جامعهٔ اطلاعاتی و روابط عمومی

مفهوم جامعهٔ اطلاعاتی كه در ابتدا در طول سالهای ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ مورد اشاره قرار گرفت و به ویژه از نیمهٔ دوم دههٔ ۱۹۹۰ به بعد به كرات مورد استفاده واقع شد،بازگوكنندهٔ تركیب و همگرایی فناوری‌های نوین ارتباطی و تجدید ساختار نظام سرمایه‌داری و گشایش مرحلهٔ تازه‌ای در جوامع بشری است.
اطلاعات و جامعهٔ اطلاعاتی هم اكنون تمامی جنبه‌ حیات بشری را تحت تأثیر قرار داده است و بویژه در عرصه‌های سازمانی، روابط سازمان با محیط پیرامون و با مخاطبان و سازمانهای دیگر را دگرگونی‌های عظیمی به وجود آورده است. به طوری كه امروزه مقولاتی مانند به رسمیت شناختن حق دسترسی مخاطبان به اطلاعات، شفاف‌سازی اطلاعاتی، پاسخگویی نهادها و سازمانها، اطلاع‌رسانی و صریح، حق نظارت شهروندان بر نهادهای حكومتی، مشاركت مخاطبان و شهروندان در تصمیم‌گیری نهادها و سازمانها و ... مورد توجه قرار گرفته است دراین راستا روابط عمومی سازمانها، به عنوان یكی از تخصصی‌ترین نهادها در امر جامعه اطلاعاتی با گردآوری سیستماتیك و درست اطلاعات،‌ نقش مؤثر و غیرقابل انكاری در جامعه اطلاعاتی باز می‌كند.
● جامعهٔ اطلاعاتی چیست؟
اصطلاح جامعهٔ اطلاعاتی، بازگو كننده توسعه تكنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطلاعات است. واژهٔ جامعهٔ اطلاعاتی و مفاهیم شبیه به آن یعنی "عصر اطلاعات" و "عصراقتصاد دانش" جامعه‌ای را توصیف می‌كند كه برای تولید انواع كالاها و خدمات وابستگی زیادی به كار برد تكنولوژی اطلاعات وجود دارد. اتكای روزافزون بر فعالیت‌هایی است كه مستقیم با تولید، توزیع وكاربرد اطلاعات مرتبط است. در حقیقت این مفهوم نیز در ابتدا برای توصیف مشخصات نوین كشورهای فراصنعتی به كار رفته است، كشورهایی كه در آنها همه چیز وابسته به اطلاعات است. جامعهٔ صنعتی برای افزایش كار بدنی انسانها به نیروی درونی موتورها نیازمند بود، اما جامعهٔ اطلاعاتی برای افزایش كار ذهنی نیازمند تكنولوژی كامپیوتر است.
فرانك و بستر برای جامعهٔ اطلاعاتی پنج نوع تعریف را مشخص كرده است كه هر كدام از آنها یكی از جنبه‌های مشهود جامعه اطلاعاتی را مدنظر قرار داده‌اند.
الف) تعریف تكنولوژیكی جامعهٔ اطلاعاتی :
مقبول‌ترین تعریف در جامعه اطلاعاتی، بر نوآوری فوق‌العاده تكنولوژیك بنا شده است. مفهوم كلیدی این است كه پیشرفت‌های خیره كننده در پردازش، نگهداری و انتقال اطلاعات در واقع به كاربرد فن‌آوری‌های اطلاعاتی درتمامی زوایای حیات اجتماعی انجامیده است.
ب) تعریف شغلی جامعهٔ اطلاعاتی :
یكی از معیارهای اعلام ظهور در «جامعهٔ اطلاعاتی» تغییر شغلی است. گفته می‌شود وقتی مشاغل اطلاعاتی وجه غالب شغل‌ها می‌شوند، ما به «جامعهٔ اطلاعاتی» می‌رسیم یعنی از وقتی تعداد كاركنان اداره‌ها، آموزگاران، قضات و هنرپیشگان بر تعداد معدنچیان، فلزكاران، كارگران بنادر و كارگران ساختمانی فزونی گرفته‌اند «جامعهٔ اطلاعاتی» فرا رسیده است.
ج) تعریف مكانی از جامعهٔ اطلاعاتی :
در این برداشت از "جامعهٔ اطلاعاتی" تأكیدعمده بر روی شبكه‌های اطلاعاتی‌ای است كه مكانهای جغرافیایی را به یكدیگر پیوند می‌دهند و بر سازمان، زمان و مكان تأثیرشگفت‌انگیزی دارند. جان گودردچهار عنصر درهم تنیده را در انتقال به یك «جامعهٔ اطلاعاتی» معرفی می‌كند.
۱) اطلاعات در حال اشتغال صحنهٔ اصلی‌ای است كه سازمان اقتصاد جهانی به عنوان یك «منبع استراتژیك كلیدی» به آن وابسته است.
۲) تكنولوژی‌های ارتباطی و رایانه‌‌ای زیرساختی را فراهم می‌كنند كه باعث می‌شود اطلاعات پردازش و توزیع شود.
۳) نظام مالی- بانكی و پولی سنتی جهان تحول می‌یابند.
۴) رشد "اطلاعاتی‌سازی" اقتصاد، در حال آسان كردن وحدت اقتصادهای ملی و منطقه‌ای است.
د) تعریف اقتصادی جامعهٔ اطلاعاتی :
اقتصاد اطلاعات شاخه‌ای از صنایع اطلاعاتی است كه با تلاشهای فریتزمالكوپ پایه‌گذاری شد و كتاب وی «تولید و توزیع دانش در ایالات متحده» نقطه ایجاد مقیاس‌های "جامعهٔ اطلاعاتی» را در شرایط اقتصادی، تشكیل داده است در این اثر مالكوپ كوشیده تا با مقیاس های آماری به قلمروی صنایع اطلاعاتی گام بگذارد. او صنایع اطلاعاتی را به پنج گروه صنعتی گسترده (آموزش و پرورشی، رسانه‌های ارتباطی، ماشین‌های اطلاعاتی، خدمات اطلاعاتی و سایر فعالیت‌های (اطلاعاتی) تقسیم كرد.
ه) تعریف فرهنگی از جامعه اطلاعاتی :
شبانه روزی شدن پخش رادیو،‌ تلویزیون، گسترش سطح پخش از سطح محلی و ملی به سطح بین‌المللی و جهانی،‌ افزایش تولید برنامه‌ها و فیلم‌ها و آگهی‌ها در مكانهای ثابت و متغیر و انواع رسانه‌ها تأكیدی بر این نكته‌اند كه ما در جامعه‌ای سرشار از رسانه‌ها زندگی می‌كنیم. رسوخ اطلاعات به درون خصوصی‌ترین قلمرو زندگی، مجموعه واژگان محیط نمادین ما را افزایش می‌دهد. فرهنگ كنونی، آشكارا نسبت به تمامی دوره‌های پیشین سرشارتر ا اطلاعات است. ما در محیطی لبریز از اطلاعات زندگی می‌كنیم. این امر به سبب انفجار نشانه‌سازی است كه برخی آن را نشانهٔ ورود به «جامعهٔ اطلاعاتی» می‌دانند.
● ویژگی‌های جامعهٔ اطلاعاتی :
جامعهٔ اطلاعاتی تبلوری نا محدود از كلیهٔ فرآیندهای متعارف و سنتی اجتماعی، نظیركسب و كار، آموزش و ... حتی فعالیت‌هایی نظیر تفریحات و امثالهم در قالبی نوین با استفاده از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات است. در یك جامعهٔ اطلاعاتی، اطلاعات به سرعت تولید می‌شود و در اختیار دیگران قرار می‌گیرد، محدودیتهای زمانی و مكانی به میزان قابل توجهی از بین می روند. تمام پردازش ها به صورت الكترونیكی خواهد بود. با استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطات شیوهٔ‌ زندگی و كسب كار بشدت تغییر می‌كند.
● دیدگاه دانیل بل
دانیل بل جامعه‌شناس برجستهٔ آمریكایی دركتاب «جامعهٔ فرا صنعتی» دربارهٔ تفاوت جامعهٔ صنعتی و فراصنعتی یا اطلاعاتی خاطرنشان ساخته است كه در جامعهٔ پساصنعتی برخلاف جامعهٔ صنعتی كه بر اساس «تكنولوژی ماشینی» پایه‌گذاری شده، بر مبنای «تكنولوژی فكری» شكل‌دهی شده است. همچنین در حالی كه سرمایه و كار عناصر ساختاری عمدهٔ جامعهٔ صنعتی را تشكیل می‌دهند. اطلاعات و معرفت دو عنصر اساسی جامعهٔ اطلاعاتی كه به شمار می‌آیند.
بل به چگونگی انتقال از "جامعهٔ صنعتی"، به مرحلهٔ «فراصنعتی» و به عبارت دیگر تبدیل به جامعهٔ مبتنی بر تولید كالا به یك جامعه مبتنی بر تولید و عرضه خدمات توجه ویژ‌ه‌ای كرده است و پنج ویژگی‌ مهم برای "جامعهٔ فراصنعتی" برشمرده است :
۱) توزیع اشتغال : در چنین جامعه‌ای، طبقهٔ شاغل در فعالیت‌های حرفه‌ای و تكنیكی از لحاظ چگونگی اشتغال افراد بر طبقات دیگر برتری می‌یابد.
۲) بخشی اقتصادی : در جامعهٔ پساصنعتی، اقتصاد مبتنی بر تولید كالا به اقتصاد خدماتی تبدیل می‌شود.
۳) اصل محوری : دانش نظری به منزلهٔ منبع نوآوری و سیاست‌سازی جامعه، نقش كانونی و محوری دارد.
۴) روند آینده : در جامعه یاد شده، گرایش به كنترل تكنولوژی و ارزیابی تكنولوژی برای آینده‌ای بهتر رو به افزایش است.
۵) تصمیم گیری : در جامعه پساصنعتی، یك تكنولوژی فكری نوین در جهت كمك به تصمیم‌گیری ایجاد می‌شود.
▪ به طور كلی ویژگی‌های اصلی و كلیدی جامعهٔ اطلاعاتی به این صورت است :
۱) كاهش سریع اثر فاصله‌ جغرافیایی و زمان در انجام فعالیت.
۲) تغییر بنیادین در نحوهٔ تولید ثروت و ارزش در مراحل گوناگون.
۳) توسعه و ارائهٔ محصول به بازارها به طور خاص، تبدیل منابع سنتی اقتصاد به هوش و مهارتهای انسانی.
۴) تغییر و تحول در مفاهیم و شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، مدیریت و سازماندهی.
۵)تغییر در ساختار و ماهیت اشتغال، تبدیل عملكرد سنتی به كاركرد دائمی مبتنی بر تكنولوژیهای ارتباطات واطلاعات .
۶) تأكید بر آموزش در محیط‌های آموزش الكترونی.
۷) امكان انتشار بهترین روشها در مناطق كمتر توسعه یافته و حركت جهشی توسعه.
۸) تقویت مهارتهای فناوری ارتباطات و اطلاعات و گسترش مسائل جدید باارزش افزایی بالا.
۹) تضعیت سریع و زوال عوامل پایداری سیستم‌های بسته اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و گسترش روند افزون سیستمهای باز.
۱۰) تغییرات اساسی مؤلفه‌های اقتدار، خصوصاً عوامل مؤثر در قدرت سیاسی حكومتها و توزیع قدرت به سمت عدم تمركز.
۱۱) افزایش چشمگیر پیچیدگی در مسایل جهانی و معاملات بین‌المللی اقتصادی و اجتماعی.
۱۲) به طور كلی می‌توان گفت كه سرعت در اطلاع‌رسانی مهمترین ویژگی جامعهٔ اطلاعاتی است و جامعهٔ اطلاعاتی با این ویژگی‌ها و ساز و كارها، مدیریت و نیروهای علمی و اجزای جدیدی را می‌طلبد.
۱۳) فراگیری رسانه‌ها : سرعت فراگیری رسانه‌ها در اثر نوآوریهای فوق‌العاده تكنولوژیك و بی‌بدیل اطلاعاتی و ارتباطی به وجود آمده است. كنش متقابل مخاطبان و رسانه‌ها و تولید‌كنندگان و مصرف‌كنندگان اطلاعاتی در جامعهٔ اطلاعاتی به طور غیرقابل انكاری افزایش پیدا كرده است.
۱۴) ویژگی سیاسی : امروز- دولت‌ها در تلاشند تا با تكیه بر فن‌‌آوریهای نوین اطلاعاتی روش حكومتی خود را به گونه‌ای تغییر دهند تا رسالت پاسخگویی به مردم را در كم‌ترین زمان، با بهترین كیفیت و كم‌ترین هزینه به انجام برسانند و اینترنت بهترین راه رسیدن به این مقصود است. دولت الكترونی نتیجه و اثر تكنولوژی‌های نوین در جامعه اطلاعاتی است كه منجر به تسهیل ارائهٔ خدمات دولت به شهروندان، حذف لایه‌های زائد مدیریت دولتی، فراهم كردن دسترسی آسان شهروندان، تجار و كارمندان و سایر سطوح دولتی به اطلاعات و خدمات دولتی، تسهیل فرآیندهای اجرایی مؤسسات و كاهش هزینه‌ها و حذف سامانه‌های مازاد و كارآمد ساختن عملیات دولتی جهت، تضمین پاسخگویی سریع به نیازهای شهروندان می‌شود.

منصور ساعی

منبع : سایر منابع