صادرات، دریچهٔ نجات

تهدید بزرگ پیش روی این صنعت در شرایط فعلی، افزایش بی‌رویهٔ تعداد تولیدکنندگان و مازاد تولید است که اگر برای توسعهٔ بازار آن فکری نشود، ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این صنعت در مواجهه با بحران، بدون شک منجر به ورشکستگی بسیاری از تولیدکنندگان خواهد شد. به‌دلیل حاشیهٔ سود بالای صنعت کاشی و سرامیک، همچنان ظرفیت‌های جدیدی در حال احداث است، این در حالی است که هم‌اکنون عرضهٔ بیش از تقاضا و صادرات نیز رشد چشمگیری نداشته است. طبق آمارهای موجود، نیاز کشور در شرایط فعلی به کاشی و سرامیک ۹۰ میلیون مترمربع در سال است که پیش‌بینی می‌شود میزان تولید این محصول تا پایان سال جاری به رقم ۱۷۵ میلیون مترمربع برسد. آمار ارائه شده از سوی متقاضیان سرمایه‌گذاری نیز نشان می‌دهد تولید کاشی و سرامیک با طرح‌هائی که قرار است به بهره‌برداری برسند به ۲۴۰ میلیون مترمربع و تا پایان سال ۱۳۸۵ براساس مجوزهای صادر شده و زمان به بهره‌برداری رسیدن طرح‌های جدید و طرح‌های توسعه به رقم ۳۰۰ میلیون مترمربع برسد. آمارهای موجود نشان می‌دهد که مجوزهای جدید صادره برای تولید کاشی و سرامیک از سوی وزارت صنایع و معادن، کشور را با تولید بیش از ۶۰۰ هزار مترمربع کاشی و سرامیک در سال مواجه خواهد کرد که این رقم، چندین برابر نیاز داخلی است. کارشناسان معتقد هستند اگر تمهیداتی برای عرضه و تقاضای کاشی و سرامیک صورت نگیرد، این صنعت با بحران عجیبی روبه‌رو خواهد شد و ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری‌ در آن، با تهدید جدید مواجه می‌شود.
صنعتی که به فکر صادرات نیست
اگر گذرتان به خیابان شیراز و یا بلوار آیت‌الله کاشانی تهران بیفتد، متوجه مقدار زیادی نمایندگی و نمایشگاه کاشی و سرامیک خواهید شد؛ اما این سؤال از ذهن شما می‌گذرد که چرا با افزایش تعداد تولیدکنندگان و رقابت ایجاد شده بین آنها، کاهشی در قیمت سرامیک و کاشی ملاحظه نمی‌شود. باید گفت علی‌رغم توسعهٔ صنعت کاشی در کشور، متأسفانه هنوز اختلاف فاحشی بین قیمت کاشی در داخل کشور و خارج از مرزها وجود دارد؛ به‌طوری‌که قیمت هر مترمربع کاشی در داخل کشور حدود ۵/۱ تا ۲ برابر قیمت جهانی است؛ این در حالی است که کشور ما از مزیت‌های نسبی نظیر انرژی و کارگر ارزان و مواد اولیهٔ فراوان، بهره می‌برد. مهندس شجیعی عضو هیئت‌مدیرهٔ شرکت سیناکاشی در این زمینه معتقد است: در موقعیت کنونی میزان سود و ارزش افزودهٔ کاشی و سرامیکی که در داخل کشور تولید می‌شود، در حدود ۴۰ درصد قیمت تمام شدهٔ آن است که ارزش افزودهٔ مناسبی است، ولی سودی که از صادرات این محصولات نصیب شرکت‌های تولیدکننده می‌شود، بسیار کمتر و در حدود نصف سود داخلی است.
وی دلیل ارزش افزودهٔ بالای این صنعت را مانند برخی دیگر از صنایع همانند صنعت خودرو، بسته بودن مرزها و عدم ارتباط با دنیای بیرون و در نتیجه بازار انحصاری در داخل کشور می‌داند. وی می‌گوید: در چنین شرایطی بخش خصوصی قطعاً به صادرات فکر نخواهد کرد، چرا که هدف این بخش دستیابی به حداکثر سود و حداقل زمان ممکن است که مسلماً نمی‌تواند این مهم را در صادرات کاشی و سرامیک جستجو کند. بنابراین تنها برخی از شرکت‌های داخلی به صرف حضور در بازارهای جهانی به صادرات محصولات خود اقدام می‌کنند.شجیعی با تأکید بر اینکه برخی از صادرکنندگان کاشی و سرامیک بنابر تصمیم مدیریتی و نه تصمیم اقتصادی، اقدام به صادرات می‌کنند، اظهار داشت: این‌گونه شرکت‌ها از دید مصالح بلندمدت خود و نه براساس سود حسابداری دست به صادرات محصولات خود می‌زنند. ضعف در صادرات کاشی، سرامیک و عرضهٔ بیش از حد، این محصول را با تنگنا و مشکلات فراوانی مواجه کرده است. بسیاری از کارشناسان به این نتیجه رسیدند که تنها راه نجات این صنعت در شرایط فعلی صادرات است. یکی از کارشناسان بخش صنایع معدنی وزارت صنایع و معادن در این زمینه می‌گوید: اگر رشد ۶ درصدی صادرات کاشی و سرامیک به ۱۵ درصد برسد، تمامی مشکلات و مسائل این صنعت حل خواهد شد. وی موانع و چالش‌های این صنعت را تنها متوجه تولیدکنندگان می‌داند و معتقد است: ارائه مجوز فعالیت و موافقت اصولی در زمینهٔ احداث کارخانه، تولید کاشی و سرامیک از جانب وزارت صنایع و معادن کار بی‌حساب و کتابی نیست، تولیدکنندگان باید برای جذب بازارهای خارجی و توسعهٔ بازار اقدام کنند.وی در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر، شرکت ”راک سرامیک“ امارات‌متحدهٔ عربی از ۵۰ میلیون متر مربع کاشی و سرامیکی که تولید می‌کند، ۴۸ میلیون مترمکعب را به کشورهای مختلف صادر می‌کند. این کارشناس وزارت صنایع و معادن اظهار داشت: یک کارخانهٔ تولید کاشی و سرامیک در ایران از ۷ میلیون مترمریعی که تولید می‌کند هیچ سهمی برای بازارهای خارجی در نظر نمی‌گیرد و تنها به فکر بازار داخلی است. مهندس نصراله شریف‌فرد رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل کاشی عقیق در حاشیهٔ برگزاری نمایشگاه کاشی و سرامیک که چندی پیش در نمایشگاه بین‌المللی برگزار شد، معتقد است صادرات کار آسانی نیست و باید شرایط آن، مهیّا شود. وی با بیان این مطلب که در حال حاضر بازار جهانی کاشی و سرامیک با مازاد ۵۰۰ میلیون مترمربع عرضه بر تقاضا مواجه است، می‌گوید: ۵۰۰ میلیون مترمربع مازاد به معنای رقابت شدید برای یافتن بازار و استقرار و محکم شدن جای پای صادرکنندگان در بازارهای فعلی است. وی افزود: برای اینکه بتوانیم در این بازار رقابتی، جای پائی باز کنیم برخی اقدام‌های حمایتی در سطحی که سایر کشورها به آن عمل می‌کنند از سوی دولت باید مدنظر قرار گیرد. شریف‌فرد تأکید کرد: یکی از فعالیت‌های اساسی که جز دولت، کسی نمی‌تواند انجام دهد حضور مؤثر سیاسی در بازارهای هدف است. وی روابط نامناسب دوجانبهٔ سیاسی میان کشورها را از عوامل تسهیل در صادرات خواند و تصریح کرد: به‌عنوان مثال در حال حاضر، بازار عراق و افغانستان می‌توانند بازارهای مساعدی برای صادرات انواع تولیدات کاشی و سرامیک باشند؛ اما متأسفانه شرایط سیاسی به گونه‌ای است که وزیر بازرگانی و صنایع و معادن به این کشورها نرفته است. وی عنوان کرد: بارها به مسئولان گفته‌ایم که هزینهٔ حمل و نقل کاشی و سرامیک رقم بالائی است و مزیت رقابتی ما را کاهش می‌دهد برای اینکه دولت در این زمینه کمک‌هائی را در جهت توسعهٔ بازار صادراتی در دستور کار خود قرار دهد.شریف‌فرد به قیمت تمام‌شدهٔ تولیدات ایران نسبت به دیگر تولیدکنندگان خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: بهرهٔ وام بانکی در ایران در بهترین شرایط ۱۶ درصد است؛ در حالی که رقیب ایران که شرکت مستقر در امارات است، برای تهیهٔ پول فقط ۳ درصد نرخ بهره پرداخت می‌کند. وی همچنین تصریح کرد: نرخ مالیاتی که شرکت رقیب پرداخت می‌کند و میزان عوارض پرداختی آن با شرکت‌های داخلی ما بسیار تفاوت دارد و این رقیب بابت واردات مواد اولیه، عوارضی نمی‌پردازد. ثابت بودن نرخ ارز طی سال‌های اخیر نیز یکی از مشکلات اساسی پیش روی توسعهٔ صادرات صنعت کاشی و سرامیک است. در واقع ثابت بودن نرخ ارز در کشور به نفع تولیدکنندگان خارجی در رقابت با داخلی‌ها تمام‌شده است که این مسئله با گذشت زمان، انگیزهٔ تولیدکنندگان داخلی را برای گسترش صادرات از بین خواهد برد.
