آتشفشان جزایر هاوایی

● اطلاعات اولیه
بطور کلی آتشفشانهای عهد حاضر در سه منطقه تکتونیکی متفاوت پاکنده‌اند که عبارتند از : حاشیه صفحات همگرا ، که این نوع آتشفشانها را کمپرسیونی می‌گویند. مانند حلقه آتشین اقیانوس کبیر هم در آسیا و هم در حاشیه قاره آمریکا ، آتشفشتهای در مرز صفحات واگرا که این قبیل ، آتشفشانها را آتشفشانهای کشتی می‌گویند که با دور شدن صفحات فعالیتهای آتشفشانی شدت می‌یابد، مانند انواعی که در پشته برآمده اقیانوس اطلس و یا در ریخت شرق آفریقا وجود دارند.
گروه دیگری از آتشفشانها وجود دارند که از داخل صفحات خارج می‌شوند و آنها را آتشفشانهای میان صفحه‌ای ( Intraplate ) می‌گویند، مانند آتشفشانهای هاوایی و آتشفشانهای دریای کارائید و ماسیف سانترال فرانسه.
● نظریات نقطه‌های داغ (Hot Spot)
▪ تفسیر آتشفشانهای میان صفحه‌ای
برای تفسیر آتشفشانهای میان صفحه‌ای ، توزو وسیلون کانادایی و بعد از آن جسیون مورگان آمریکایی نظریه‌ای را پیشنهاد کردند که به آن نقطه‌های داغ می‌گویند. به موجب این نظریه در درون زمین و در مناطق عمیقتر در زیر ضخامت لیتوسفر ، مناطق گرم و داغی وجود دارد که مواد مذاب از آنها بالا می‌آیند، زمین را سوراخ می‌کنند و به سطح زمین می‌رسند. از انباشته شدن همین مواد ، کوههای آتشفشانی در داخل صفحات بوجود می آیند. این محلها ممکن است در داخل صفحات اقیانوسی و یا در داخل صفحات قاره‌ای باشند.
▪ نقاط داغ در داخل صفحات اقیانوسی
آتشفشانهای جزایز هاوایی در اقیانوس آرام قرار دارند و فعالترین آتشفشانهای دنیا به شمار می‌آیند. در واقع مجمع الجزایر هاوایی جزایری آتشفشانی هستند که در امتداد خطی (جنوب شرق - شمال غرب) پراکنده اند. برای پیدایش این آتشفشانها فرض می‌شود که در داخل گوشته فوقانی نقطه‌ای بسیار گرم به پهنای تقریبی ۱۰۰۰ کیلومتر وجود دارد. با توجه به حرکت و جابجایی صفحه اقیانوس آرام که از روی این نقطه مانند یک قالی جابجا می‌شود و در نتیجه در این محل گرمای زیادی دریافت می‌کند لذا ذوب می‌شود و آتشفشانهای خطی ، مانند جزایر هاوایی بوجود می‌آید.
با توجه به سن سنگهای آتشفشانی که قدیمی‌ترین آنها در حدود ۷۵ میلیون سال سن دارد می‌توان چنین نتیجه گرفت که قدیمی‌ترین آتشفشان جزایر هاوایی در ۷۵ میلیون سال قبل ، در نقطه فعلی هاوایی قرار داشته و طی این مدت از آن دور شده است.
▪ نقاط داغ اقیانوس کبیر
با توجه به این نکته که خط مزبور در ناحیه‌ای با سن ۴۲ میلیون سال انحنا دارد، می‌توان ادعا نمود که از ۴۲ میلیون سال به این طرف جهت حرکت صفحه لیتوسفر در ناحیه مزبور کمی عوض شده است. هر جزیره آتشفشانی که به تدریج از روی نقطه داغ دور می‌شود از ارتفاعش کاسته شده و ابتدا به صورت گی‌یو و بالاخره مانند یک آتل نمایان می‌شود. غیر از نقطه داغ بسیار گرم مذکور ، در اقیانوس کبیر نقاط داغ دیگری نیز وجود دارد که جزایر آتشفشانی به موازات و هم جهت با جزایر هاوایی ایجاد کرده‌اند، مانند مجمع الجزایر تواموتو ، سوسیتی ، ساموا ، کارولین ، جزایر استرال.
در اقیانوس کبیر دو سری جزایر به موازات هم وجود دارند که سن یکی از ردیفها از ۵۵ میلیون شروع و به ۴.۸ میلیون سال ختم می‌شود. در حالی که در ردیف دیگر (یعنی جزایر تاهیتی که کمی دورتر و به موازات آن قرار دارند) سن قدیمی‌ترین آتشفشان ۴.۴ میلیون سال و آخرین آنها سنی در حدود ۰.۴ میلیون سال دارد. این مسئله نشان می‌دهد که نقاط داغ در زیر جزایر ردیف اول از بین رفته ولی در جای دیگر مثلا در مجمع الجزایر تاهیتی شروع به فعالیت مجدد نموه است.
▪ نقاط داغ درداخل صفحه قاره‌ای
نقطه داغ ممکن است در زیر قاره‌ها نیز وجود داشته باشد و مانند حالت قبل عمل کند. در این صورت ماگمای آلکالن تولید می‌شود و توده‌های آتشفشانی به دنبال هم بوجود می‌آیند. آتشفشانهای ماسیف سانترال فرانسه که در داخل پلیت قاره‌ای اورازی (Eurasie) قرار دارند، جزو این دسته محسوب می‌کنند.
با توجه به اینکه آتشفشانهای ماسیف سانترال فرانسه به صورت توده‌های بسیار وسیع و درامتداد خاص قرار ندارند، تصور می‌شود که فشار پلیت اقیانوس اطلس که از غرب به شرق بوده و منشا پلیت آفریقا که تقریبا از جنوب به شمال بوده است بطور غیر یکنواخت پلیت اورازی و در نتیجه ماسیف سانترال را جابجا نموده و باعث پراکندگی نامنظم آتشفشانهای ماسیف سانترال شده است.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان