هفته کتاب/ چگونه بخوانیم

در سال‌های اخیر مدت زمان هفته كتاب از یك هفته به ‪ ۱۰‬روز افزایش یافته و برگزاری نمایشگاه‌های متعدد كتاب در كشور فرصت انتخاب و خرید را برای كتابدوستان و كتابخوانان افزایش داده است. علاوه‌بر سیاست "نهضت كتابخوانی" كه امسال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی امر فرهنگ كشور بر آن تاكید دارد، بالغ بر یك میلیارد ریال بن كتاب نیز از طرف این وزاتخانه برای خرید كتاب در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. یكی از نخستین پرسش‌های پیش روی جوان مشتاق مطالعه، روش صحیح مطالعه و چگونه كتاب خواندن است كه پاسخ درست به آن می‌تواند در ایجاد انگیزه و میزان یادگیری آن‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد. بسیاری از مردم به دلیل بكارنگرفتن روش صحیح مطالعه، معمولا خیلی زود از مطالعه خسته می‌شوند و كتاب را رها می‌كنند و شاید مطالعه كتابی را به نیمه نرسانده، آن را كنار می‌گذارند. رعایت نكردن شیوه درست مطالعه و همچنین یادداشت نكردن مطالب مهم كتاب، معمولا خواننده را پس از مدتی از مطالعه كتاب‌های قطور و علمی، دلسرد و خسته می‌كند و در نتیجه آن‌ها را از ادامه مطالعه بازمی‌دارد. توصیه‌های كه در زیر می‌آید نكاتی است كه رعایت‌كردن آن‌هابه زعم كارشناسان مطالعه، می‌تواند نقش موثری در مفید واقع شدن مطالعه داشته باشد.
"مكان و شرایط مطالعه"
مكان و شرایط ذهنی از نكات مهم یك مطالعه مفید و خوب است و در میزان یادگیری، كارآمدی، مدت و طولانی شدن مطالعه تاثیر بسزایی دارد. كارشناسان و روان شناسان معتقدند كه یكی از مشكلات جوانان برای مطالعه بی‌توجهی به شرایط و فضای مطالعه است كه اغلب موجب خستگی و كاهش انگیزه می‌شود. بهترین زمان مطالعه برای انسان، هنگام آرامش و داشتن رضایت است، زیرا داشتن دغدغه و نگرانی در هنگام مطالعه، نتایج مطلوبی برای انسان به همراه نخواهد داشت. مشغول بودن فكر و ذهن و خستگی روح و جسم، توان فرد را كاهش می‌دهد و در این حالت، مطالعه كتاب، جز اتلاف وقت و بی‌حاصلی سودی ندارد. منفعت مطالعه كتاب‌ها هنگامی حاصل می‌شود كه انسان بدون خستگی و دغدغه و در فضایی مملو از آرامش، صمیمت و رضایت، به مطالعه بپردازد. اتاق مطالعه را از نقاط آرام منزل و اداره انتخاب كنید به‌طوری‌كه از نور طبیعی كافی برخوردار باشد. اتاق مطالعه باید از صداهای مزاحم بیرون دور باشد تا حواس خواننده به بیرون هدایت نشود. انتخاب اتاق مطالعه باید به‌گونه‌ای باشد كه درحد امكان هنگام روز احتیاج به روشنایی غیرطبیعی نداشته باشد. سعی كنید هنگام شب از چراغ مطالعه استفاده نكنید زیرا چراغ مطالعه علاوه بر این كه می‌تواند به چشم صدمه برساند، در خستگی زود هنگام چشم نیز تاثیر دارد. دمای اتاق مطالعه خود را همواره معتدل نگهدارید تا هرگز درهنگام مطالعه در اتاق احساس گرما و سرما نكنید.
