خانه‌ای بر شن

▪ وسوسه‌ها و خطرات سرمایه‌گذاری در منطقه شنی، اما نفت‌خیز آلبرتای كانادا كدامند؟
یكی از مهندسان منطقه با هیجان می‌گوید هریك از چرخ‌های كامیون‌های غول‌پیكری كه مواد سیاه اطراف چاهی در شمال كانادا را حمل می‌كنند، به اندازه چهار خودرو وزن دارند. اما در عوض این كامیون‌ها می‌توانند ۴۰۰تن از این مواد را جابه‌جا كنند. این كامیون‌ها حول گودالی در حركتند كه چندصدمتر عمق و چندین كیلومتر وسعت دارد و به سرعت هم در حال گسترش است.
قرار است در منطقه‌ای به وسعت ۳۰۰۰كیلومتر مربع چنین چاه‌های روبازی حفر شود البته وسعت منطقه‌ای كه چاه‌های مخفی آن مورد استخراج قرار خواهند گرفت بیش از این و حدود ۳۵۰۰كیلومتر مربع است.
شنزار‌های نفت‌خیز كانادا حدود ۱۷۴میلیارد بشكه نفت را در خود جای داده‌اند كه باید كشف شوند و ۱۴۱میلیارد بشكه دیگر هم در صورتی كه قیمت نفت افزایش یابد یا هزینه استخراج كاهش یابد، استخراج می‌شود و همین مقدار كافی است كه باعث شود منابع نفتی كانادا از عربستان سعودی هم بیشتر شود. كانادایی‌ها سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را از سوی غول‌های نفتی چون رویال داچ‌شل، اكسون موبیل و توتال جذب كرده‌اند، اما در عین حال بحث‌های زیادی را هم برانگیخته‌اند.
تا همین اواخر، اغلب شركت‌های بزرگ نفتی معتقد بودند كه استخراج نفت از شن‌های نفت‌خیز این منطقه بسیار پرهزینه خواهد بود. در اغلب مواقع استخراج نفت به معنای از بین بردن جنگل و خالی كردن منطقه از گیاهان، حفر زمین، خارج كردن شن‌های سطحی و رسیدن به شن‌های نفتی زیر آن است. پس از این مرحله، تولیدكنندگان باید شن‌های نفتی را با آب مخلوط كنند و با استفاده از گاز طبیعی آن را حرارت دهند تا نفت از شن جدا شود. برخی همه این مراحل را زیر زمین انجام می‌دهند یعنی بخار آب را به عمق زمین پمپ می‌كنند و مواد به دست آمده از این فرآیند را بیرون می‌كشند. هر دوی این فرآیندها منجر به تولید قیر طبیعی می‌شود. این ماده هم به نوبه خود نیازمند پردازش بیشتر است تا به نفت پالایش شده تبدیل شود. همه مراحل این فرآیند نیاز به مقادیر زیادی انرژی دارند و بنابراین قیمت هر بشكه آن ۲۵-۲۰دلار كانادا (۲۳-۱۸دلار آمریكا) خواهد بود. تحلیلگران سیتی بانك می‌گویند كه قیمت این نفت می‌بایست در حد بالای بشكه‌ای ۴۰دلار باشد تا توسعه استحصال نفت از این شنزا‌ر‌ها اقتصادی باشد.
اما با توجه به آنكه قیمت نفت حدود بشكه‌ای ۷۰دلار است و شركت‌های بزرگ نفتی در جست‌وجوی منابع جدید هستند، به نظر می‌رسد شنزار‌های نفتی كانادا بیش از هر زمان دیگری جذاب باشند. در واقع هیچ خطری برای عملیات اكتشاف در این منطقه وجود ندارد چون به یقین در زیر شن‌های این منطقه نفت نهفته است.
از هنگام آغاز عملیات بهره‌برداری، منابع شن‌های نفت‌خیز به طور ثابت تا ۳۰سال یا بیشتر نفت خواهند داشت در حالی كه میزان نفت موجود در مناطق نفت‌خیز دیگر تا این اندازه قابل پیش‌بینی نیست. مهم‌تر از همه آنكه این منبع شن‌های نفت‌خیز،‌ در كانادا واقع است و این كشور یكی از باثبات‌ترین مناطق جهان است.