تعرفهٔ بالا کارساز نیست
صنعت کاشی و سرامیک پس از صنعت خودرو بیشترین میزان تعرفهٔ واردات را دارد که این امر، باعث ایجاد بازار انحصاری در داخل و در نتیجه عدم رقابت شرکت‌های داخلی شده است. از طرف دیگر، تعرفهٔ واردات مواد اولیه و قطعات موردنیاز این صنعت جدید، کم است. به گونه‌ای که حداکثر تعرفهٔ ماشین‌آلات ورودی ۱۰ درصد است. تعرفهٔ سنگین صنعت کاشی و سرامیک باعث شده است تولیدکنندگان داخلی علاوه بر بی‌توجهی بر کیفیت محصولات تولیدی خود، حاشیهٔ سود بالائی را از بازار طلب کنند که ناشی از عدم رقابت و هماهنگی تولیدکنندگان در این زمینه است. به اعتقاد برخی از دست‌اندرکاران صنعت کاشی و سرامیک، مهمترین دلیل بالا بودن قیمت این محصولات، وجود تعرفه سنگین است که باعث محدود شدن رقابت بین تولیدکنندگان داخلی و ایجاد بازار انحصاری برای آنان شده است.اکنون در تمام جهان به استثناء صنایعی که از فن‌آوری فوق مدرن برخوردار هستند، سودی حداکثر ۲۰ درصد حاصل می‌شود؛ در حالی که تا کنون سود شرکت‌های کاشی و سرامیک ایران بسیار از این میزان بوده است. این مسئله به انحصار بازار در دست تولیدکنندگان داخلی و تعرفهٔ سنگین برمی‌گردد. مهندس صفاکیش مدیر کل صنایع معدنی و کانی‌های غیرفلزی وزارت صنایع و معادن در گفتگوئی، حاشیهٔ سود صنعت کاشی و سرامیک را در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد عنوان کرده است و این عامل را انگیزهٔ بسیاری از سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در این بخش ذکر کرده است؛ اما وضع تعرفهٔ سنگین و ایجاد محدودیت برای سرامیک و کاشی خارجی را می‌توان به دیگر عوامل انگیزهٔ برای سرمایه‌گذاران ذکر کرد. در صورت پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت (W.T.O) وضعیت این صنعت نیز تغییر خواهد کرد. هرچند دولت برای پیوستن به سازمان جهانی تجارت، سیاست‌هائی از جمله واقعی کردن نرخ انرژی و همچنین وضع تعرفه‌ای پلکانی را پیش‌بینی کرده اما وضعیت ایجاد شده برای صنعت کاشی و سرامیک و رشد این صنعت در کوتاه‌مدت با پیوستن ایران به این سازمان در ارتباط است.در صورت پیوستن ایران به W.T.O درصدی از سود صنعت کاشی و سرامیک کاهش و تعرفه‌های وضع شده نیز به‌طور چشمگیری، کاهش خواهد یافت و این مسئله به این معنی است که صنعت کاشی و سرامیک به تازگی به متوسط جهانی نزدیک می‌شود. مسلماً در این بین، بسیاری از شرکت‌ها و تولیدکنندگان، توان رقابتی نخواهند داشت و از گردونهٔ رقابت خارج خواهند شد که این جزء ماهیت صنعت است. پس تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران این صنعت از امروز باید به فکر حفظ سرمایهٔ ۲ میلیارد دلاری در کشور باشند تا بدنهٔ این صنعت به سادگی ترک نخورد.

منبع : خانواده سبز