"زمان مطالعه":
زمان مطالعه برای افراد تفاوت می‌كند، برخی در سكوت شب و برخی نیز هنگام صبح را به عنوان زمان مطالعه انتخاب می‌كنند اما مطالعه هنگام صبح از هر زمان دیگر بهتر است. مطالعه كتاب را صبح زود شروع كنید زیرا ذهن انسان پس ازچندساعت استراحت و آرامش، بیش از هر زمان دیگر آماده یادگیری است. وقتی كه صبح زود را برای مطالعه انتخاب می‌كنید حتما قبل از آن صبحانه صرف كنید زیرا گرسنگی در كاهش میزان یادگیری و فراگیری تاثیر زیادی دارد. پس از صرف غذا نیز بلافاصله شروع به مطالعه كتاب نكنید و چند قیقه بعد از غذا مطالعه را آغاز كنید. ورزش و نرمش و حتی حمام گرفتن نیز پیش از مطالعه در میزان یادگیری موثر است. مطالعه صبحگاهان‌هنگامی مفید واقع می‌شود كه‌فرد شب قبل را به‌خوبی استراحت كرده باشد و خسته و خواب آلود نباشد. برای مطالعه هرچه بهتر در هنگام صبح، سعی كنید شب را زودتر بخوابید تا بتوانید مطالعه مفیدی داشته باشید. خستگی، دستكم ‪ ۵۰‬درصد از توانایی ذهنی و مغزی انسان را كاهش می‌دهد و مطالعه در چنین وضعیتی، یادآوری مطالب فرا گرفته پیشین را نیز با اختلال روبه‌رو می‌كند.
"میز و صندلی مناسب":
میز و صندلی مناسب و درست نشستن یكی از مهم‌ترین شرایط مطالعه است كه رعایت نكردن آن علاوه برتاثیر نامطلوب در مطالعه مشكلات جسمانی را نیر درپی خواهد داشت. نداشتن میز و صندلی مناسب در هنگام مطالعه طولانی عوارض جسمانی متعددی دارد كه به گفته پزشكان، دردهای مفاصل، كمر و گردن از جمله‌ی آن است. هنگام خرید میز و صندلی دقت كنید، صندلی باید به گونه‌ای باشد كه زمان مطالعه پشت انسان كاملا به صندلی چسبیده باشد. میز مطالعه نیز باید طوری انتخاب شود كه خواننده هنگامی كه دو دست خود را روی میز قرار می‌دهد، حداقل فاصله كتاب و چشمان او كمتر از ‪ ۴۰‬سانتی‌متر نباشد. فاصله صندلی خود را با میز مطالعه طوری تنظیم كنید كه كمر و گردن شما خم نشود، هنگام مطالعه باید براساس شرایط فیزیكی متعادل نشست، به گونه‌ای كه هیچ عضوی از بدن شما احساس ناراحتی نكند و اعضای بدن‌تان نسبت به میز و صندلی راست و مستقیم باشد. سعی كنید صندلی‌های دسته‌دار را برای مطالعه انتخاب كنید تا هنگام مطالعه بتوانید دست‌هایتان را روی آن قرار دهید و خستگی دست‌هایتان رفع شود. میز و صندلی كودكان و بزرگسالان باهم تفاوت دارد، برای مطالعه مفید باید از میز و صندلی‌های مناسب این گروه‌ها استفاده كرد. میز و صندلی كودكان باید به تناسب قد آن‌ها انتخاب شود بگونه‌ای كه پاهای كودك هنگام تماس با زمین، زوایه ‪ ۹۰‬درجه تشكیل دهد. صندلی‌هایی برای مطالعه انتخاب كنید كه از هر لحاظ كاملا راحت باشد، درحد امكان از استفاده از صندلی‌های بدون پوشش ابر خودداری كنید تا در هنگام مطالعه هیچ یك از اعضای بدن شما احساس ناراحتی نكند.
از خواندن كتاب بصورت خوابیده و درازكش خودداری كنید.
"مطالعه فردی":
برای این كه حواس فرد در هنگام مطالعه كاملا روی مطالب كتاب متمركز شود افراد باید كتاب را به تنهایی و به صورت فردی مطالعه كنند. مطالعه فردی در واقع دوری از صداهای مزاحم و گفت و گو است و در واقع موجب افزایش تمركز می‌شود. هر چه در محیط مطالعه افراد كمتری رفت و آمد كنند، پیشرفت و تمركز فرد در فراگیری مطالب افزایش می‌یابد. مطالعه جمعی باعث می‌شود كه هرلحظه امكان گفت‌وگو بین دو طرف در موضوع‌های مختلف بوجود آید كه این تعامل سبب عدم تمركز در مطالعه و كاهش در پیشرفت مطالعه می‌شود. مطالعه جمعی برای كتاب‌های درسی مانند ریاضی مناسب است و می‌تواند در فراگیری تاثیر مثبت داشته باشد. البته در این مورد نیز اگر دانش‌آموز آن بخشی از درس را تاحدودی می‌داند خود مطالعه كند و بخشی‌را كه مشكل دارد بادیگران حل و فصل كند، بر یادگیری تاثیر بیشتری دارد. می‌توانید بعد از مطالعه، با دوستان خود درباره مطالب مطالعه شده بحث كنید كه این امر باعث می‌شود كه مطالب بهتر در ذهن شما باقی بماند. گفت‌وگو با دوستان درباره مطالب خوانده شده نوعی مرور مطالب محسوب می‌شود و مطالب در ذهن باقی خواهد ماند. هنگام مطالعه از گوش كردن موسیقی خودداری كنید زیرا هرگونه آلودگی صوتی و سر و صدا تمركز فرد را بهم می‌زند. رادیو و تلویزیون دراتاق مطالعه نباید روشن باشد زیرا دراین صورت اگرچه فرد مطالب را می‌خواند و صفحات را ورق می‌زند اما هیچ گونه یادگیری صورت نمی‌گیرد و مطالب پس از مطالعه در ذهن خواننده باقی نمی‌ماند."خواندن اطلاعات مندرج در صفحه‌ی اول":
قبل از شروع مطالعه فصل‌های اصلی كتاب، ابتدا به‌دقت عنوان كتاب، نویسنده كتاب، موضوع مطالب، ناشر كتاب و سال انتشار را بخوانید. در مرحله‌ی بعد حتما فهرست مطالب كتاب را بخوانید زیرا این كار ضمن اینكه انسان را با موضوع مطالب كتاب آشنا می‌كند، می‌تواند تصویر كاملی از محتوای كتاب به دست دهد. خواندن "مقدمه" كتاب كه می‌توان آن را حاوی خلاصه كتاب تلقی كرد هرگز از دست ندهید زیرا نویسنده در آن خلاصه موضوع مطالب را به منظور آشنایی هرچه بیشتر خواننده به نگارش در آورده كه مطالعه آن ضروری است.
"وسعت دید":
یكی از عوامل كندخوانی، تلفظ كلمات و خواندن تك تك آن‌ها حتی بصورت بی صدا است كه باید از آن پرهیز شود. هنگام خواندن وسعت دید را می‌توان تا حد دیدن بیش‌از پنج كلمه در هر توقف گسترش داد. برای دیدن بیش از یك كلمه در هر بار باید از حركت سر جلوگیری شود، بدین ترتیب تعداد توقف‌های یك خواننده در پاراگراف دو خط و نیمی به حدود پنج تا شش توقف كاهش می‌یابد.
"دقت به موضوع اصلی"
موقع خواندن مطالب تازه باید به‌موضوع اصلی و محوری كتاب توجه داشت یعنی جملات گویا و كلمات اصلی را تشخیص داد. دقت و درك موضوع اصلی كتاب تمركز خواننده را افزایش داده و از حاشیه پردازی واتلاف وقت جلوگیری می‌كند، درنتیجه میزان یادگیری بیشتر می‌شود. هنگام خواندن مطالب، ذهن را باید خالی از رویا و فكر كردن به موضوعات جانبی كرد تا مطلب بطور كامل در ذهن بماند.
"مطالعه با دقت":
كتاب را همواره بدون شتاب و عجله مطالعه كنید و تازمانی كه مطلبی را به درستی فرا نگرفته‌اید سراغ مطالعه مطلب دیگر نروید. مطالب كتاب غیر درسی و درسی به هم پیوسته و مرتبط است، زمانی‌كه یك مطلب را خوب یاد نگرفته‌اید، مطالعه‌و یادگیری مطالب دیگر بادشواری صورت می‌گیرد. مطالعه كتاب‌ها بویژه كتاب‌های علمی باید در كمال دقت و وسواس صورت گیرد. جهش از مطالعه یك موضوع به موضوعی دیگر، بدون درنظر گرفتن فاصله، سبب می‌شود كه دو مطلب درهم آمیزد و در نتیجه هیچكدام از دو مطلب به درستی در ذهن فرد باقی نماند. برای تغییر موضوع مطالعه همواره سعی كنید یك وقفه ایجاد كنید تا مطالب جدید و پیشین در هم آمیخته نشود. یكی از عوامل عمده‌ای كه باعث جلوگیری‌از درك سریع یك متن درهنگام خواندن و مانع حفظ كردن آن مطلب می‌شود تداخل آموخته‌های قبلی و بعدی است، یعنی مطالب قبلی آموخته شده با مطالب جدید در هم می‌آمیزد. برای جلوگیری از بروز این حالت بهترین راه مطالعه تك موضوعی است، یعنی در مدتی كه یك مطلب را می‌خوانید از خواندن سایر مطالب خودداری كنید و تنها ذهن خود را روی همان مطلب متمركز كنید. پس از استراحتی كوتاه، موضوع مطالب را تغییر دهید واین كار باعث عدم تداخل دانسته‌ها و آموخته‌های جدید می‌شود. در صورت مشاهده خستگی از یك موضوع یا یك كتاب (درسی و غیردرسی)، كتاب دیگری را (با حفظ فاصله زمانی) محور مطالعه خود قرار دهید.
"یادداشت برداری و خلاصه نویسی":
یادداشت برداری و خلاصه نویسی از مهم‌ترین شیوه‌های درست مطالعه كردن است زیرا این كار باعث می‌شود كه مطالب مهم كتاب همواره در دسترس باشد. خلاصه‌نویسی كمك می‌كند كه افراد حجم زیاد مطالب یك كتاب را یادداشت كنند و با مراجعه به آن در مدت بسیار كوتاهی بخوانند و به خاطر بسپارند. بسیاری از مطالب كتاب‌هایی را كه می‌خوانیم، فرار است و امكان دارد پس از مدتی، از حافظه و ذهن انسان پاك شود. مطالب را در كاغذهایی كه در اصطلاح به آن "فیش" می‌گویند، یادداشت كنید. یكی از ویژگی‌های فیش‌برداری این است كه مطلب براحتی دردسترس قرار می‌گیرد و می‌توان در هر زمان مطالب كتابی را مطالعه كرد. دفتر و دفترچه برای یادادشت اصلا مناسب نیست زیرا بدلیل دسته‌بندی نبودن نوشته‌ها، پیدا كردن مطلب مورد نظر بسیار دشوار است. یادداشت برداری نباید بیش از اندازه باشد زیرا خواننده آماتور در صورت زیاد نوشتن از یادداشت برداری و حتی خواندن كتاب باز می‌ماند. برای خط كشیدن زیر مطالب مهم كتاب از مداد استفاده كنید تا امكان پاك كردن آن وجود داشته باشد. پس‌از یك ساعت مطالعه ‪ ۱۵‬دقیقه استراحت كنید و برای آرامش خود، به بیرون بروید و یا از اتاق مطالعه به فضای بیرون بنگرید و سعی كنید به فضاهای طبیعی و دور دست چشم بدوزید.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی