آیا شما کاندید مناسبی برای انجام عمل لیزیک هستید ؟

تکنولوژی استفاده از لیزر در سراسر جهان به سرعت در حال پیشرفت است و چشم پزشکی نیز از این جریان مستثنی نیست. در حال حاضر در بین اعمال متعددی که جهت اصلاح عیوب انکساری خصوصاً نزدیک بینی انجام می‌شود، لیزیک به خاطر نداشتن خطراتی چون کدورت قرنیه طرفداران بیشتری دارد. با این وجود اکثر بیماران به دلیل نداشتن اطلاعاتی در خصوص نحوه عمل جراحی، مزایا، عوارض و مشکلات احتمالی آن نسبت به سایر روش‌های جراحی، موقع تصمیم‌گیری و داوطلب شدن برای این عمل دچار سردرگمی، شك و تردید می‌شوند. بدین دلیل نگارنده مقاله بر آن شد تا اطلاعاتی در خصوص این عمل جراحی جمع آوری نماید. پس از بررسی مطالعات متعدد مشخص گردید كه بیش از ۹۵ درصد بیمارانی که برای اصلاح نزدیک بینی تحت عمل قرار گرفته‌اند، پس از عمل، کیفیت زندگی بالاتری داشته‌اند.
قرنیه خارجی ترین قسمت كره چشم است كه از ۵ لایه مجزا تشكیل شده و ساختمان كروی آن مانند ذره بینی عمل نموده و نورهایی را كه از محیط خارج وارد چشم می‌شوند به صورت پرتوهای همگرا در آورده و تصویر واضحی از اشیاء را ‌روی شبكیه منعكس می‌كند (۱). ولی در همه افراد این امر به صورت صحیح اتفاق نمی‌افتد، وقتی انحنای قرنیه بیشتر از حد طبیعی باشد,‌ تصاویر به جای آنكه روی پرده شبكیه بیفتد در جلوی آن تشكیل می‌شود (نزدیك‌‌بینی), وقتی انحنای قرنیه كمی كمتر از حد طبیعی باشد تصاویر, ‌پشت شبكیه منعكس می‌گردند (دوربینی) و در صورتی كه قرنیه سطح نامنظمی داشته باشد تصـویر یك شیـی در دو محـل متفاوت شبكـیه تشكیل مـی‌شود (آستیگماتیسم),‌ كه به مجمـوع این عیوب,‌ عیوب انكساری گفته می‌شود (۱ و۲). عیوب انكساری را می‌توان با استفاده از عینك، لنزهای تماسی یا جراحی‌هایی مانند لیزیك، PRK و... اصلاح نمود (۳و۴).
برای اولین‌بـار در سـال ۱۹۹۱ عمل لـیزیك جهت اصلاح عیوب انكساری توسط دكتر یوناس پالیكاریس (Unas Palicaris) در یونان انجام شد. از این روش برای اصلاح نزدیك‌بینی كم (كمتـر از ۲ دیوپتر)، متوسط (۶-۲ دیوپتر) و ‌خیلی زیاد (بیشتر از ۶ دیوپتر) ‌دوربینی متوسط و آستیگماتیسم ‌یا عیوب انكـساری تركیبی مانند نزدیك‌بینـی و آستیگماتیسم استفاده می‌شود (۵).
