SWOT در کشاورزی - ترویج ـ بخش سیزدهم

● وضعیت ترویج و نظام بهره‌برداری
نقش و جایگاه ترویج کشاورزی در انتقال و اشاعه یافته‌ها و دستاوردهای پژوهش‌های انجام شده در مرکز تحقیقاتی به جوامع تولید بخوبی آشکار است. فعالیت‌های عمده ترویج در بخش کشاورزی شامل برگزاری کلاس‏های آموزشی، مزارع نمایشی، فیلم‌های آموزشی و تولید و تکثیر انتشارات فنی و تولید برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی می‌باشد که در این بین کلاس‌های آموزشی، از نظر میزان اثر بخشی از بالاترین اولویت برخوردار است.
طی دهه ۸۰ـ۱۳۷۰ ‌سالانه حدود ۳۵ هزار نفر تحت پوشش آموزش‌های مهارتی غیررسمی در بخش کشاورزی قرار گرفته‌اند. لیکن با توجه به جمعیت فعلی تولیدکنندگان بخش کشاورزی که در حدود ۵/۳ میلیون بهره‌بردار می‌باشد، در صورت ادامه روند موجود، زمان لازم برای فقط یک بار آموزش این جمعیت بالغ بر یکصد سال خواهد بود (فارغ‌ از بحث کیفیت ترویج). در تحلیل کلی از فعالیت‌های انجام شده ترویجی از حیث ابعاد آموزشی می‌توان گفت که نیاز بخش کشاورزی به ‌عنوان یکی از قطب‌های مهم اقتصادی، ارتقاء دانش فنی و مهارت مولدان بخش بسیار فراتر از امکانات موجود آموزشی است. پایین بودن سطح شاخص‌هایی چون نسبت مروج به روستا، پراکندگی روستاها، پراکندگی اراضی و وجود تنوع در نظام‌های بهره‌برداری در زیربخش‌های زراعت، باغبانی، دام وطیور، شیلات، تحقق اهداف ترویجی را با چالش‌های فراوان روبه‌رو ساخته است. در این ارتباط طرح ملی شبکه پیام‌ ‌رسانی ترویج از اقدامات مهم و موثر این بخش محسوب می‌گردد.
بررسی روند فعالیت‌های حوزه نظام بهره‌برداری طی دهه گذشته (۸۰ـ۱۳۷۰) مشخص می‌نماید که بیشترین فعالیت، ایجاد شرکت‌های تعاونی تولید روستایی با ۸۶۸ مورد و کمترین فعالیت درخصوص تشکل‌های جدیدالتاسیس (تشکل‌های فارغ‌التحصیلان، دامپزشک یاران و هسته‌های عمران به ‌ترتیب ۲،۶و۷ مورد) می‌باشد. بررسی روند تاریخی ایجاد و سازماندهی این تشکل‌ها حاکی از آن است که تعاونی‌های تولید کشاورزی (زراعت و باغبانی) از تعداد بالایی نسبت به سایر تشکل‌ها برخوردار بوده‌اند و تشکل‌های مربوط به امور دام و طیور در مرحله بعد قرار دارد و در کنار تشکل‌ها تعدادی از آن‌ها از عمر اندکی برخوردارند که از این میان می‌توان به تشکل‌های عمران روستایی اشاره نمود که شامل تشکل‌هایی چون خانه همیاری،‌ دامپزشک یاران، هسته‌های عمران و... می‌باشند. به‌طورکلی می‌توان گـفت کـه مجـموع تشکـل‌هـای ایجـاد شده طی دوره ۸۰ـ۱۳۷۰ درحد ۱۸۵۰ مورد می‌باشد که از نظر کمیت و کیفیت نسبت به دوره‌های پیشین از حجم و عمق بالایی برخوردار بوده و رشد متوسط ۵/۳۱ درصد آن مبین تداوم ایجاد و توسعه آن‌ها است.
در مورد اعتبارات نیز طی دوره۱۳۸۰ـ۱۳۷۰ رشدی معادل ۳/۳۹درصد اتفاق افتاده است. در بررسی تحقق اهداف با توجه به این‌که شاخص‌ترین فعالیت این حوزه تجهیز، تکمیل و راه‌اندازی تعاونی‌های تولید روستایی است مشاهده می‌شود که پیش‌بینی ایجاد آن‌ها طی دهه فوق‌الذکر ۶۱۰ تعاونی بوده است که ۸۶۸ مورد تشکیل شده است، لذا درصد تحققی برابر با ۳/۱۴۲ درصد داشته است.
در تحلیل روند این فعالت می‌توان گفت علت اصلی این افزایش و توسعه (ایجاد تعاونی‌های تولید روستایی) علاقه‌مندی، استقبال و احساس نیاز زارعین و بهره‌برداران بوده است. به ‌طوری که که در طی برنامه اول و دوم و به خصوص در برنامه دوم و سال‌های ۷۵ـ۱۳۷۴ تشکیل این شرکت‌ها از رشد بسیار سریعی برخوردار بوده و طی این دو برنامه ۵۲۶ شرکت ایجاد گردیده است. این افزایش در طول سال‌های برنامه سوم توسعه نیز تداوم یافته است.
● قابلیت‌ها و امکانات
- وجود شبکه گسترده ترویج در حوزه‌های روستایی و کشاورزی
- وجود انواع تشکل‌ها و فرصت‌های قانونی و حقوقی برای سازماندهی تولیدکنندگان و بهره‎برداران بخش کشاورزی
- وجود دانش آموختگان بخش کشاورزی برای توسعه فعالیت‌های تخصصی ترویج و نظام بهره‌برداری
- وجود کثرت و تنوع در انواع نظام‌های بهره‌برداری از منابع پایه کشور
- امکان بهره‌برداری از IT وT IC در فعالیت‌های ترویجی
- امکان پیش‌گیری از خرد شدن اراضی و تعیین اندازه اقتصادی واحدهای تولیدی بخش کشاورزی
● محدودیت‌ها و تنگناهای اصلی
- پائین بودن سطح آگاهی و دانش فنی بهره‌برداران و تولیدکنندگان بخش کشاورزی
- پایین بودن سطح فناوری در بخش کشاورزی و صنایع وابسته
- ساختارو ترکیب نامناسب نیروی انسانی بخش کشاورزی
- مسائل و مشکلات حقوقی و قانونی
- عدم پوشش کامل و سازمان نیافتگی مناسب بهره‌برداران و تولیدکنندگان بخش
- پیوند ضعیف و نامناسب ارتباط بین تحقیق، ترویج و اجرا با بهره‌برداران
- نامناسب بودن نظام‌های بهره‌برداری
- ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی از بهره‌برداران و تولیدکنندگان برای ساماندهی نظام بهره‎برداری بخش کشاورزی
- ضعف و کمبود نیروی انسانی متخصص در سطح صف و عملیات
● اهداف کیفی بلندمدت (اهداف آرمانی)
- ارتقاء دانش، بینش و مهارت تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی
- توسعه منابع انسانی (بهره‌بردارن) بخش کشاورزی
- دستیابی به نظام بهره‌برداری مناسب در بخش کشاورزی
- ارتقاء بهره‌وری در منابع و عوامل تولید بخش کشاورزی
● اهداف کیفی پنجساله (جهت‌گیری‌های اصلی)
- توانمند سازی فردی و سازمانی بهره‌برداران و تولیدکنندگان
- طراحی و توسعه نظام‌های پایدار بهره‌برداری بخش کشاورزی
- ارتقاء بهره‌وری در منابع و عوامل تولید بخش کشاورزی
● اهداف کمی
● فعالیت‌های محوری
- آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات اساسی زیربخش‌های زراعت و باغبانی
- آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات اساسی دام و آبزیان
- آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان منابع طبیعی و پایه‏ای کشور
- آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی صنایع و توسعه روستایی
- استقرار نظام ترویج خصوصی (مشاوره‌ای)
- بسیج جوانان سازندگی
- ایجاد و توسعه تشکل‌های صنفی و غیردولتی بخش کشاورزی
- مطالعات اصلاح نظام‌های بهره‌برداری، ترویجی و مشارکتی
- تقویت عاملین ترویج
- توسعه و تقویت زیربناهای فیزیکی و نرم‌افزاری برای ارتقاء بهره‌وری منابع و عوامل تولید
- تقویت و توسعه تعامل بین تحقیق و ترویج
- آموزش زنان روستایی و عشایری
- توسعه مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان روستایی و عشایری
- تهیه و تولید آمار و اطلاع‌ رسانی و توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات
- ساماندهی آماری ثبتی
- استفاده از فن سنجش از راه دور و GIS
- ایجاد پایگاه‌های اطلاعات آماری
- ایجاد زیرساخت‌های شبکه‌های انتقال داده
- تهیه و تولید آمارهای بخش کشاورزی
● سیاست‌های فضایی منطقه‌ای
- توزیع وپراکنش فعالیت‌های آموزشی، ترویجی ومشارکتی براساس پتانسیل‌های منطقه‏ای با اولویت بر محصولات اساسی بخش کشاورزی و منابع طبیعی
- طراحی نظام بهره‌برداری براساس ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای
● اقدامات
اقدامات مهم در چارچوب فعالیت‌های محوری به شرح زیر می‌باشد:
۱) آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات اساسی زیربخش‌های زراعت و باغبانی:
- آموزش ترویجی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات ومکانیزاسیون به بهره‌برداران ‌و تولیدکنندگان محصولات (ذرت، دانه‌های روغنی، گندم، جو، چغندرقند، سیب‌زمینی، پیاز، پنبه، سبزی و صیفی، ... و محصولات باغبانی)
- آموزش مهارتی غیررسمی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات و مکانیزاسیون به بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات (ذرت، دانه‌های ‌روغنی، گندم، جو، چغندر قند، سیب‌زمینی، پیاز، پنبه، سبزی‌وصیفی، … و محصولات باغبانی)
- تهیه و تولید رسانه‌های ترویجی و برنامه‌های رادیویی ـ تلویزیونی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات و مکانیزاسیون در محصولات (ذرت، دانه‌های روغنی، گندم، جو، چغندرقند، سیب‌زمینی، پیاز، پنبه، سبزی و صیفی، … و محصولات باغبانی) و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی
۲) آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات اساسی دام و آبزیان:
- آموزش ترویجی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات و مکانیزاسیون به بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات (شیر، گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی و ...)
- آموزش مهارتی غیررسمی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات و مکانیزاسیون به بهره‌برداران و تولیدکنندگان محصولات (شیر، گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی و ...)
- تهیه و تولید رسانه‌های ترویجی و برنامه‌های رادیویی ـ تلویزیونی در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت و کاهش ضایعات و مکانیزاسیون در محصولات (شیر،گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی و ...) و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی
۳) آموزش ترویجی و مهارتی غیررسمی بهره‌برداران و تولیدکنندگان منابع طبیعی و پایه‏ای کشور :
- آموزش مهارتی غیررسمی در زمینه اصلاح، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، حفاظت، بهره‏بردارای و مکانیزاسیون به بهره‌برداران و تولیدکنندگان (جنگل و مرتع) و توسعه عملیات آبخیزداری
- آموزش ترویجی در زمینه اصلاح، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، حفاظت، بهره‌بردارای و مکانیزاسیون به بهره‌برداران وتولیدکنندگان (جنگل‌ومرتع) و توسعه عملیات آبخیزداری
- تهیه و تولید رسانه‌های ترویجی و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در زمینه اصلاح، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، مکانیزاسیون، حفاظت و بهره‌برداری از جنگل و مرتع و توسعه عملیات آبخیزداری و ذخائر ژنتیکی، اصلاح ‌روش‌های‌ آبیاری‌ و حفاظت‌ خاک
- آموزش مهارتی غیررسمی بهبود مدیریت، مکانیزاسیون، اصلاح روش‌های آبیاری و حفاظت خاک
- آموزش ترویجی بهبود مدیریت، مکانیزاسیون، اصلاح روش‌های آبیاری و حفاظت خاک
۴) آموزش‌های ترویجی و مهارتی غیررسمی صنایع و توسعه روستایی:
- آموزش ترویجی در زمینه صنایع و توسعه روستایی
- آموزش مهارتی غیررسمی در زمینه صنایع و توسعه روستایی
۵) استقرار نظام ترویج خصوصی (مشاوره ای):
- استفاده از مهندسین ناظر و مشاورین فنی مزرعه برای افزایش تولید، ارتقاء کیفیت و کاهش ضایعات در محصولات اساسی (زراعی، باغی، دامی و آبزیان) و اصلاح، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، حفاظت و بهره‌برداری از جنگل، مرتع، توسعه عملیات آبخیزداری و بهبود مدیریت، اصلاح روش‌های آبیاری و حفاظت خاک (به ازای هر مهندس ناظر ۴۰ بهره‌بردار تحت پوشش قرار می گیرد. )
- سازماندهی و حمایت از شبکه مشاورین فنی
۶) بسیج جوانان سازندگی:
- بکارگیری و سازماندهی نیروهای داوطلب و بسیج جوانان در سازندگی در زیربخش‌های مختلف بخش کشاورزی
۷) تقویت عاملین ترویج:
- به کارگیری و سازماندهی فارغ‌التحصیلان مشمول سربازان سازندگی در فعالیت‌های آموزشی، ترویجی زیربخش‌های مختلف بخش کشاورزی
- سازماندهی و حمایت ازمددکاران ترویجی بخش کشاورزی
۸) ایجاد و توسعه تشکل‌های صنفی و غیردولتی بخش کشاورزی:
- ایجاد، توسعه و تقویت سازمان‌های غیردولتی، تشکل‌های محلی بومی، صنفی و اقتصادی در زیربخش‌های مختلف بخش کشاورزی با تاکید بر محصولات اساسی
۹) مطالعات اصلاح نظام‌های بهره‌برداری، ترویجی و مشارکتی:
- انجام مطالعات آموزشی، ترویجی، مشارکتی و نظام‌های بهره‌برداری با استفاده از مراکز علمی و پژوهشی داخلی و تبادل تجربیات جهانی برای طراحی الگوهای نوین ترویج، مشارکت و نظام‌های بهره‌برداری در زیربخش‌های مختلف بخش کشاورزی
۱۰) توسعه مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان روستایی و عشایری:
- توسعه و حمایت تشکل‌های اقتصادی زنان روستایی
- تقویت و توسعه مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان و دختران روستایی
- سنجش و اثربخشی طرح‌های آموزشی و ترویجی زنان روستایی
- اشتغال‌زایی زنان روستایی در بخش کشاورزی با ترویج الگوی مشارکتی
- تهیه و تولید نشریات آموزشی و چاپ و تکثیر مطالعات انجام شده
- تبادل تجربیات با بهره‌گیری از یافته‌های کشورهای خارجی
۱۱) آموزش زنان روستایی و عشایری:
- مدیریت و اقتصاد خانه
- تربیت، سازماندهی و تجهیز مروجان زن
- ایجاد و توسعه مشاغل زنان و سازماندهی تشکل‌های تولیدکنندگان محلی
۱۲) تقویت و توسعه تعامل بین تحقیق و ترویج:
- آموزش نتایج یافته‌های تحقیقاتی و اشاعه فن‌آوری مناسب در زمینه بهبود مدیریت، مبارزه بیولوژیک، افزایش تولید، ارتقاء کیفیت، کاهش ضایعات، مکانیزاسیون در محصولات (زراعی، باغی، دام و آبزیان) و حفاظت و بهره‏برداری از جنگل، مرتع و ذخایر ژنتیکی
- شناسایی و انتخاب بهره‌برداران و تولیدکنندگان برتر و ایجاد زمینه بازدید و تبادل تجربیات با تولیدکنندگان موفق سایر کشورها
۱۳) توسعه و تقویت زیربناهای فیزیکی و نرم‌افزاری:
- ایجاد، تجهیز، تکمیل و حمایت از راه اندازه شرکت‌های تعاونی تولید روستایی و سهامی زراعی در زیربخش‌های (زراعت، باغبانی، دام و آبزیان)
- تجهیزات، تعمیرات، تغییرکاربری اساسی و ایجاد و راه اندازی مراکز جدید ترویجی و خدمات کشاورزی
- گسترش و توسعه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات IT و ICT و ایجاد پایگاه‌های اطلاع‌ رسانی و بانک‌های اطلاعاتی برای تولیدکنندگان و بهره‏برداران و متخصصین بخش کشاورزی

منبع : خبرگزاری ایسنا