چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
مجله ویستا
ناتوی آسیا رؤیا یا واقعیت
این تمرین نظامی در عین حال كه بیانگر همنوایی مسكو با پكن در هشدار به واشنگتن برای اجتناب از هر نوع دخالت در مورد مسأله تایوان است و می تواند مؤیددورخیز روسیه برای رویارویی با ناآرامی های بالقوه در آسیا نیز باشد، از نگاه كلان به عنوان نشانه ای از عزم روس ها برای ایجاد محور سه قدرت بزرگ آسیایی (چین، روسیه و هند) و امید چینی ها به تشكیل اتحادی نظامی علیه غرب در شرق نیز قلمداد می شود. به عقیده برخی از ناظران سیاسی تمرین نظامی مشترك میان چین و روسیه را باید بخشی از یك دستور كار گسترده تر دانست كه توافق وزیران دفاع ۶ كشور عضو «سازمان همكاری های شانگهای» شامل روسیه، چین، قرقیزستان، تاجیكستان، ازبكستان و قزاقستان رسیده است. مسكو و پكن امیدوار هستند تا این سازمان پا را از چارچوب های یك كارگاه گفت وگو و تعامل صرف در آسیای مركزی فراتر بگذارد و در اندازه های یك اتحاد امنیتی به سبك ناتو كه توان كنترل اوضاع در این منطقه را تا مرزهای چین دارا باشد، ظاهر شود.
روابط چند جانبه در برابر مناسبات دو جانبه
بعد از درگیری شدید مرزی دهه ۶۰ میان روسیه و چین و تداوم روابط سرد میان این دو كشور پس از فروپاشی اتحاد شوروی، شاید كمتر نظریه پرداز سیاسی تصور می كرد كه پكن و مسكو به سطح كنونی از تعامل و همكاری كشانده شوند. هم اكنون صرف نظر از دغدغه های اقتصادی و نظامی كه بیش از پیش روسیه و چین را به یكدیگر پیوند می دهند، نگرانی از تك قطبی شدن جهان و یكجانبه گرایی آمریكا، زمینه ایجاد و ارتقای بسترهای جدید از همكاری ها میان این دو كشور در سایر حوزه ها فراهم آورده است. روسیه امروز اصلی ترین تهیه كننده تسلیحات مدرن، فناوری هسته ای و انرژی چین به حساب می آید. ارزش تجارت اقتصادی میان این دو كشور نیز در سال گذشته به رقم ۲۰ میلیارد دلار رسید و قرار است كه این میزان تا سال ۲۰۱۰ به ۶۰ میلیارد دلار ارتقا پیدا كند. توان اقتصادی فزاینده و ظرفیت های روسیه برای تأمین نیازهای نظامی چینی ها به سنگ بنایی از مناسبات جدید میان این دو كشور تبدیل شد. این مناسبات دارای ویژگی هایی بود كه می توانست پتانسیل های منطقه ای و حتی جهانی خود را بی محابا به رخ بكشد. چین و روسیه اولین مخاطب خود را در این زمینه، سازمان همكاری های شانگهای انتخاب كردند.
روسیه و چین پیش از برگزاری آخرین اجلاس سران گروه ۸ و به فاصله كوتاهی پس از برگزاری نخستین اجلاس سازمان همكاری های شانگهای اولین شوك جدی را با انتشار بیانیه ای تحت عنوان «دستورالعمل بین المللی قرن بیست ویكم» به آمریكایی ها وارد كردند. در حالی كه این اشتراك نظر میان چینی ها و روسها برای تبدیل شدن به یك تهدید علیه حضور روز افزون آمریكا در منطقه كافی نبود و حتی تاحدی نیز به یك شوخی شباهت داشت، اما این در واقع جدی ترین چالش برای منافع واشنگتن در آسیای مركزی پس از حمله آمریكا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ به حساب می آمد.