به همین دلیل است كه مهره‌های بزرگ نفتی رو به سوی این منطقه آورده‌اند. در ماه جاری شركت توتال اعلام كرد كه مجموع سرمایه‌گذاری خود را در این منطقه تا ۱۵میلیارد دلار كانادا افزایش خواهد داد. شركت استت اویل نروژ، به تازگی ۲میلیارد دلار در یك شركت كانادایی سرمایه‌گذاری كرده است كه این شركت حق برداشت از منطقه شنزارهای نفت‌خیز كانادا را دارد. شركت‌های شل، اكسون، شورون و سایرین هم در حال پیوستن به این جمع هستند. انتظار می‌رود میزان تولید نفت این منطقه كه هم اكنون روزی ۲/۱میلیون بشكه است، تا سال ۲۰۲۰ به روزی ۴میلیون شبكه برسد و در این صورت تولید نفت كانادا با تولید نفت ایران برابر خواهد شد.
اما مساله این است كه هنوز همه غول‌های نفتی برای چنین كاری متقاعد نشده‌اند.
به عنوان مثال بریتیش پترولیوم به وضوح اعلام كرده‌ است كه اگر قیمت گاز طبیعی افزایش یابد یا قیمت نفت دستخوش كاهش شود، شنزارهای نفت خیز كانادا جذابیت كمتری خواهد شد. البته همین اتفاق هم افتاده است. براساس آمار مربوط به این صنعت هزینه‌های مربوط به استخراج نفت از این منطقه از سال ۲۰۰۱ تاكنون حدود ۳ برابر شده است كه علت آن هم كمبود نیروی كار و قطعات بوده است. از جمله این قطعات می‌توان به همان چرخ‌های عظیم‌الجثه كامیون‌ها اشاره كرد.
در چنین شرایطی استان آلبرتای كانادا در حال بررسی نظام مالیاتی‌اش است. در دهه ۹۰ میلادی یعنی وقتی كه به ندرت كسی به شنزارهای نفت‌خیز این استان علاقه نشان می‌داد تا زمانی كه هزینه‌های سرمایه‌گذاری جبران می‌شد، این استان تنها یك‌درصد مالیات بر درآمد اخذ می‌كرد.
اما امروز اگرچه تولید دچار رونقی ناگهانی شده است، درآمد استان از مالیات كاهش یافته است. چون شركت‌ها از مزیت‌های این نظام مالیاتی استفاده می‌كنند و از معافیت‌های مالیاتی برخوردار می‌شوند. منتقدان معتقدند كه زمانه تغییر كرده است و تولیدكنندگان این روزها استطاعت پرداخت مالیات‌های بیشتری را دارند. به طور كلی آنها اذعان داشته‌اند كه رشد سریع صنعت سوخت لازم برای ایجاد تورم و ایجاد بیش از حد زیرساخت‌ها را در استان فراهم آورده است و این روند باید كند شود. شهردار بخش اصلی شنزارهای نفت خیز خواستار توقف در راه‌اندازی پروژه‌های جدید شده است. اما بزرگترین عدم اطمینان در زمینه مسائل زیست محیطی است. استخراج نفت از شنزارهای نفت خیز دو یا سه برابر بیشتر از استخراج نفت از چاه‌های عادی، دی اكسید كربن تولید می‌كند. این موضوع را یك گروه تحقیقات محیط زیست به نام موسسه پمبینا اعلام كرده است. با توجه به آنكه دولت كانادا كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را در دستور كار خود دارد، پیش‌بینی می‌شود به زودی این دولت دستور كاهش پروژه‌های مربوط به شنزارهای نفت خیز را صادر كند طوری كه سهم انتشار گازهای مربوط به تولید نفت تا سالی ۲درصد كاهش یابد. اما فعالان یك گروه دیگر حفاظت از محیط زیست معتقدند یك نظام سخت‌تر مورد نیاز است. در چنین شرایطی كالیفرنیا و یازده ایالات دیگر آمریكا در حال تدوین قوانینی هستند كه براساس آنها فروش نفتی كه استخراج آن مستلزم آلودگی بیش از حد محیط زیست است ممنوع شود. شل و سایر سرمایه‌گذاران بزرگ نفتی، در این شنزارهای نفت خیز امید دارند بتوانند انتشار گازهای این عملیات را از طریق روش هدایت آنها به زیر زمین كاهش دهند، اگر چه كه تكنولوژی مربوط به این كار هنوز در اختیار آنها قرار ندارد. به بیان دیگر عدم قطعیتی كه این شنزارهای نفت خیز را در بر گرفته است به همان اندازه‌ای بزرگ است كه پیشرفت در این شنزارها صورت گرفته است.

مترجم: شادی آذری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد