نظر كسانی كه تصور می كردند حجاب مانع پیشرفت و تكامل است و یا عده ای كه می گفتند زن باید از هر نوع كمال ترقی و تعالی محروم بماند و بر خلاف منطق اسلام، زن را از ارزش انسانی در رسیدن به مقامات مادی و معنوی و روحانی و سیر الی الله بی بهره می دانستند بپا خاست و آن تصورات غلط را در هم شكست.
● اخذ درجه اجتهاد و تائید مراجع عظام
بانو امین بیشتر علوم را در خانه و نزد علامه آیت الله سیدمحمد علی نجف آبادی و شیخ مرتضی مظاهری فرا گرفت.
او پس از آن كه صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و فلسفه را آموخت، به مطالعات خود در سطوح عالیه ادامه داد تا به درجه اجتهاد رسید. جدیت وی در امر تحصیل به حدی بود كه می‌فرمود:«هیچ چیز نمی‌تواند كلاس درس را تعطیل كند، حتی مرگ فرزند.»
گفته‌اند در جریان جنگ جهانی اول دو فرزند كوچك ایشان به فاصله چند روز فوت كردند. بدین مناسبت استادشان آیت الله نجف آبادی سه روز درس را تعطیل میكنند و به خانه ایشان نمیروند؛ روز چهارم بانو امین به دنبال استاد میفرستند و وقتی ایشان می آیند، علت تعطیلی درس را جویا میشوند.
آیت الله نجف آبادی میگویند كه من شرمم میشود كه بچه تان تازه از دنیا رفته برای درس بیایم و خانم امین پاسخ می دهند:" من پیش خدا شرمم می شود كه سه روز است چیزی نخوانده ام. خدا یك چیزی به من داد خودش هم گرفت ."
ابتلائات و آزمایش‌هایی كه خداوند كریم برای خالص ‍ گردیدن روح مطهر این بنده مقربش نمود، مسئله از دست رفتن فرزندان ایشان بوده است. چنان كه هشت فرزندش به علل مختلف از قبیل بیماری و... از دست رفتند و تنها یك پسر برایش باقی ماند. این مصائب نتوانست خللی در عزم و اراده این یگانه بانوی مجتهده و عارف به وجود آورد و این نشانگر آن است كه اگر زنان قدم در راه كمال و تعالی زنند و خدا را ناظر اعمال خویش و مالك همه هستی و دارایی‌های خویش بیابند، حتی در فقدان فرزند نیز عنان اختیار از كف نمیدهند و متانت و صبوری كه در خور انسان خلیفهٔ الله است پیشه میسازند.
زمانی كه بانوامین اولین كتاب خود را به نام «اربعین هاشمیه» نوشت و كتاب، به حوزه علمیه نجف رسید و علما از آن استقبال كردند، آیت الله آقا سیدمحمد علی نجف آبادی در تكمیل تشویق‌های علما گفتند:«بانو امین هر چه در این كتاب نوشته‌اند از تراوشات فكری خودشان بوده و ربطی به تعلیمات من ندارد.»
سیده نصرت امین مجتهد، توسط تعدادی از آیات عظام و مراجع عظیم الشان زمان خود به اخذ درجه اجتهاد و روایت نایل گردید كه برخی از آنان عبارتند از : آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی(موسس حوزه علمیه قم)، آیت الله العظمی آقا سیدمحمد كاظم شیرازی، آیت الله ابراهیم حسینی شیرازی اصطهباناتی، آیت الله شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی، حجهٔ الاسلام والمسلمین حاج شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهانی.
مقام شامخ علمی و معنوی این بانوی فرزانه از اجازه روایت آیت الله شیخ محمدرضا نجفی به خوبی استنباط می‌شود كه در باره وی فرموده است:« به این سیده دانشمند و شریف، گوهر گران قدر مستور، گل سرسبد باغ فرزندان زهرای اطهر، بانوی فرزانه، حكیم و عارف كامل... اجازه دادم كه روایت كند از من، هر چه را كه روایتش برای من صحیح است از كتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه.»
نتیجه آن همه تلاش و كوشش علمی، كه زمینه ی آن را تقوای علمی و زهد آن بانوی پرهیزگار فراهم كرده بود به طوری كه حتی دانشمند بزرگ، فقیه اهل‌بیت و رجال عظیم الشان، آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی، از خانم امین، درخواست اجازه روایت نمود و ایشان در قسمتی از این اجازه نامه كه به تاریخ اول محرم الحرام ۱۳۵۸ هـ.ق جهت آیت الله مرعشی نوشته، چنین آورده است:«پس از استخاره به ایشان اجازه دادم كه روایت كند از من هر چه را كه روایتش برای من صحیح است از كتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه و غیره، اینها كه از تالیفات شیعه، آنچه اصحاب، از غیر شیعه روایت كرده‌اند، به جمیع طرقی كه معلوم و در خود مضبوط است.»
همچنین شخصیت‌هایی چون آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره) و مرحوم علامه طباطبایی (ره) با توجه به مقام علمی و عرفانی خانم امین، محضر درس او را مایه فیض و افاده میدانستند.
پیشتازی در علوم عرفانی، از وی شخصیتی ساخت كه فیلسوف عالیقدر معاصر علامه محمد تقی جعفری (ره) در مورد ایشان می گوید:با توجه با آثار قلمی كه از خانم امین در دسترس ما قرار گرفته است به طور قطع می توان ایشان را یكی از علمای برجسته عالم تشیع معرفی نمود و روش علمی ایشان هم كاملاً قابل مقایسه با سایر دانشمندان بوده بلكه با توجه به مقامات عالیه روحی كه ایشان موفق شده اند باید ایشان را نخبه ای از دانشمندان به شمار آورد.
● شاگردان و دانش آموختگان
بانو امین از ۴۰ سالگی تا پایان عمر پربركت خود به مدت بیش از ۵۵ سال به تألیف كتب، تدریس، پاسخگویی به پرسش‏های دینی مردم و ارشاد مشغول بود.
كلیه شاگردان و پرورش یافتگان محضر با بركتش، به جز جهات علمی و آنچه كه مربوط به علوم قرآنی و دانش‌های الهی می‌شد، در درجه اول، درس معرفت می‌آموختند. رفتار و سلوك این بانوی مجتهد، مهم‌ترین مطلبی بود كه آنان را جذب خود می‌نمود.
یكی از دست پروردگان محفل پر فیض بانو امین در باب نظم، تدبیر و عظمت معنوی وی می‌گفت: «در مورد زندگی خانم امین باید بگویم كه در تنظیم وقت، ابتكاری عجیب داشتند و چنان اوقات خود را تنظیم می‌كردند كه به تمام كارهایشان می‌رسیدند، گویا خداوند به وقت ایشان هم، بركت داده بود. هرگز از حوادث نمی‌ترسیدند و در كارها به خدا توكل می‌كردند و از میهمانان با خوشرویی و سادگی پذیرایی می‌كردند. می‌خواستند جوانان را بدون اجبار و با منطق جذب اسلام كنند.»از دیگر درس آموختگان او گفته است: اولین برخورد من با ایشان مانند یك بیمار بود. در خودم خیلی احساس دردمندی می‌كردم، و احتیاج به طبیب حاذقی داشتم. بیانات و چهره ایشان برای من دارویی بسیار موثر بود. همان طور كه خودشان بیان می فرمودند، دارویی كه طبیب می‌دهد تلخ است ولی شفایش شیرین است. البته مسایل، خیلی زیاد است. من برایشان از ناراحتی‌هایم گفتم و ایشان توجه پیدا كردند كه من احتیاج به كمك دارم. ایشان قدرت تشخیص داشتند و با یك نگاه عمیق متوجه می‌شدند كه طرف چه می‌خواهد، بعد به من پیشنهاد كردند كه اگر مایلی، كتاب (حقایق) فیض كاشانی را به تو درس بدهم، چون چندین مرتبه خودم این كتاب را مطالعه كرده‌ام و می‌دانم كه خیلی برای شما مناسب است. من هم قبول كردم و درس شروع شد.
● آثار و كتاب‌های بانوی اصفهانی
آثار و كتاب‌های قلمی به جا مانده از بانو معروف به بانوی ایرانی عبارتند از:
۱) تفسیر قرآن مجید به نام «مخزن العرفان» در۱۵ جلد.
۲) «نفحات الرحمانیه»، به زبان عربی مشتمل بر ۹۶ عنوان.
۳) «سیر و سلوك» كه در روش اولیاء و طریق سیر سعدا است.
۴) «معاد» یا آخرین سیر بشر.
۵) روش خوشبختی و توصیه به خواهران دینی و ایمانی.
۶) «اربعین هاشمیه» به زبان عربی مشتمل بر مسایل و احكام.
۷) «جامع الشتات» به زبان عربی مشتمل به مسایل و احكام.
۸) «اخلاق» كه در بسیاری از محافل علمی و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.
۹) «مخزن اللئالی» كه در فضایل حضرت علی بن ابی طالب (ع) است.
● بانوامین و انقلاب اسلامی
بانو امین، از شیفتگان و معتقدان به انقلاب اسلامی ایران و رهبری عظیم الشأن آن بود. در این مورد یكی از شاگردان ایشان آورده است: «در سال ۵۹ كه حاجیه خانم امین، اصلاً نمی‌توانستند از منزل خارج شوند، از طریق تلویزیون در جریان انقلاب قرار داشتند، زمانی كه امام(ره) از تلویزیون سوره حمد را تفسیر كردند، شیفته بیان و مطالب امام شده بودند. به همین علت، به مطالعه آثار امام پرداختند.
روزی بعد از مطالعه كتاب‌های امام، ایشان فرمودند كه: معرفت امام بالاست و عرفان ایشان به حد اعلای خود رسیده است. اگر كسی خواست، خدای ناكرده تهمتی بزند یا توهینی بكند، از قول من بگویید كه بد می‌بینی. مبادا یك وقت خدای ناكرده توهین كنید. چون معرفت ایشان بالاست كه می‌توانند این كارهای محیرالعقول را انجام بدهند. او خیلی شیفته كتاب‌ها و بیانات امام شده بود زیرا كه قدر زر زرگر شناسد قدر گوهر گوهری.
همین طور امام نیز جویای احوال این بانوی مجتهد می‌شدند. یكی از روحانیون اصفهان در این خصوص گفته است: «چند مرتبه كه حضور حضرت امام خمینی(ره) مشرف شدم، ایشان جویای حالات و اشتغالات و سلامتی بانو مجتهده امین شدند و در مقابل به منزل حاجیه خانم امین كه می‌رفتم، بانوی ایرانی مقید بودند، برای سلامتی حضرت امام (ره) و موفق شدن ایشان و پیشرفت در اهداف مقدس اسلام دعا كنند.
● بانوی ایرانی و نیازهای اجتماعی عصر ایشان
بانو مجتهده امین از آنجا كه دریافته بود مجال و زمینه تعلم برای دختران تا چه حد محدود است، دست به کار تأسیس ‍ مدرسه برای دختران شد.
در سال ۱۳۴۴ با سرمایه خود یك واحد دبیرستان دخترانه اسلامی در اصفهان تأسیس كرد تا زمینه تحصیل دختران در محیطی سالم به دور از آلودگیهای رایج در پاره ای محیطهای آموزشی دخترانه را فراهم آورد.
در سال ۱۳۴۶ اولین مدرسه علوم دینی زنان را به نام مكتب فاطمه (س) تأسیس كرد كه این سازمان در تعلیم و تعلم دینی زنان مسلمان و پرورش زنان برجسته در این زمینه سهمی شایان توجه و تقدیر داشت.
همه این اقدامات حكایت از اوج بینش ،بلندی هدف و عمق دلسوزی اش در امور زنان بود.
آنچه شاگردان این بزرگوار نقل قول كرده‌اند این است كه: «ایشان در عین تواضع و سادگی، دارای جاذبه معنوی و ابهت خاصی بود. كتاب "روش خوشبختی" را به زبان ساده و شیرین و دلپذیر به عنوان زیربنای معتقدات اخلاقی، تدریس می‌نمود، تمام زندگیش در امر تعلیم و تربیت و تحقیق و تالیف و حفظ مكتب، خلاصه شده بود.
از جمله ابعاد شخصیت این بزرگوار، دیانت و اعتماد به نفس بود و به همین دلیل است كه پرورش یافتگان او از این فضایل معنوی بهره‌مند می‌شدند. دانش را ره‌گشای حیات بشر می‌دانست و عقیده داشت كه باید از گنجینه‌های گرانقدر بشر استفاده نمود. عشق و علاقه او به قرآن كریم در قالب زبان و بیان نمی‌گنجد و تفاسیر مخزن العرفانش در پانزده مجلد، خود دلیل این اشتیاق است.»
بانو امین در پاسخ سوالی در رابطه با این كه در عصر حاضر بهترین جهاد برای زنان چیست، اینگونه پاسخ دادند: «در موقعیت امروز، آنچه برای زنان در درجه اول مورد اهمیت قرار دارد این است كه، با نفس و دمخواهی‌های خود در مورد زر و زیور و طرز لباس پوشیدن خود و به مدل‌های گوناگون در آمدن، مبارزه كنند. در نتیجه به كمال معنوی، زودتر نایل می‌شوند. پس بهترین جهاد، حفظ پوشش زنان است."
● وفات
سرانجام این حكیم الهی كه نسبت ایشان با سی واسطه به امیرالمؤمنین(ع) می‏رسد، پس از یك عمر خدمت خالصانه در ۲۳ خرداد ۱۳۶۲ ش برابر با آخر شعبان ۱۴۰۳ ق در ۹۷ سالگی در اصفهان بدرود حیات گفت و پیکر پاکش بر فراز دستهای انبوه امت عزادار شهر قهرمان پرور اصفهان تشییع شد و در تخت فولاد به خاک سپرده شد.

پژوهشگر: حامد عبدوس

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی