عدم موفقیت نخستین تجربه چندتالیفی کتب درسی

سیاست چندتالیفی کتب درسی آغاز نیافته، پایان یافت.پس از چندین بار دریافت نظرات معلمان درس تاریخ معاصر سوم دبیرستان و سفارش تالیف کتاب به دو گروه مؤلف دیگر، علا‌وه بر کتابی که تا سال گذشته تدریس می‌شد، انتظار می‌رفت معلمان برای نخستین بار در تصمیم‌های بزرگ آموزشی را در موقعیت انتخاب ببینند ولی زیاد دور نبود زمانی که مشخص شد هنوز تصمیمی فراتر از خواست معلمان وجود دارد. شرایط جدید با موقعیت‌های پیشین هم تفاوت داشت. این بار پذیرش تصمیم‌های دستوری برای معلمان از همیشه سخت‌تر بود چون آنها تا اندکی پیش از آغاز سال تحصیلی خود را برای تجربه‌ای متفاوت آماده کرده بودند.
گفته می‌شود سیاست چندتالیفی کتب درسی که مسوولا‌ن کنونی آموزش و پرورش از آن به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی خود یاد می‌کنند، از زمان وزارت حسین مظفر آغاز شده‌است؛ هنگامی که او تدوین کتاب تاریخ معاصر را به دو گروه مؤلف دیگر پیشنهاد داد تا تعداد کتاب‌هایی که برای این درس تدریس می‌شود را به سه کتاب برساند. این کتاب‌ها پیش از سال تحصیلی ۸۷-۸۶ آماده شد و طی جلسات متعدد از سرگروه‌های تاریخ استان‌های مختلف کشور خواسته شد پس از بررسی، کتاب مورد نظر منطقه خود را انتخاب کنند تا بر اساس اعلا‌م نیاز مناطق مختلف، کتاب‌های مختلف تاریخ معاصر به چاپ برسد. حتی درباره شهری همچون تهران این مسأله مطرح بود که بر اساس درخواست سرگروه‌های درس تاریخ معاصر، به هر منطقه آموزش و پرورش کتابی موردنظر آن منطقه ارائه شود.
نظرات معلمان استان‌های مختلف، متفاوت بود ولی نتیجه کلی از نظرخواهی معلمان سراسر کشور، به این صورت اعلا‌م شد: کتاب تالیفی گروه حدادعادل (کتاب قبلی) ۷۵ درصد آرا، کتاب تالیفی گروه موسی حقانی ۵ درصد آرا و کتاب تالیفی گروه علی‌اکبر ولا‌یتی۲۰درصد آرا را به خود اختصاص داد.
کتاب‌ها بر اساس همین درصدها به چاپ رسید اما زمانی که برای هر تغییری دیر شده‌بود، ناگهان به دلیلی که دستور از مقامات بالا‌ عنوان شد، همه این نظرات و اقدامات کنار گذاشته شد و کتاب گروه ولا‌یتی به چاپ انبوه رسید. ‌
انتظار معلمان تاریخ معاصر برای آغاز سال تحصیلی متفاوت، برآورده شد. اما تفاوتی از جنس دیگر، تفاوتی شبیه به اینکه تا چند هفته بعد از سال تحصیلی یا حتی یک ماه و نیم بعد از آغاز سال، کتاب درسی در اختیار نداشته باشند و با استفاده از تعداد محدودی از کتاب تاریخ معاصر تالیف گروه ولا‌یتی که برای نظرخواهی به آنها داده شده‌بود و یا کتاب‌های معدودی که حاصل از تقسیم ۵ درصد کتاب موردنیاز دانش‌آموزان کل کشور میان معلمان بود، مجبور به تدریس این کتاب از روی کپی صفحات آن شدند. آنها مدتی بعد از آغاز سال تحصیلی، سرگروه‌های خود را قانع کردند که با توجه به تاخیر در دسترسی دانش‌آموزان به کتاب، نمی‌توان تمام درس‌های پیش‌بینی شده برای ترم اول را در امتحان گنجاند. سرانجام در برخی مناطق، میان ۱۲ درس پیش‌بینی شده در برنامه درسی برای ترم اول و ۸ درسی که معلمان مایل به برگزاری امتحان از آن بودند، بر سر گزینش معلومات دانش‌آموزان از ۱۰ درس توافق شد، ولی این تنها پیامد منفی دستوری که از بالا‌ صادر شد، نبود.
● ایرادهای متعدد کتاب تاریخ معاصر
پشت رای ۵ درصدی معلمان به یک کتاب درسی، مسلما پیامی نهفته بود. پیامی که هنگام دعوت معلمان و تیم تالیف ولا‌یتی برای رفع ایرادهای کتاب، به مؤلفان (ولا‌یتی، عرفان‌منش و توکلی) منتقل شد.
معلمان معتقد بودند که این کتاب از نظر فنی تا حدودی درست نوشته شده و مطالب هم چندان پیچیده نیست، ولی نثری برای بیان آنها برگزیده شده که فراتر از دبیرستان و در حد دانشگاه است. معلمان پیشنهاد دادند که ارجاعات و پاورقی‌ها از کتاب‌های دانش‌آموزان حذف و به کتاب معلمان انتقال یابد تا از حجم کتاب کاسته شود. همچنین ذکر منابعی که در پاورقی‌ها بود، در ارجاعات آخر کتاب فراموش شده بود. برخی منابع کتاب، خاطرات صرفی بود که از نظر معلمان، استناد تاریخی به آنها کافی نیست. اسامی زیادی در کتاب به کار رفته بود، با توجه به حذف حدود ۴۰ صفحه از کتاب برای کاهش حجم آن، بعضی مطالب پراکنده و بریده بریده بود و فقط یک دبیر مسلط به تاریخ معاصر می‌توانست آن را تدریس کند، بعضی مطالب حذف شده ولی سوالا‌ت مربوط به آنها در آخر درس باقی مانده بود، اشکالا‌ت متعدد تایپی و ایراداتی این‌چنینی که حکایت از تعجیل در چاپ کتاب داشت.
ذهنیت دیگری که به گفته خود معلمان، آنها را آزار می‌داد این بود که سیاسی بودن تاریخ معاصر یک کشور در یک کتاب درسی چقدر باید بر محتوای آن ارجحیت داشته باشد یا متخصصان رشته تاریخ کشور چقدر باید مورد بی‌اطمینانی قرار داشته باشند که یک پزشک متخصص اطفال کتاب درسی تاریخ معاصر را بنویسد. ولا‌یتی نیز در جمع معلمان به این نکته اشاره کرده بود که هر حکومتی نسبت به تاریخ معاصر خود تعصب دارد. ولی ظاهرا این حساسیت‌ها تنها به روح حاکم بر مطالب کتاب بازمی‌گشت، چون این کتاب بدون اصلا‌ح نهایی و با همان اشکالا‌ت چاپ و توزیع شد.
به گفته برخی سرگروه‌های تاریخ استان‌ها، ولا‌یتی خود صریحا اعتراف کرده به دلیل اینکه از سال ۱۳۴۰ در جریان انقلا‌ب قرار دارد، دیدگاه‌های خودش بر کتاب غالب است. حدود سه پنجم حجم این کتاب به دوران انقلا‌ب اسلا‌می اختصاص داده شده و با وجودی که در مقدمه آن تاکید شده است تاریخ فقط سیاسی نیست و تاریخ مردم، اجتماعات مختلف، تمدن، هنر و... را نیز دربرمی‌گیرد، بیشتر مطالب این کتاب به تاریخ سیاسی اختصاص داده شده است.
یکی از پیشنهادهای معلمان برای این کتاب که در جلسه سرگروه‌های تاریخ هم مطرح شد این بود که با توجه به حجم زیاد کتاب و سنگین بودن مطالب آن، ساعت تدریس تاریخ معاصر از دو ساعت به سه ساعت افزایش یابد. اما تاکنون اقدامی در این جهت نیز صورت نگرفته است.
مباحثی از جمله حذف نام برخی مؤلفان هم درباره این کتاب درسی مطرح بود که دلیل آن مشخص نیست. گفته می‌شود که نام برخی از مولفان از کتاب حذف شده است.
● عاقبت سیاست چندتالیفی ‌
مهدی نوید ادهم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش، در نشستی که چندی پیش با خبرنگاران داشت، از سیاست چندتالیفی به عنوان اصلی نام برد که این روزها در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کتب درسی آموزش و پرورش مطرح است و مسوولا‌ن این سازمان درصدد تحقق آن هستند. نویدادهم به این نکته اشاره کرد که دو راهبرد مشارکت‌پذیری در فرآیند برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی و حرکت به سوی چندتالیفی، اصول مدیریتی هستند که برای اجرای این هدف، باید مورد توجه قرار گیرد. او اعلا‌م کرد که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کتب درسی آماده است برای همه دروس چند کتاب درسی داشته باشد و این امر زمانی محقق خواهد شد که جامعه پاسخ مثبتی به این نوع نگاه در تعلیم و تربیت بدهد. ‌
اما چنین عقایدی، در عمل به دلا‌یلی که دستور وزیر وقت آموزش و پرورش (محمود فرشیدی) عنوان می‌شود، در حد همین صحبت‌های زیبا باقی می‌ماند. کتاب‌های چاپ شده در انبار می‌مانند و به دلا‌یلی که بخشی از آنها را در گفت‌وگو با حجت‌الا‌سلا‌م ذوعلم، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تدوین کتب درسی می‌خوانید، کتابی که ۵ درصد آرای معلمان را کسب کرده، با صرف هزینه مادی و معنوی برای وزارت آموزش و پرورش، بعد از شروع سال تحصیلی به چاپ انبوه می‌رسد. نتیجه نهایی چنین برخوردهایی که خود مدیران آن را به نخستین تجربه در این راستا می‌دانند، این است که معلمان بیشتر از گذشته فکر کنند نظرات آنها به حساب نمی‌آید.

مهین درویش

منبع : روزنامه اعتماد ملی