عمل لیزیك تركیبی است از:
۱) روش كنترل شده كامپیـوتری لیزر Excimer و
۲) بـرداشت آسان و زود ترمیم لایه‌ای قرنیه (Lamellar). در این عمل توسط وسیله‌ای به نام میكروكراتوم لایه ای از قسمت سطحی قرنیه به قطر تقریبی mm۹ و ضخامت حـدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ میكرون جدا شده كه به وسیله‌ی پایه‌ای در ساعت ۱۲ به بافت اصلی قرنیه می‌چسبد. این لایه در هنگام كاربرد لیزر به سمت بالا تا می‌خورد. سپس لیزر Excimer به قسمت مركزی قرنیه تابانده می‌شود تا سطح قرنیه به شكل دلخواه اصلاح گردد. سپس لایه یا flap به جای اول خود برگردانده می‌شود و برای چند دقیقـه ناحیه خشـك نگه داشته می‌شود تا لایـه سطحی به قسمت‌هـای عمقی بچسبد. به خاطـر كیفیـت فـوق‌العـاده خـوب قـرنیه در ترمیـم و چسبیـدن در جای اولیه خود هیـچ‌گونه بخیه‌ای لازم نمی‌باشد (۵ و۶ و۷ و۸ و۹). این عمل برای هر چشم كمتر از ۱۰ دقیقه طول می‌كشد و بیمار ضمن عمل احساس درد نمی‌كند. لیزیك روش مؤثری برای اصلاح نزدیك بینی‌هـای متوسط و شدید است. البته بالاترین اثر بخشـی و كمترین عوارض در گروه مپویـی كم وجود دارد ولی در درمان مپویی تا ۱۰ دیوپتر هم نتیجه لیزیك قابل پیش‌بینی و خوب می‌باشد. آستیگمـاتیسم همراه با نزدیك‌بینی نیز با این روش قابل اصلاح است. این عمـل برای درمان دوربینـی و آستیگماتیسم همراه با آن نیز كاربرد دارد ولی میـزان موفقیت در این نوع عیب انكـساری كمتر از نزدیك‌بینـی می‌باشد (۹ و۱۰ و۱۱).
● تدابیر پیش از عمل:
گرفتن تاریخچهٔ‌ كامل از بیمـار,‌ خصوصیات تاریخچـه‌ی‌ داروئی,‌ سوابق جراحـی و اطمینان از نداشتن تشخیـص دیابت قندی,‌ بیماری‌های كلاژن عروقی یا بیماری‌هـای اتوایمـون از اهمیـت ویـژه‌ای برخـوردار است. مشكلات چشمی قبلی بیمار خصوصاً عمل‌های جراحی چشمی,‌ داشتن مشكلاتی مانند گلوكوم,‌ استرابیسم,‌ تنبلی چشم و سنـدرم خشكی چشم باید مورد توجه قرار گـیرد. از آنجا كه لنزهـای تماسی ممكنست شكل قرنیه را تغییر دهند باید مدتی قبـل از انجام آزمایشات تشخیصی قبل از عمل,‌ فرد از این لنزها استفاده نكرده باشـد. این مدت برای لنزهای تماسی نرم,‌ حداقل دو هفته و برای لنزهـای سخت نفوذ پذیر نسبـت به گاز
حداقـل ۳ هفته تعیین شده است. به بیمار خاطر نشان مـی‌گردد كه تا زمان عمـل جراحـی نیز از این لنزهـا استفاده نكند (۱۲). انجام كـراتومتری جهت تعیین قدرت,‌ محور و تندترین و پهن‌ترین نصف‌النهار قرنیه نیز انجام می‌شود. تعیین حدت بینایی نیز از جمـله آزمایشات لازم قبل از عمـل لیزیك مـی‌باشد. حدت بینایـی (تصحیح شده و تصحیح نشده) بیمار حداقل دو بار قبل از عمل با فاصله زمانی كنترل می‌گردد تا چشم پزشك مطمئن شود كه شماره چشم فرد ثابـت اسـت.
برای منفی كردن اثر تطابـق و stimation over در میوپی نیاز به استفاده از یك قطره سیكلوپلژیك نیز مـی‌باشد,‌ قبل از عمل چشـم باید با اسـلیت لامپ معاینه گردد و پلك‌ها از نظر وجود بلفاریت و شالازیون و قرنیه از نظر وجود هرگونه كدورت,‌ اسكار یا زخم كنتـرل شود. توپوگرافی قرنیه نیز جهت ارزیابی كراتوكونوس,‌ تعیین بی‌نظمی‌های سطح قرنیه ناشی از لنزهای تماسی و تعیین محور آستیگماتیسم قرنیه كمك كننده است,‌ همـچنین توسط پاكی متری اولتـراسونیك ضخـامت قرنیه مشخص می‌گردد. اتاق قدامی از نظر وجود هر‌گونه عفونت و عدسی از نظر وجود كاتاراكـت كنترل مـی‌گردند چرا كه همـهٔ‌ این موارد مـی‌توانند بر تیزبینی پس از عمل لـیزیك مؤثر باشند. آزمـون اشك و اندازه‌گیری مردمك‌ها توسط پاپیلومتر از جمله دیگر آزمایشات تشخیصی مورد لزومست. چرا كه بزرگـتر بودن مردمك‌ها خطر دیدن هاله در كنار تصاویر, خیرگی و اختلال در دید شبانه پس از عمل را افزایش می‌دهد (۱۳ و۱۴). اندازه گیری فشار داخلـی چشمی (IOP) نیز از جملـه آزمایشات تشخیصـی مهم قبل از عمل به شمـار می‌رود. فشار داخل چشم می‌تواند در طی عمل لیزیك تا ۶۵ یا ۷۰ میلی‌متر جیوه افزایش یابد و پس از عمل به دلیل نازكتر شدن قرنیه مـی‌تواند به‌طور نامناسبی كاهش یابد. افزایش IOP قبل از عمل مـی‌تواند بر گلوكـوم شناخته نشده دلالـت كند كه در این صـورت انجام پریمتری نیـز لازم می‌باشد. عـلاوه بر آزمایشـات فوق ارزیابـی ته چشم (fundoscopic evaluation) با استفاده از افتالموسكوپ غیر مستقیم نیز قبل از عمل لیزیك انجام می‌شود (۱۵).
▪ مزایای این روش نسبت به سایر روش‌های جراحی كه جهت اصلاح عیوب انكساری بكار مـی‌روند عبارتند از:
۱) سرعت بهبـودی، اغلب بیماران پس از یك یا دو روز می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند
۲) نزدیك‌بینی تا حـدود ۱۲ دیوپتر با ایـن روش به خوبـی قابـل درمان است
۳) در صورت لزوم عمل قابل تكرار است
۴) در عـرض ۶-۳ ماه نمره چشـم ثابت می‌شود, ‌زیرا تغییرات ساختمان قرنیه پس از آن ناچیـز بوده و فرآیند ترمیـم در این مدت كامـل مـی‌گردد
۵) عمـل لیـزیك استحـكام قرنیـه و مقاومت آن را در مقابله با ضربه كاهش نمی‌دهد
۶) كدورتی در قرنیه ایجاد نمی‌شود
۷) پس از عمـل بیمار نیـاز به استفـاده طولانـی مـدت از قطرات استروئیدی ندارد (۱۶-۱۷-۱۸-۱۹).
● عوارض:
▪ خوب اصلاح نشدن عیب انكساری از قبیل، خوب اصـلاح نشدن نزدیك‌بینی (بافت به اندازه كافـی برداشته نشود) و اصلاح بیش از انـدازه نزدیك‌بیـنی كه منجـر به دوربینـی شـود (بافت بیشتر از میـزان نیاز برداشته شود) و باقی ماندن یا ایجاد آستیگماتیسم (۱۹-۲۰-۲۱).
▪ flap نامنـاسب، از نظر اندازه، ضخـامت یا شكل,‌ جابجایی و عفونت flap پس از عمل (كه در تحقیقات نفر گزارش گردیده و ‌محدود به ۱ تا ۴ هفته اول پس از عمل می‌باشد و علائم آن عبارتند از: قرمزی، وجود ترشحات چشمی و گاهی درد (۲۲ و۲۳).
▪ اشـكال در میدان بینایـی، برون و همـكاران (Brown. et al) طی تحقیقی دریافتند، افرادی كه قبل از عمل از ضخامت كم قرنیه برخوردارند,‌ پس از عمل بیشتر دچار این عارضه خواهند شد (۲۴).
▪ خشكی چشم كه با علائمی چون:
قرمزی، احسـاس جسم خارجـی در چشم و گاهـی درد مشخص می‌گردد (۲۳ و ۲۵). دیدن هاله یا سایه در كنار تصاویر كه عموماً در چند ماه اول شایع است ولی به تدریج پس از ۱ تا ۳ ماه اول بعد از عمل خود به خود از بین می‌رود ولی در بعضی از موارد باقـی خواهد ماند.
▪ دوبینی:
صاف شدن قرنیه ممكن است آستیگماتیسم نامنظم ایجاد كند و سبب دوبینـی شود كه نیازمند جراحی مجـدد می باشد. ترمیم نامنظم قرنیه یا التهـاب قرنیه بعد از جراحی نیز می‌تواند ایجاد دوبینی كند (دوبینی ناشـی از التهاب پس از عمل به دنبال درمـان از بین می‌رود).
▪ میوپـی در شب:
طی این عمـل، لیزر بخـش مركزی قرنیه را تغییر شكل مـی‌دهد، در شب متعـاقب میدریاز نور از محل‌هـای اصلاح نشده وارد چشم می‌گردد و بیمار ممكن است علی‌رغم دید خوب در روز در شب نزدیك ‌بین باشد.
▪ ناراحتی و درد:
اغلب محدود به ۶ تا ۲۴ ساعت اول پس از عمـل است و به راحتی با مصرف مسكن, ‌قابل درمان مـی‌باشد.
▪ افت دید نزدیك:
این مشـكل در ۴ تا ۶ هفته اول پس از عمل بوجود می آید و معمـولاً در افرادی كه در سنین پیرچشمی تحت عمل لیزیك قرار می‌گیرند ایجاد می‌شود و به تدریج و خود به خودی بهبود می‌یابد ولی این افراد بـرای انجام اموری مانند مطالعه نیاز به عینك دارند (۶-۲۶).
▪ Diffuse lamellar keratitis )DLK) كراتیت لایه‌ای منتشر:
به دنبال ایجاد این مشكل سلول‌های مرده (انفیلتره) زیر flap جمع می‌شوند. و بیمار از احساس جسم خارجی در چشم شكایت دارد. این عارضه با استروئیدها و آنتی بیوتیك‌ها قـابل درمـان است ولی در صورتـی كه این درمان بـه موقع صحیح انجام نشود برای برداشتن این مواد عمل جراحی مجدد لازم است.
▪ فتوفوبـی:
مروری بر مطالـعات سال ۱۹۹۰تاكنون نشان می‌دهد,‌ بیشتر از ۵ درصد مردمی كه تحت عمـل لیزیك قرار مـی‌گیرند بعضی از این عوارض را تجربه مـی‌كنند. ولی تجربه جراحان نشان داده در صورتی كه كاندید عمل لیزیك به درستی انتخاب شود میزان این عوارض كمتر از ۱ درصد می‌باشد (۲۷).
● كاندید مناسب كیست؟
۱)مبتلایان به نزدیك- ‌بینی ۱۵ تا ۱۲ دیوپتر ,‌دوربینی كمتر از ۶ دیوپتر و آستیگماتیسم مساوی یا كمتر از ۵ دیوپتری كه بالای ۱۸ سال سن دارند و حداقل دو سال عینك یا لنز تماسـی داشته‌اند و شماره چشم آنها ثابت شـده است،
۲) افرادی که قرنیـه‌ای با ضخامت مناسب و فاقد اسكار كدورت دارند،
۳) کسانی که بیماری‌های جسمی و چشمی كه می‌توانند بر نتیجه عمل یا سرعت و نحوهٔ‌ترمیم پس از عمل مؤثر باشند، نداشتـه باشد و از آگاهـی كامل در رابطه با عمل برخوردار باشند و بدانند كه لیزیك نیاز به استفاده از عنیك یا لنز تماسی را كم می‌كند ولی این نیاز را كاملاً مرتفع نمـی‌سازد (۲۸).▪ چه كسانـی كاندید خیلی مناسبی برای عمـل لیزیك نیستند؟
افرادی كه از خشكی چشم رنج می‌برند، از داروهایی نظیر استروئیدها یا ایمونوساپرسیوها استفاده مـی‌كنند، به بیماری‌هـای اتوایمون مبتلا هستند، كسانی كه زخم، اسكار یا كدورت قرنیه دارند، زیر ۱۸ سال سن دارند، افرادی كه شماره چشم ثابت دارند (اغلب افراد زیر ۱۸ سال)، حامله یا شیرده هستند، مبتلایان به بلفاریت,‌ التهاب غدد میبـومین و سایر بیماری‌هـای پلكی,‌ كسانـی كه سابقه ابتلاء به هرپس چشمـی را در طول سـال گذشته داشته‌اند (هر پس می‌تواند سبب كدورت قرنیـه شده یا توسـط لیزر مجـدداً فعال گـردد),‌ افـرادی كه عیوب انكـساری خیلی شدید ماننـد میوپـی بالاتر از ۱۲ دیـوپتر، دوربینـی بالاتـر از ۶ دیوپتر وآستیگماتیسم بالاتر از ۶ دیوپتر دارند، افراد تك چشمی,‌ مبتلایان به كاتاراكت، گلوكوم پیشرفته و بیماری‌های قرنیه (مانند قوزقرنیه و...) نزدیك‌بینی‌هـای خیلـی پیشرفتـه (بالاتـر از ۱۲ دیوپتر), ‌ضخامت كم قرنیه، مبتلایان به بیماری- ‌های عروقی كنترل نشده (چشمی و سیستمیك), دیابت قندی و كسانـی كه داروهای سیستمیكـی مانند آمیودارون استفاده می‌كنند (۵).
● توصیه‌های بعد از عمـل:
به عنوان مهمتـرین مسئله بعد از عمل جراحـی لیزیک باید به بیمار توصیه نمود که به هیچ عنوان به پلك‌هایش فشار وارد نـكند (خارانـدن و مالـیدن پلـك‌ها) و از قطره‌های آنتی‌بیوتیكی و استروئیدی تجویز شده به مدت یك هفته استفاده نماید و فقط در صورت صلاحدیـد پزشـك مربوطـه این مـدت تمدیـد می‌گردد. بیمار دو روز پس از عمل می‌تواند حمام كرده و سركار قبلی خود برگردد (۲۹).
برخی مطالعات نشان داده كه ۹۰ تا ۹۹ درصد از بیماران پس از عمل لیزیك جهت درمان میوپی، دید یا بهتر پیدا مـی‌كنند (۳۰).
در مـروری‌كه بـر۳۳۰ مطالـعه در زمینـه لـیزیك در درمـان نزدیك‌بینی انجام شده نتایج نشان داده كه بیشتر از ۸۵ درصد از بیماران دید یا بهتر دارنـد و برای انجـام بسیاری از فعالیت‌هـایشان نیاز بـه عینـك یا لنز تماسی ندارند و در مجمـوع دیـد بسیـاری از بیماران پس از عمل لیزیك به طـور معنی‌داری بهتر شده است (۱). در تحقیقی هم كه گارمندی و همكارانش (Garamendi. et al) در سال ۲۰۰۵ تحت عنوان كیفیت زندگی بعد از عمل لیزیك جهت اصـلاح نزدیك‌بینی انجام داده‌انـد نتایج نشان داده كه كیفیت زندگی در این بیماران پس از عمـل از رتبه بالاتـری برخوردار بـوده و خصوصاً در زنان نسبت به مردان این بهبود كیفیت بیشتر دیده شده و فقط ۵/۴ درصد از بیماران پس از عمـل از كیفیت زندگـی پایین‌تری برخـوردار بوده‌انـد و آنها افـرادی بودنـد كه پـس از عمـل جراحی دچار عوارض جانبی شده‌اند (۱۹).
در مطالـعه دیگری نیز نتایج نشان داده‌اند كه كیفیت زندگـی بیماران پس از عمل جراحی در ۷/۹۷ درصد موارد بهبود یافته و ۷/۹۸ درصد از نمونه‌هـای مورد پژوهـش از نتیجه عمل راضـی بوده‌اند (۳۱). با توجه به موارد ذكر شده در بالا عمل لیزیك جهت اصلاح نزدیك‌بینی، در بیشتر بیماران با رضایت و افزایش كیفیت زندگی آنان همراه بوده است.

منابع:
۱.Weichel ED, Bower KS. Lasik refractive surgery. Uptodate. ۲۰۰۵; version ۱۳.۳.
۲. Roberts C.The corneas is not a piece of plastic. J Refract Surg ۲۰۰۰; ۱۶: ۴۰۷-۴۱۳.
۳. Hersh PS, Brint SF, Maloney RK. Photorefractive keratectomy versus laser in situ keratomileusis for moderate to high myopia. A randomized prospective study. Ophthalmology ۱۹۹۸; ۱۰۵:۱۵۱۲.
۴. Corones F, Gobb PG, Vigo L, Brancato R. Photorefractive keratectomy for hyperopia: long-term nonlinear and vector analysis of refractive outcome. Ophthalmology ۱۹۹۹; ۱۰۶:۱۹۷۶.
۵. McDonald MB, Deitz MR, Frantz JM. Photorefractive keratectomy for low-to-moderate myopia and astigmatism with a small-beam, tracker-directed excimer laser. Ophthalmology ۱۹۹۹; ۱۰۶: ۱۴۸۱.
۶. Gimbel HV, Van Westenbrugge JA, Penno EE. Simultaneous bilateral laser in situ keratomileusis: safety and efficacy. Ophthalmology ۱۹۹۹; ۱۰۶:۱۴۶۱.
۷. Durrie DS, Vande Garde TL. Lasik enhancements. Int Ophthalmol Clin ۲۰۰۰; ۴۰:۱۰۳.
۸- Rouweyha RM, Chuang AZ, Mitra S. Laser epithelial keratomileusis for myopia with the autonomous laser. J Refract Surg ۲۰۰۲;۱۸:۲۱۷.
۹. Yoo SH, Azar DT. Laser in situ keratomileusis for the treatment of myopia. Int Ophthalmol Clin ۱۹۹۹; ۳۹:۳۷.
۱۰. Lindstrom RL, Linebarger EJ, Hardten DR. Early results of hyperopic and astigmatic laser in situ keratomileusis in eyes with secondary hyperopia. Ophthalmology ۲۰۰۰; ۱۰۷:۱۸۵۸.
۱۱. Tabbara KF, El-Sheikh HF, Islam SM. Laser in situ keratomileusis for the correction of hyperopia from +۰.۵۰ to +۱۱.۵۰ diopters with the Keracor ۱۱۷C laser. J Refract Surg ۲۰۰۱; ۱۷:۱۲۳.
۱۲. Wilson SE, Lin DT, Klyce SD. Topographic changes in contact lens-induced corneal warpage. Ophthalmology ۱۹۹۰; ۹۷:۷۳۴.
۱۳. Hersh PS, Steinert RF, Brint SF. Photorefractive keratectomy versus laser in situ keratomileusis: comparison of optical side effects. Summit PRK-LASIK Study Group. Ophthalmology ۲۰۰۰; ۱۰۷:۹۲۵.
۱۴. Bullimore MA, Olson MD, Maloney RK. Visual performance after photorefractive keratectomy with a ۶-mm ablation zone. Am J Ophthalmol ۱۹۹۹; ۱۲۸:۱.
۱۵. Melki SA, Azar DT. LASIK complications: etiology, management, and prevention. Surv Ophthalmol ۲۰۰۱; ۴۶:۹۵.
۱۶. Salah T, Waring GO II, El Maghraby A. Excimer laser in situ keratomileusis under a corneal flap for myopia of ۲ to ۲۰ diopters. Am J Ophthalmol ۱۹۹۶; ۱۲۱: ۱۴۳.
۱۷. Pirouzian A, Thornton JA, Ngo S. A randomized prospective clinical trial comparing laser subepithelial keratomileusis and photorefractive keratectomy. Arch Ophthalmol ۲۰۰۴; ۱۲۲:۱۱.
۱۸. Linebarger EJ, Hardten DR, Lindstrom RL. Diffuse lamellar keratitis: diagnosis and management. J Cataract Refract Surg ۲۰۰۰; ۲۶:۱۰۷۲.
۱۹. Garamendi E, Pesudovs K, Elliott DB.Changes in quality of life after laser in situ keratomileusis for myopia. J cataract refractive surg ۲۰۰۵; ۳۱: ۵۳۷-۵۴۳.
۲۰. Seiler T, Koufala K, Richter G. Latrogenic keratectasia after laser in situ keratomileusis. J Refract Surg ۱۹۹۸; ۱۴:۳۱۲.
۲۱. McDonald MB, Carr JD, Frantz JM. Laser in situ keratomileusis for myopia up to-۱۱ diopters with up to -۵ diopters of astigmatism with the summit autonomous LADARvision excimer laser system. Ophthalmology ۲۰۰۱; ۱۰۸:۳۰۹.
۲۲. Tamayo Fernandez GE, Serrano MG. Early clinical experience using custom excimer laser ablations to treat irregular astigmatism. J Cataract Refract Surg ۲۰۰۰;۲۶:۱۴۴۲.
۲۳. Battat L, Macri A, Dursun D, Pflugfelder SC. Effects of laser in situ keratomileusis on tear production, clearance, and the ocular surface. Ophthalmology ۲۰۰۱; ۱۰۸: ۲۳۰.
۲۴. Brown SM, Bradley JC, Xu KT, Chadwick AA, Mccartney DL.Visual field changes after laser in situ keratomileusis. J cataract Refract surg ۲۰۰۵; ۳۱: ۶۹۳-۶۸۷.
۲۵. Benitez-del-Castillo JM, Del Rio T, Iradier T. Decrease in tear secretion and corneal sensitivity after laser in situ keratomileusis. Cornea ۲۰۰۱; ۲۰: ۳۰.
۲۶. Stulting RD, Carr JD, Thompson KP. Complications of laser in situ keratomileusis for the correction of myopia. Ophthalmology ۱۹۹۹; ۱۰۶:۱۳.
۲۷. Linebarger EJ, Hardten DR, Lindstrom RL. Diffuse lamellar keratitis: diagnosis and management. J Cataract Refract Surg ۲۰۰۰; ۲۶:۱۰۷۲.
۲۸. Rajan MS, Jaycock P, O&#۰۳۹;Brart D. A long-term study of photorefractive keratectomy; ۱۲-year follow-up. Ophthalmology ۲۰۰۴; ۱۱۱:۱۸۱۳.
۲۹. جوادی م ع، احمدی ك. مبانی چشم پزشكی. تهران: نشر طیب،۱۳۸۰.
۳۰. Gimbel HV, Penno EE, Van Westenbrugge JA. Incidence and management of intraoperative and early postoperative complications in ۱۰۰۰ consecutive laser in situ keratomileusis cases. Ophthalmology ۱۹۹۸; ۱۰۵:۱۸۳۹.
۳۱. Mcghee CN, Graig JP, Sachder N, Weed KH, Brown AD. Functional sychological, and satisfaction out comes of laser in situ keratomileusis for high myopia; J Cataract Refract Surg ۲۰۰۰; ۲۶ (۴): ۴۹۷-۵۰۹.

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی