فنون مذاکرات دیپلماتیک

دانشگاه صنعتی شریف در نظر دارد یک کنفرانس علمی در خصوص ۳۰سال انقلاب اسلامی، دستاوردها، آسیب‌ها و فرصت‌ها را در روزهای اول و دوم دی‌ماه سال جاری برگزار کند.
رئیس هیات علمی همایش، غلامعلی حدادعادل رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، رئیس کنفرانس، سعید مهراب‌پور رئیس دانشگاه شریف و دبیر هیات، عباس ملکی رئیس سابق دفتر مطالعات سیاسی وزارت امورخارجه و مشاور رئیس دانشگاه هستند. کنفرانس ۳۰سال انقلاب اسلامی در نظر دارد با مروری به گذشته در بخش دستاوردها آسیب‌شناسی شرایط کنونی را نیز انجام داده و بخش مهم بحث را به آینده انقلاب‌اسلامی اختصاص دهد تا به فرصت‌های موجود برای نظام پرداخته شود.
عباس ملکی، دبیر همایش از ورود ۷۰ مقاله به دبیرخانه همایش خبرداد و ابراز امیدواری کرد که در فرصت باقیمانده با رسیدن مقالاتی که سفارش داده شده‌اند بر تعداد موجود افزوده شود. برنامه مقدماتی همایش ملی «۳۰سال انقلاب اسلامی، دستاوردها، آسیب‌ها و فرصت‌ها » در دانشگاه‌ صنعتی شریف برگزار شد.سخنرانان این همایش ابتدا به طرح مباحث آکادمیک و علمی در خصوص مذاکرات دیپلماتیک پرداخته و آنگاه با اشاره به چند مذاکره‌ای که جمهوری اسلامی ایران در مدت ۳۰سال گذشته انجام داده است خاطراتی اگرچه اندک اما جالب را نقل کردند.
دکتر محمود واعظی نخستین سخنران همایش مقدماتی ۳۰ سال انقلاب اسلامی، دستاوردها، آسیب‌ها و فرصت‌ها بود که با اشاره به مباحث تئوریک مذاکره در روابط بین‌الملل به بخشی از تجربیات حضور خود در شش مذاکره مهم و دو میانجیگری پرداخت. واعظی پیش از طرح خاطرات خود از مذاکرات انجام شده ابتدا به معنای مذاکره و شاخصه‌های آن اشاره کرد. واعظی از این تصور نادرست در ذهن عموم مردم و برخی مسئولان سخن گفت که مذاکرات سیاسی را کاری ساده و پیش افتاده می‌دانند در حالی که دانشگاه‌های معتبر جهان علاوه بر واحدهای زیادی که در زمینه روابط بین‌الملل تدریس می‌کنند، به روش‌ها، راهبردها و فن مذاکره نیز می‌پردازند.
واعظی کاربرد مذاکره را به عنوان مهمترین ابزار دیپلماسی در هفت زمینه عنوان کرد که عبارتند از :
۱) برقراری رابطه
۲) ارتقاء و تحکیم رابطه
۳) اعتمادسازی
۴) حل وفصل اختلافات
۵) کاهش تشنجات
۶) جلوگیری از جنگ
۷) میانجیگری . وی همچنین مذاکره را بر سه نوع دانست:
- سخت( در شرایطی که طرف مقابل دشمن است)
- نرم (طرف مقابل دوست است)
- اصولی (دو طرف به دنبال منافع خود هستند).
واعظی پنج اصل را بر مذاکره اصولی حاکم دانست:
۱) حساب افراد مذاکره‌کننده باید از موضوع مذاکره جدا شود.
۲) مذاکره باید درباره منافع و نه فقط مواضع باشد
۳) ضرورت ابداع راه‌هایی برای منافع متقابل
۴) اصرار بر معیارهای تصمیم‌گیری واقع بینانه
۵) شناخت بهترین گزینه مورد نظر خود. معاون سابق وزارت امورخارجه گفت:«مذاکره ملزوماتی دارد که مهمترین آن شناخت منافع کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت است. در هر مذاکره‌ای باید نقشه راه مذاکره که از کجا شروع و به کجا ختم می‌شود مشخص شده و مذاکره با یکدیگر و نه علیه یکدیگر باشد. مذاکره‌کننده باید منعطف، دارای ذهن همه جانبه‌نگر، فعال، صبور و دارای ابتکار عمل باشد، روی مطالب طرف مقابل حساسیت نشان داده و از ایجاد بن بست در مذاکرات جلوگیری کند، مذاکره از منافع دو طرف شروع و سپس وارد موارد اختلافی شود. سمت و سوی مذاکره باید به گونه‌ای باشد که طرف مقابل احساس پیشرفت در مذاکرات کند. نتیجه مذاکرات باید بازی برد- برد باشد، زیرا هیچ کشوری تن به بازی باخته شده نمی‌دهد.»
● مذاکرات سخت
در ادامه محمود واعظی از تجربیات خود و نتیجه شش مذاکره‌ای که در آن شرکت داشته است سخن گفت:
۱) مذاکرات مربوط به عادی‌سازی روابط ایران و انگلیس که پس از انقلاب به سطح دفتر حفاظت از منافع تقلیل یافته بود. این مذاکرات نزدیک به ده دور و ۵۰ساعت طول کشید و صدور بیانیه عادی‌سازی روابط نتیجه این مذاکرات بوده است.
۲) مذاکرات انتقادی با اتحادیه اروپا بر سر موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی که با توجه به شرایط حاکم برروابط در آن زمان دارای پیشرفت بود.
۳) مذاکره با اتحادیه اروپا و انگلیس بر سر فتوای قتل سلمان رشدی، که بسیار پیچیده و سخت بود. هیات ایرانی مصمم بود نتیجه مذاکره باعث تضعیف فتوای امام نشود چرا که این فتوا خط قرمز نظام بود. در این مذاکرات ایران بر موضع اصولی و همیشگی خود پافشاری کرد که در امور داخلی کشورهای دیگر مداخله نمی‌کند و نیز اجازه نمی‌دهد کشوری در امور داخلی ایران مداخله نماید. این موضع، مورد توافق طرفین مذاکره قرار گرفت.
۴) مذاکرات پیچیده و طولانی با شرکت اتمی اوردویف و سوردویف فرانسه بر سر سهم ایران در این شرکت و ۳۰۰میلیون دلار وامی که شاه به آنها داده بود، آنها قصد داشتند با حساب‌سازی، ایران را از لیست سهامداران شرکت کنار زده و وام را هم ندهند. مذاکرات ۷-۶ ماه طول کشید، و بالاخره ایران هم سهامدار باقی‌ماند و هم یک میلیارد دلار اصل و سود وام را گرفت. حل این موضوع روابط ایران و فرانسه را وارد مرحله جدیدی کرد.
۵) مذاکره با کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق بر سر مسائل جدید و ایجاد روابط.
۶) مذاکره با روس‌ها بر سر نیروگاه بوشهر. آمریکا به روسیه پیشنهاد داده بود با دریافت خسارتی که آمریکا به آن کشور پرداخت می‌کند از طرح ساخت نیروگاه اتمی بوشهر خارج شود، مذاکرات ایران و روسیه باعث شد روسیه پیشنهاد آمریکا را نپذیرد و در بوشهر بماند.
۷) میانجیگری در موضوع قره‌باغ بعد از فروپاشی شوروی بین ارمنستان و آذربایجان که منجر به آتش بس بین این دو کشور شد و میانجیگری در جنگ داخلی تاجیکستان که سه سال طول کشید و صلح پایدار ایجاد شد.
● دیپلماسی مدرن
دکترعباس ملکی دومین سخنران همایش بود که او هم با تعریف از ضرورت‌ها و شیوه‌های دیپلماسی مدرن به ذکر خاطراتی از مذاکراتی که در آن شرکت داشته است پرداخت.
عباس ملکی با اشاره به اینکه دیپلماسی علم مدرنی است که هنوز نتوانسته دنیا را امن‌تر از گذشته کند، گفت: بعد از ۱۱سپتامبر بازیگران جدیدی وارد حیطه دیپلماسی جهانی شدند که جدای از موضوع دولت- ملت هستند. شخصیت‌ها از بازیگران جدید در دیپلماسی مدرن هستند مانند نلسون ماندلا که در دنیا تاثیرگذار است و آقای سیدمحمد خاتمی که می‌تواند بازیگر نقش بین المللی باشد. علاوه بر شخصیت‌ها گروه‌ها هم از ابزارهای موثر در دیپلماسی مدرن محسوب می‌شوند اعم از گروه‌های تروریستی مثل القاعده و یا حقوق بشری، این گروه‌ها حاکمیت ندارند اما موثرند.
● مذاکره علم، هنر و دانش کاربردی است
عباس ملکی می‌گوید:« اگر کشوری علم و مبانی مذاکره را نداند نمی‌تواند مذاکره کند.»
وی از ملاقات خود و جواد لاریجانی با آندره گرومیکو رئیس جمهور روسیه در جریان جنگ ایران و عراق می‌گوید. ملکی می‌گوید:«هربار که ایران به نیروهای عراقی حمله می‌کرد و غنیمت جنگی می‌گرفت، اکثر غنائم اعم از تانک و کامیون و... نو و صفر کیلومتر بودند و حتی روکش صندلی‌ها و برخی اتکیت‌های آنها هم کنده نشده بود. این نشان می‌داد که یک پل هوایی بین مسکو، پاریس، لندن با بغداد برای رساندن اسلحه به این کشور وجود دارد. روسیه خود را متعهد به معاهده ۱۹۷۲ با عراق می‌دانست. فرصتی پیدا شد و هیاتی از ایران به روسیه رفت تا جلوی این روند را بگیرد. بعد از پایان مذاکرات آقای لاریجانی به گرومیکو گفت: امیدواریم شما را در تهران ببینیم. گرمیکو گفت:«چطور؟ من که تازگی‌ها تهران بودم.»
ما تعجب کردیم، لاریجانی سؤال کرد کی؟ گرومیکو گفت: «همین چند وقت پیش، سال ۱۹۴۲ با استالین به تهران آمدم.» این سخن گرمیکو یعنی اینکه شما خیلی جوانتر از آن هستید که بخواهید مرا به این راحتی ببینید. » عباس ملکی ادامه می‌دهد:«بعضی‌ها فکر می‌کنند هرچه در تکنولوژی پیشرفته‌تر باشید در مذاکرات سیاسی هم پیشرفته‌ترید در حالی که این گونه نیست به دلیل وجود همین فکر غلط است که تا جمهوری‌اسلامی قصد مذاکره با یک کشوری را داشت بعضی‌ها می‌گفتند می‌خواهید سازش کنید در حالی که مذاکره یک دیپلمات ارزشی کمتر از جبهه رفتن نداشت الان همه فکر می‌کنند آمریکا در مذاکرات بهتر از همه است در حالی که این طور نیست ، آنها با آن همه تکنولوژی پیشرفته در افغانستان هرجا را می‌زنند از قضا مجلس عروسی است در حالی که فکر می‌کنند محل تجمع طالبان است.»
عباس ملکی می‌گوید:«یکی از مسائل مهم این است که در سیاست خارجی دوست و دشمن معنا ندارد؛ همه در پی آن هستند که برای منافع ملی خود کار کنند.» عباس ملکی خاطراتی هم از مذاکرات مک فارلین گفت:«در ژانویه سال ۱۹۸۱ ریگان رئیس جمهور آمریکا شد، گروگان‌های آمریکایی در ایران آزاد شده بودند و ایران هم به دنبال موشک‌های هاگ بود. یک دلال اسلحه پیدا شد و گفت موشک‌های هاگ را برای شما تهیه می‌کنم، با آمریکایی‌ها مذاکره کرد آنها هم قبول کردند که از این موشک‌ها به ایران بفروشند چون پول آن را برای ضد انقلابیون نیکاراگوئه لازم داشتند و نمی‌توانستند از طرق رسمی و بودجه مصوب کنگره این پول را تهیه کنند. بعضی‌ها در کنگره مخالف این کمک بودند. این موضوع یک دلیل موافقت دولت ریگان با فروش اسلحه به ایران بود؛ دلیل دیگر اینکه فکر می‌کردند از این طریق می‌توانند به ایران نزدیک شوند چون ایران مهمترین کشور منطقه بود. بعدا گفته شد دو هواپیمای حامل اسلحه به ایران آمدند و روی سلاح‌ها آرم اسرائیل بوده است.
مک فارلین با کیک و انجیل آمد چند روزی هم در تهران بود و رفت. چون سلاح‌ها آرم اسرائیل داشته همه را پس دادیم. ظاهرا قصدشان این بود که پس از استفاده ما از این سلاح‌ها ، عراق از این آرم‌ها علیه ایران به عنوان همدست اسرائیل استفاده کند.
جریان مک فارلین ابتدا توسط روزنامه الشراع نقل شد و آقای هاشمی رفسنجانی بهتر دید که خودش در مورد این مذاکرات صحبت کند. کسی هم که این خبر را به الشراع داده بود دستگیر شد.»

زهرا ابراهیمی

منبع : روزنامه همشهری