پیام بیانیه مشترك روسیه و چین پیش از اجلاس گروه ۸ به اعضای سازمان همكاری های شانگهای كاملاً روشن و صریح بود: واشنگتن برای استقلال آسیای مركزی یك تهدید به حساب می آید. مسكو و پكن با این بیانیه در واقع پیشنهادی اقتصادی و امنیتی مشابه آنچه واشنگتن داده بود، مطرح كردند. با این تفاوت كه بسته جدید تنها در راستای حفظ وضع موجود و ترغیب آسیای مركزی به اجتناب از اصلاحات دموكراتیك و اقتصاد بازار تهیه شده بود. بسیاری از كشورهای منطقه از بیم بروز مجدد انقلاب های رنگی این پیام را به خوبی درك و دریافت كردند.در ماه جولای، اعضای سازمان همكاری های شانگهای بار دیگر در شهر «آستانه» قزاقستان گرد هم آمدند تا در مورد تحولات سیاسی آسیای مركزی با یكدیگر تبادل نظر كنند. در حالی كه اجلاس پیشین این سازمان به طور اخص حول موضوع «سه نیروی شیطانی» (تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری) و نگرانی های چین پیرامون منطقه «سین كیانگ» و دسترسی این كشور به منابع انرژی جدید دور می زند، موارد مورد بحث در اجلاس ۵ جولای حكایت از این داشت كه كشورهای عضو با جمعیتی حدود ۵۰ درصد از جمعیت كل جهان مصمم هستند تا به نیرویی جدی در امور بین الملل تبدیل شوند. این عزم در دعوت از سه كشور ایران، هند و پاكستان به عنوان عضو ناظر اجلاس مذكور كاملاً ملموس بود. واكنش آمریكا به این جلاس با سفر وزیر دفاع این كشور به آسیای مركزی بروز یافت. «دونالد رامسفلد» به این منطقه اعزام شد تا از عدم خلل در توافقات دو جانبه گذشته با بازیگران كلیدی این منطقه اطمینان حاصل كند. اما این اقدام دیپلماتیك با درخواست اعلام یك ضرب الاجل از سوی سازمان همكاری های شانگهای برای عقب نشینی نیروهای آمریكایی از ازبكستان بار دیگر به چالش گرفته شد. این بدان معنا بود كه با وجود گرم بودن آتش درگیری ها در افغانستان و به اثبات رسیدن توان نفوذ واشنگتن تا قلب حوزه های دست نخورده بلوك شرق سابق، موتور قدرت های سیاسی سنتی آسیای مركزی در واكنش به این نفوذ در حال روشن شدن است.
تأكید واشنگتن بر روابط دوجانبه با كشورهای آسیای مركز نیز پیام روشنی برای سازمان همكاری های شانگهای داشت؛ این پیام كه آمریكایی ها نمی توانند - بخوانید نمی خواهند - اعضای این سازمان را به عنوان یك بلوك متحد قلمداد كنند. این سیاست درست در مقابل رویكرد روسیه و چین كه تلاش دارند اعضای آن سازمان را به منظور جلوگیری از نفوذ واشنگتن در منطقه به انجام اقدامات چندجانبه ترغیب كنند، قرار داشت. سفر رامسفلد به آسیای مركزی نشان داد كه آمریكایی ها به تأثیرات چنین سیاستی معتقد هستند. این اعتقاد با استقبال قرقیزستان و گرجستان از وزیر دفاع آمریكا بیش از پیش تقویت شد. دولت منتخب جدید در قرقیزستان هنوز در مورد سمت و سوی سیاست خارجی خود تصمیم نگرفته بود و حضور رامسفلد می توانست بر شكل دهی این سیاست تأثیر بگذارد. برای گرجستان نیز كه همیشه رویكردی موازنه آمیز را در برابر مهمان های خارجی خود، اتخاذ كرده است بهانه ای وجود نداشت تا رامسفلد را مورد بی مهری قرار دهد.مناسبات دو جانبه آمریكا توانست اولین شكاف ها را در میان اعضای سازمان پدید آورد. در پی فرار ۵۰۰ ازبك به قرقیزستان كه پس از ناآرامی های «اندیجان» ازبكستان صورت گرفت، قرقیزها ابتدا موضعی موافق دولت ازبكستان اتخاذ كردند و حدود ۹۰ تن از فراریان را به كشورشان استرداد كردند. اما این همراهی دیری نپایید. با فشار واشنگتن، سازمان ملل متحد وارد عمل شد و از قرقیزستان خواست كه از بازگرداندن ازبك ها به كشورشان خودداری كند. اما این پایان سناریوی واشنگتن علیه سركشی های دولت ازبكستان نبود. فاصله كوتاهی پس از اعتراض های ازبكستان، یك هواپیما حامل ۴۴۰ پناهنده ازبك قرقیزستان را به مقصد رومانی ترك كرد. این واقعه نشان داد كه توانایی واشنگتن برای تأثیر بر ژئوپولتیك آسیای مركزی حتی چند هفته پس از تشكیل جبهه متحد در سازمان همكاری های شانگهای برای حمایت از درخواست عقب نشینی آمریكا از این منطقه زیاد است. اما اهرم مناسبات دوجانبه در برابر دولت كریم اف در ازبكستان كارگر نیفتاد، زیرا او از بیم وقوع یك انقلاب رنگی، نقش حمایتی از دولت خود را به چین و روسیه واگذار كرده بود. درست در همان روزی كه پناهندگان ازبك به رومانی پرواز كردند، دولت ازبكستان فرمان خروج آمریكایی ها از پایگاه هوایی k۲ را كه باید به تصویب پارلمان این كشور می رسید - كه رسید - صادر كرد.اولین واكنش واشنگتن نسبت به این درخواست به تأخیر افتادن سفر یك هیأت عالی رتبه آمریكایی به ازبكستان بود. هیأت مذكور قرار بود پیرامون تحولات اخیر در این كشور با ازبك ها مذاكره كند. این اقدام تنها یك معنا داشت اینكه احتمالاً آمریكایی ها حاضر هستند پایگاه هوایی ازبكستان را فدای تغییر رژیم این كشور كنند. اما این شاید آخرین بخش از سناریوی واشنگتن باشد.بدین ترتیب عقب نشینی موقت به معنای قطع رابطه كامل آمریكا با دولت ازبكستان نیست. این موضوع هم اكنون قابلیت تبدیل شدن به جبهه جنگ میان دو رویكرد روابط دوجانبه از یك سو و سیاست تشكیل اتحاد و مناسبات چندجانبه دردیگر سو را داراست. به نظر می رسد كه آمریكایی ها در صدد هستند راه مذاكره را با ازبك ها باز بگذارند تا بدین ترتیب زمینه جلب نظر سایر دولت های آسیای مركزی برای منزوی كردن ازبكستان در قالب رایزنی های دوجانبه با این دولت ها فراهم آید. این در حالی است كه روسیه و چین نیز در سوی دیگر ماجرا تلاش می كنند با به روی صحنه بردن ظرفیت های نظامی و امنیتی خود نظیر برگزاری تمرین نظامی اخیر، سیاست روابط دوجانبه آمریكا در آسیای مركزی را ناكام گذارند. این نمایش قدرت، زمانی تأثیرگذارتر خواهد شد كه سایر بازیگران تأثیرگذار در آسیا نیز در آن حضور داشته باشند. این واقعیت باعث شد تا روسیه و چین علاوه بر دعوت از مقامات كشورهای عضو سازمان، پذیرای نمایندگان سه عضو احتمالی این سازمان در آینده، یعنی ایران، هند و پاكستان، نیز در تمرین اخیر خود باشند. ایران به دلیل پافشاری بر سیاست ضد سلطه جویانه خود علیه آمریكا، بیش از دو كشور دیگر استعداد همراهی با روسیه و چین را دارا است. اگر بخواهیم از اهمیت پاكستان به دلیل پایین بودن وزن این كشور در برابر هند بكاهیم، باید این طور نتیجه گیری كنیم كه عمده ترین دشواری پكن و مسكو در راستای تشكیل اتحادی مشابه اتحاد ناتو در آسیا، جلب حمایت هندی ها خواهد بود.
مثلث استراتژیك
«ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه طی سال های اخیر نشان داده است كه قصد دارد ایده تشكیل محور سه گانه مسكو - دهلی نو - پكن را كه ائتلافی از سه كشور مجهز به تسلیحات هسته ای با حدود ۲/۵ میلیارد نفر جمعیت خواهد بود، به طور جدی دنبال كند.این ایده اولین بار از سوی «یوگنی پریماكف» نخست وزیر پیشین روسیه در سال ۱۹۹۸ مطرح شد. این ایده در آن زمان از سوی پكن رد شد، اما دهلی نو موضع مشخصی را درقبال آن اتخاذ نكرد. با این حال، در دسامبر ۲۰۰۲ پوتین طی سفری كه به چین و هند داشت، بحث های زیادی را در رابطه با ارتقای سطح همكاری ها با مقامات این دو كشور مطرح كرد. ضمن این كه در بیانیه های رسمی منتشر شده در آن زمان نیز نشانه های كاملاً آشكاری از تمایلات ضدغربی این سه قدرت جهانی و گرایش فكری آنان به تحقق ایده جهان چند قطبی مشاهده می شد. احتمال اقدام یكجانبه آمریكا در قبال عراق باعث شده بود تا كرملین بیش از پیش به تشكیل محور مسكو - دهلی نو - پكن امیدوار شود. هرچند كه پررنگ شدن طرح ایجاد این محور و مطرح شدن خطرات ناشی از آن برای آمریكا در برخی از محافل سیاسی این كشور مانع از حمله به عراق نشد، اما روسیه، چین و هند همگی دریافتند كه باید حول منافع مشترك به تقویت روابط سه جانبه خود از طریق مذاكره بپردازند. هر سه كشور از ابتدا مخالف جنگ با عراق بودند و همواره نسبت به چیزی كه آن را عدول از قوانین بازی بین المللی می دانستند، اعتراض داشتند. این وضعیت باعث شد تا مفهوم «مثلث استراتژیك» برای آن ها بیش از پیش برجسته و كارآمد جلوه كند. اما صرف نظر از دغدغه های مشترك نسبت به سلطه جهانی آمریكا، نباید از یاد برد كه این سه كشور منافع مشترك و نیازهای متقابلی نیز دارند. هر سه این كشورها نگران فعالیت گروه های اسلام گرا در قلمرو و ممالك خود و خواهان برقراری ثبات در اوراسیای مركزی هستند. همچنین رابطه تسلیحاتی رو به رشدی میان روسیه و دو كشور بزرگ آسیایی دیگر وجود دارد. روس ها سالیانه از محل فروش جنگ افزارهای پیشرفته از هواپیماهای جنگی و بمب افكن گرفته تا زیردریایی های مدرن، میلیاردها دلار عایدی دارند. این در حالی است كه پكن و دهلی نو با بهره گیری از فرصت موجود به تأمین نیازهای تسلیحاتی خود از بازار نسبتاً ارزان مسكو می پردازند. افزون بر این هر سه كشور با ابداع سیستم های موشكی در جهان به مخالفت برخاسته اند و فراگیر شدن این قبیل سیستم ها را برای تداوم سیاست بازدارندگی هسته ای مضر می دانند. ژنرال های روس همواره به این نكته اشاره داشته اند كه راههای ارزان تری را برای شكستن حصار امنیتی یك سیستم دفاع موشكی با استفاده از برخی برنامه های عملیاتی موسوم به «جنگ نامتقارن» برجای مانده از دوران اتحاد شوروی سابق در اختیار دارند. چین و هند طبق گزارش های موجود تاكنون ثابت كرده اند كه به سرمایه گذاری در زمینه جنگ نامتقارن كه به قدرت های ضعیف تر توان صف آرایی در برابر قدرت های قوی تر را می دهد، علاقه مند هستند.
اما وجود برخی دلایل تاحدی چشم انداز تأسیس محور سه گانه هند - روسیه - چین را تاریك كرده اند.برنامه های هسته ای و موشكی هند كه ظاهراً با هدف بازدارندگی در برابر تهدیدات امنیتی پاكستان توسعه می یابند، در حقیقت می تواند به منزله بازدارندگی در مقابل كلاهك های هسته ای چین قلمداد شود. در این زمینه همچنین هشدارهای دیگری نیز وجود دارد مبنی بر اینكه اگر چینی ها بتوانند خود را به سطح قابل قبولی از توانایی های پیشرفته نظامی برسانند، حتی ممكن است روزی به تهدیدی برای روسیه كه به لحاظ دارا بودن منابع زیرزمینی بسیار غنی است، تبدیل شود. همچنین این واقعیت كه هند و چین از قضای روزگار به عنوان رقبای سرسخت اقتصادی یكدیگر محسوب می شوند، تا حد زیادی تشكیل مثلث استراتژیك را تحت الشعاع خود قرار داده است. مناقشات مرزی هند و چین نیز مزید بر علت شده است. این دو كشور مدت ها است كه بر سر قلمرو وسیعی از زمین های «موات»، جدایی طلبان تبت كه تعدادشان به بیش از یك هزار نفر بالغ می شود و رهبر معنوی آنها «دالایی لاما» اختلاف دارند.
اما به نظر می رسد كه این مشكلات در قالب همكاری های چندجانبه در سازمان همكاری های شانگهای تا حد زیادی قابل حل و حتی چشم پوشی هستند. هم اكنون از هند به عنوان نامزد اصلی ورود به جمع اعضای فعلی این سازمان نام برده می شود. هرچند كه وجود برخی همكارای ها میان دهلی نو و واشنگتن نظیر انتقال فناوری هسته ای گسترده تر از آمریكا، هندی ها را از اتخاذ یك موضع مشخص برای پیوستن به آن سازمان بازمی دارد، اما بروز برخی نگرانی های جدید در هند پیرامون تأمین انرژی مورد نیاز آینده برای توسعه روزافزون اقتصادی، بستر مناسبی را برای همنوایی هندی ها با SCO فراهم آورده است. یكی از راههای برون رفت هند از این نگرانی ها، بهره مندی از منابع انرژی منطقه آسیای مركزی و ایران و توسعه مناسبات با كشورهای نفت و گازخیز این منطقه است.بنابراین به نظر می رسد كه برقراری نوعی اتحاد استراتژیك بین روسیه، چین و هند به صورت رسمی، غیررسمی یا تحت لوای سازمان همكاری های شانگهای در آینده ممكن است چندان هم دور از ذهن نباشد. اما صرف نظر از اینكه هیچ یك از این سه كشور حاضر نیستند به این احساس كه قصد دارند علیه آمریكا با یكدیگر متحد شوند، دامن بزنند، ایده مثلث استراتژیك هنوز فاقد یك سیستم اجرایی است. این در حالی است كه وجود چنین سیستمی لازمه حصول اطمینان از بابت كسب هر نوع توفیق احتمالی در تدابیر جنگی آتی است. علم به این واقعیت بود كه روسیه و چین را به برگزاری تمرین اخیر تشویق كرد. نشانه ها حكایت از این دارد كه این ذهنیت در حال تسری به سایر اعضای سازمان نیز هست. این سازمان اعلام كرده است كه قصد دارد تمرینی ضدتروریستی را در اكتبر آینده با حضور سه كشور ازبكستان، تاجیكستان و قرقیزستان در مناطق كوهستانی آسیای مركزی برگزار كند.در حالی كه واشنگتن هم اكنون بیشتر توان قوه قهریه خود را در عراق و افغانستان درگیر كرده است، روسیه و چین بیش از پیش مایلند كه انزجار خود را به زندگی در دنیای تك قطبی بروز دهند. در این راستا، تمرین مشترك اخیر فارغ از تأثیرات منطقه ای خود نشانه ای از عزم این دو كشور به تشكیل «ائتلاف مخالفان» در برابر «ائتلاف موافقان» كه متشكل از كشورهای حامی آمریكا در عراق هستند، است. قابلیت های این ائتلاف هم اكنون به گونه ای است كه می تواند به عنوان یك اتحاد از نوعی كه زمینه ساز ایجاد یك ناتوی آسیا شود، عمل كند.
حسن بنانج
منبع : روزنامه ایران
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست