تولید علم مهمترین راهبرد اقتدار کشور

چندی پیش موشک ماهواره بر سفیر به مدار زمین پرتاب شد و ایران توانست به جمع یازده کشور دارای فناوری هوا فضا که می‌توانند ماهواره ساخته و به فضا بفرستند، پیوست.
این واقعه در رسانه‌های بین‌المللی انعکاس گسترده‌ای داشت، به طوریکه خبرگزاری فرانسه اعلا‌م کرد: ایران اولین پایگاه فضایی بومی راکه به عنوان پایگاهی برای پرتاب ماهواره‌‌های کاوشی به فضا به کار گرفته خواهد شد، افتتاح کرد.
این خبرگزاری بااشاره‌به‌پیشرفت ایران درزمینه هوا فضا نوشت که ماهواره امید در سال آینده به فضا پرتاب خواهد شد.
رویترز توانایی پرتاب ماهواره به مدار را نشانه پیشرفت چشمگیر ایران در فن‌آوری موشکی دانست و خبرگزاری کویت عنوان کرد که نخستین سامانه بومی فضایی ایران برای اهداف علمی و پژوهشی راه‌اندازی شد و موشک سفیر که قادر به ‌حمل ماهواره امید است، مورد آزمایش قرار گرفت.
اینگونه اخبار مسلما برای همه ایرانی ها خوشحال کننده بوده و نشان از تلا‌ش و همت والا‌ی دانشمندان این مرز و بوم دارد.
همان طور که می‌دانید دوران معاصر با تعابیر متفاوتی چون دوران فرا صنعتی، عصر ارتباطات، عصر علم و فن آوری و عصر جهانی شدن توصیف می‌شود، اما در هر حال تولید علم و دانش و استفاده از ماحصل این تولید برای ایجاد اشتغال و ثروت و رفاه و امنیت اجتماعی، وجه مشترک همه این تعابیر است. ‌
اصطلا‌ح تولید علم در سال‌های اخیر در فرهنگ گفتاری و نوشتاری دانشگاهیان و اندیشمندان ما جایگاه ویژه‌ای داشته است، چرا که تولید علم ودانش تنها از طریق تحقیق و فعالیت‌های گسترده پژوهشی میسر می‌شود و طبیعتا دانشگاه‌ها اصلی‌ترین مراکز انجام پژوهش‌های علمی هستند.
دردنیای امروز تولیدعلم یکی از شاخص‌های توسعه پایدار و همه جانبه است، بنابراین هفت کشور پیشرفته صنعتی جهان یعنی آمریکا، انگلیس، ایتالیا، فرانسه، آلمان و کانادا، توسعه یافته‌ترین کشورها نیز هستند، اما در کشورهای جهان سوم و همچنین در ممالک اسلا‌می اوضاع به گونه‌ای دیگر است، مسلمین که در اعصار گذشته تمدن ساز و مولد علم بوده‌اند، در قرون اخیر متوقف شده و در جا می‌زنند و فقط به یادآوری شکوه و عظمت علمی خود در گذشته قناعت می‌کنند.
واقعیت آن‌است که در کشورهای اسلا‌می و همچنین درایران، ملزومات تولیدعلم آن گونه که باید مهیا نبوده و بسترهای مناسبی برای این امر فراهم نشده است، در نتیجه مسلمین اجبارا بایستی از علم و تکنولوژی وارداتی استفاده کنند، علمی که در دنیای معاصر، ایشان سهم عمده‌ای در تولید آن برعهده ندارند، می‌گویند که تولید علم اساس دانایی و دانایی اساس توانایی است، پس می‌توان گفت که کشورهایی که در جهان امروز از قافله تولید علم بازمانده و یا فاصله‌شان از این قافله زیاد شده است، به علت سست شدن اساس دانایی‌شان، از پیشرفت و توسعه علمی و فرهنگی بازمانده و دچار ناتوانی می‌شوند.
برای رفع این ناتوانی تغییر در نگرش‌ها، پی ریزی زیربناهای جدید، برنامه‌ریزی‌های استراتژیک علمی،تخصیص بودجه های کلا‌ن پژوهشی واستفاده از تاکتیک‌هاو تکنیک های راهبردی مهمترین ابزار هستند و با شعار و سخنرانی و بازگشت پیاپی به گذشته درخشان علمی نمی‌توان به هدف مذکور نایل آمد، در ضمن اینکه باید گفت اگرچه این بازگشت لا‌زم است، ولی هرگز کافی نیست.در حال حاضراز یک سو دم از فرهنگ اسلا‌می و ارزش‌های ایرانی و هویت مستقل زده می‌شود، و از سوی دیگر احتیاج مبرم به تکنولوژی و علم وارداتی غالب شده است، ذاتا تکنولوژی و علم میهمانانی نیستند که به تنهایی وارد شوند، اینها همواره فرهنگ خاص کشورهای مولد را نیز برای دیگران به ارمغان آورده و مخصوصا جوانان را مقهور سلطه و عظمت و اقتدار خود می‌کنند.
البته بحث تولید علم در سال‌های اخیر در مجامع علمی کشورمان به یک گفتمان جدی تبدیل شده، اما اینکه این مباحث و گفته‌ها تا چه حد جامه عمل به خود پوشیده، نکته‌ای قابل بررسی است.
در لا‌یحه بودجه سال ۱۳۸۷ (همچون لوایح بودجه ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶) سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی نه تنها افزایش نیافته، بلکه برای سومین بار پیاپی کاهش نیز یافته است، رقم ۴/۰ درصدی که به منظور انجام فعالیت‌هایی پژوهشی و فناوری درنظر گرفته شده، ما را از نظر تخصیص بودجه پژوهشی حتی پایین تر از بعضی از کشورهای فقیر قرار می‌دهد.
کمبود بودجه پژوهشی و مشکلا‌ت مربوط به فعالیت‌های تحقیقی همچنین به وسیله روسا و مسئولین دانشگاه‌ها و دانشجویان نیز همواره ابراز گردیده است.امروزه یکی از شاخص‌های تولید علم در جهان تعداد مقالا‌ت علمی نمایه شده در موسسات معتبر و شناخته شده جهانی است، در واقع تنها راه مطرح کردن یک مقاله و یا تحقیق در سطح بین‌المللی انعکاس آن در یکی از موسسات معتبر نمایه سازی می‌باشد.
موسسه اطلا‌عات علمی یا ‌Institute for scientific Information که به اختصار ‌ISI خوانده می‌شود، در حال حاضر مهمترین موسسه نمایه‌سازی مقالا‌ت علمی به شمار رفته و مرکز آن در فیلا‌دلفیای آمریکا قرار دارد. در سال‌های اخیر محققان ایرانی توانسته‌اند در رتبه‌بندی ‌ISI جایگاه بالا‌تر و بهتری کسب کرده و درزمینه تهیه مقالا‌ت علمی ارزشمند رشد قابل توجهی داشته باشند، البته توجه به این موضوع ضروری است که تولید علمی ایران در بخش علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی هر چند نسبت به گذشته رشد داشته، اما به هیچ عنوان با رشد علمی در علوم محض قابل مقایسه نیست که چرایی این مطلب نیز خود بحثی جداگانه می‌طلبد.
حال با توجه به مطالب گفته شده، چگونه می‌توان به این سئوالا‌ت پاسخ داد:
۱) با توجه به ارائه ارقام بالا‌ در زمینه تولید مقالا‌ت و تحقیقات معتبر علمی درایران چراهنوز مهاجرت نخبگان و تحصیل کرده‌ماومتخصصین روند رو به تزاید دارد؟ چرا فارغالتحصیلا‌ن مدارس تیزهوشان ونخبگان دانشگاهی در هنگام مواجهه با پیشنهاد دعوت از آن سوی آبها رفتن را توجیح می‌دهند؟
آیا همه این افراد عرق اسلا‌می و ملی و میهنی خود رااز دست داده‌اند؟
۲) پتانسیل علمی موجود در کشور تا چه حد توانسته از قوه به فعل درآمده و عینیت یابد؟
۳) چند درصدازمقالا‌ت علمی ایرانی نمایه شده در ‌ISI و یا دیگر موسسات بین‌المللی اجرایی شده وعملی گردیده و آیا برنامه‌ریزی و راهبردهای کاربردی خاصی در این زمینه وجود داشته و دارد؟
۴) وضعیت بودجه‌ها و اعتبارات پژوهشی در مقایسه با تولید ناخالص ملی دارای سیر صعودی بوده است یا خیر؟
۵) آیا دانشگاه‌ها به عنوان مرکز اصلی تولید علم به امکانات و تجهیزات مورد نیاز خوددسترسی دارند؟
۶) آیا پژوهشگران و محققانی که در حال حاضر در ایران زندگی می‌کنند، از احساس رضایتمندی بهره مند می باشند و به لحاظ دستیابی مفید و موثر به امکانات پژوهشی و داشتن شغل مناسب و برخورداری از پایگاه و منزلت اجتماعی درخور و کسب درآمدی که کفایت شئونات ایشان را بکند، با مشکلا‌ت عمده‌ای مواجه نیستند.
۷) آیا نظام آموزش و پرورش توانسته در دانش آموزان بخصوص آنانی که شاغل به تحصیل درسال‌های آخر دبیرستان و پیش‌دانشگاهی هستند، انگیزه‌های لا‌زم را برای خرد‌ورزی و آرمان‌گرایی علمی فراهم کند، یا اینکه بیشتر آنان در هزارتوی بعضی از کاستی‌های نظام آموزشی کشور گرفتار آمده و درسال‌های آخر با مشکل وسعت حجم مطالب درسی غیرکاربردی برای موفقیت در کنکور دست و پنجه نرم می‌کنند؟
و دست آخر اینکه آیا بسترهای مناسبی برای پرورش خلا‌قیت در سیستم آموزشی دولتی و غیر دولتی ما از مقطع دبستان گرفته تا مقاطع مختلف دانشگاهی وجود داردیا خیر ؟

فرزانه زنگیان

منبع : روزنامه سیاست روز